Kαινορια Oνµατα - Kαινοριος X ρτης: ο µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλ δας, 1909-1928 T 1819 Aθανσιος Σταγειρτης διαπστωνε τι π τς πιδροµς κα τς «µξεις τ ν ξνων θν ν» δν λλαξε µνο δηµογραφικ" σ#νθεση τ$ς ντιας Bαλκανικ$ς χερσον"σου π τ" Pωµαϊκ" ποχ" κα (πειτα, λλ µεταβλ"θηκε κα «τ σχ$µα τ$ς Γεωγραφας της»1. «A+τ" δ µξις πρ/των µν τ ν Pωµαων, (πειτα δ κα το#των τ ν βαρβρων, µετεµρφωνε κα τ 0θη κα τ"ν γλ σσαν τ ν 2Eλλ"νων»2. T « γρια κα βρβαρα (θνη»...«πο# ε4σρρεον 5ς χεµαροι πανταχθεν»...«ε4ς τ"ν 2Eλλδα, Θρκην κα Mακεδοναν κα µετβαλον τς 7νοµασας τ ν πλεων, ποταµ ν κα λοιπ ν, :στε µεταβλ"θησαν ο; τποι ε4ς λλο σχ$µα»3. «∆ι το>τον βλποµεν λλην µορφ"ν τ$ς 2Eλλδος παρδοξον κα λλτριον ν τ?$ 2Iστορ@α τ ν Bυζαντων. DAλλους ποταµο#ς, λλας πλεις, λλα (θνη κα λλα 0θη». Γι ν καταλ"ξει Σταγειρτης τι «εFναι νγκη ν (χωµεν λλην 4διαιτραν Bυζανταν γεωγραφαν»4. EκεHνο πο# δ νδιαφρει δν εFναι τ κριτ"ρια διαχωρισµο> τ$ς 2Eλλδας π τ λλα µρη, λλ ο; διαπιστ/σεις το> Jλληνα λογου γι τ"ν παλαι κα να 2Iστορα κα Γεωγραφα, γι τ"ν ποτ#πωση κα τ" µετεξλιξη α+τ$ς στ τοπωνυµικ, µσω τ$ς ποας συγκροτεHται µι να Γεωγραφα, Jνας νος χρτης πο# θ νταποκρνεται στ"ν σ#γχρονη ;στορικογεωγραφικ" πραγµατικτητα, πως α+τ" διαµορφ/θηκε π τν πρ/ιµο µεσαωνα µχρι τς ρχς το> 19ου α4/να. Bβαια Bυζαντιν" γεωγραφα πο# πιζητο>σε Σταγειρτης ναφερταν κυρως στ ξενικ τοπωνυµικ, πο# χαρακτ"ριζε κα σηµαντικτατο τµ$µα το> ο4κιστικο> δικτ#ου. O; πισηµνσεις το> Σταγειρτη, σ ν#ποπτο χρνο, γι τ τοπωνυµικ ποτελο>ν µι πρ/ιµη προσγγιση Kνς ζητ"µατος πο# (µελλε ν πασχολ"σει το#ς λογους κα τν διοικητικ µηχανισµ το> νεξρτητου 1. Aθανσιος Σταγειρτης, Hπειρωτικ τοι Iστορα κα Γεωγραφα τς Hπερου Παλαι κα Nα, Bιννη 1819, σ. εL. 2. στ διο, σ. 319-320. 3. στ διο, σ. 318. 4. στ διο, σ. 351. 3 Eλνη Kυραµαργιο Kλληνικο> κρτους. T τοπων#µια θεωρ"θηκαν τεκµ"ρια τ$ς ;στορικ$ς ξλιξης το> λληνικο χ"ρου κα διαχερισ" τους πκτησε χαρακτηριστικ πολιτικο> ζητ"µατος π τ" δηµιουργα το> Kλληνικο> βασιλεου κα ντε>θεν. ROµως νγκη γι τ"ν δαφικ" κα πληθυσµιακ" κατοχ#ρωση τ ν «Nων Xωρ ν» στς ρχς το> 20ο> α4/να θ γνει θρυαλλδα γι τ"ν ριστικ" πλυση το> τοπωνυµικο> ζητ"µατος. Aπ τς πρ/ιµες προσπθειες διοικητικ$ς 7ργνωσης στ χρνια τ$ς 7θωνικ$ς βασιλεας, µχρι τ" σ#σταση τ$ς «Eπιτροπεας πρς µελτην τ ν τοπωνυµων τ$ς 2Eλλδος», τ 1909, κα τ"ν τελικ" πλυση το> «προβλ"µατος» στ" δεκαετα το> 1920, καταγρφηκαν σηµαντικς λλαγς στν προσανατολισµ κα στο#ς ρυθµο#ς λλαγ$ς το> τοπωνυµικο>. T"ν τριετα 1926-1928 πραγµατοποι"θηκαν 2.479 µετονοµασες, ριθµς ρκο#ντως ντυπωσιακς σ σχση µ τς 34 µετονοµασες τ$ς περιδου 1863-19085, δηµιουργ/ντας (τσι Jναν νεοελληνικ τοπωνυµικ χρτη, ποHος πολ# πεHχε π τς ρχικς δειλς ππειρες µετονοµασι ν µ κριτ"ρια µιγ ς φιλολογικ κα ;στορικ, το> τλους το> 19ου α4/να κα τ ν ρχ ν το> 20ο>. 2H παρακολο#θηση τ$ς πορεας α+τ$ς ναδεικν#ει τς προτεραιτητες τ$ς κρατικ$ς πολιτικ$ς κα το#ς προβληµατισµο#ς γ#ρω π τ Yχνη κεHνα, «τ ποHα δεικν#ουν τ"ν κνησιν το> πληθυσµο>, πως τ πετρ/µατα τ$ς γ$ς δεικν#ουν ε4ς τν γεωλγον τ"ν ;στοραν τ ν γεωλογικ ν µεταβολ ν κα τν χρνον α+τ ν»6. 2H µριµνα το> νεοσ#στατου Bασιλεου πρς «Aνασ#στασιν τ ν παλαι ν 7νοµτων τ$ς 2Eλλδος» χρονολογεHται π τ 1833. Aνµεσα στς πρ τες µετονοµασες σταχυολογο>µε: τ Ζητο#νι σ Λαµα, τ Σλωνα σ DAµφισσα, τ" Bοσττσα σ AYγιον, τ" Nτροπολιτσ σ Tρπολη κα τ Bραχ/ρι (Mπρα"µ-Xρ) σ Aγρνιον7. T Kλληνικ βασλειο πεδωξε ν παντ"σει στ τοπωνυµικ πρβληµα, _χι µως µ το#ς ρους το> Σταγειρτη: τ"ν ντικατσταση τ$ς ρχαας 5. Στ"ν Eφηµερδα τς Kυβερν$σεως τ"ν περοδο 1863-1908 δηµοσιε#τηκαν µνο 34 µετονοµασες ο4κισµ ν. Στν ριθµ α+τ δν `πολογζονται ο; µετονοµασες ∆"µων. 6. ∆. B. Bαγιακκος, Σχεδασµα περ τ&ν τοπωνυµικ&ν κα 'νθρωπονυµικ&ν σπουδ&ν )ν Eλλ δι 1833-1962, Aθ"να 2005, σ. 41. T κεµενο το> Bαγιακκου δηµοσιε#τηκε ρχικ στ π. Aθην*, τ. 66, 1962, σ. 301-424 κα τ. 67, 1963-64, σ. 145-369. Στ παρν κεµενο χρησιµοποιο>µε τ"ν πανκδοση το> 2005. 7. Aξζει ν σηµειωθεH τι ντοπσαµε στ" βιβλιογραφα ναφορ σ Bασιλικ ∆ιταγµα πο# ξδωσε DOθωνας στς 11 Σεπτεµβρου 1843, µ τ ποHο συγκροτο>σε πιτροπ" ποτελο#µενη π το#ς Γ. A4νινα, K. Aσ/πιο, A. P. Pαγκαβ$ κα I. Nικολαbδη Λεβαδα, µ στχο τ"ν νε#ρεση, ξακρβωση κα (γκριση τ ν τοπωνυµων πο# θ προρχονται π τ"ν ρχαα γεωγραφα, λλ κα π το> (νδοξους νδρες τ$ς «παλαιcς κα νεωτρας 2Iστορας»d βλ. Nκος A. Bης, «Πρ τες κρατικς φροντδες γι τ τοπωνυµικ τ$ς χ/ρας µας», Φιλολογικ$ Πρωτοχρονι , Aθ"να 1952, σ. 111-112 κα ∆. B. Bαγιακκος, Σχεδασµα, .π., σ. 15. 4 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας Γεωγραφας το> Στρβωνα µ τ" σ#γχρονη. T στοχηµα το> βασιλεου fταν, ντθετα, παναπροσδιορισµς το> τοπωνυµικο> µ βση τ" γεωγραφα το> Στρβωνα. T 1833 βαυαρικ" ντιβασιλεα πλεξε 7νµατα «εgηχα», π τ"ν ρχαα κα τ"ν βυζαντιν" –_χι µως πως τ"ν ννοο>σε Σταγειρτης– γεωγραφα8, γι το#ς πολυκοινοτικο#ς ∆"µους πο# δηµιουργ"θηκαν, σ µι προσπθεια σ#νδεσης το> νου Kλληνικο> κρτους µ τ"ν ρχαα 2Eλλδα κα τ"ν ρ"ξη µ τ 7θωµανικ παρελθν9. Πι συγκεκριµνα, κατ τ"ν 7ργνωση τ$ς τοπικ$ς α+τοδιοκησης πραγµατοποι"θηκε πιλεκτικ" µετονοµασα τ ν ∆ιοικ"σεων, τ ν 2Yποδιοικ"σεων κα τ ν πρωτευουσ ν τ ν ∆"µων10. M τν τρπο α+τ µετονοµστηκε τ τοπωνυµικ το> νεοσ#στατου Bασιλεου, σ θεσµικ, τουλχιστον, ππεδο, χωρς 4διατερη 7ργνωση κα συστηµατικ" τεκµηρωση. 2H ντληση Kλληνικ ν τοπωνυµων π τ"ν ρχαα κα τ" µεσαιωνικ" περοδο συνδεται προφαν ς µ τ"ν προσπθεια ντκρουσης τ ν πιχειρηµτων το> Φαλµερυερ, ποHος τ 1830 εFχε `ποστηρξει τ"ν ξαφνιση το> γνους τ ν 2Eλλ"νων κα «τν λοκληρωτικ φελληνισµ το> Kλληνικο> χ/ρου ξαιτας τ$ς παρουσας σλαβικ ν κα λβανικ ν φ#λων»11. 2O Φαλµερυερ χρησιµοποησε τ τοπων#µια 5ς ποδεικτικ τεκµ"ρια τ$ς πληθυσµιακ$ς σ#στασης το> Kλλαδικο> χ/ρου. Στν ντποδα, Jλληνες λγιοι παρουσασαν Jναν διαφορετικ 7νοµατολογικ χρτη, καθιστ/ντας σαφς τι τ θµα πο# εFχε νακ#ψει `περβαινε 8. Mνως A. Mαθιουδκης-Bασλειος K Aνδρονπουλος, Aποκντρωσις-A,τοδιοκησις. Iστορικ$ )ξλιξις, Περιγραφ$ 4φισταµνης καταστ σεως, τ. AL, Aθ"να 1974, σ. 11-12. 2H συγκρτηση κα 7νοµατοδοσα τ ν δ"µων fταν ποτλεσµα µιcς γρ"γορης κα πρχειρης κινητοποησης. Eνδεικτικ, στ ποµνηµονε#µατα το> Θ. Pηγπουλου σηµει/νεται: «Kατ Mϊον διωρσθη Σηλιβργος Nοµρχης Aρκαδας κα ξ$λθεν ε4ς περιοδεαν, kνα διαιρσ?η το#ς δ"µους κα 7νοµατοθετ"σ?η α+το#ς»d βλ. Θεδωρος Pηγπουλος, Aποµνηµονε5µατα 'π7 τ&ν 'ρχ&ν τς Eπαναστ σεως µχρι το :τους 1881, Aθ"να 1979, σ. 146. 9. M πιστολ" του ν/νυµος ναγν/στης τ$ς φηµερδας Σωτ$ρ το> Nαυπλου, τν Iο#νιο το> 1834, συνεχρη τ « ξιον (ργον τ$ς Aντιβασιλεας», γι τ"ν ναγννηση τ$ς 2Eλλδας, τ"ν ποα τα#τιζε µ τ"ν ντικατσταση τ ν βρβαρων κα κακφωνων τοπωνυµων µ λλα Kλληνικ π τ"ν «λαµπρ" ρχαιτητα»d βλ. φ. Σωτ$ρ, ρ.φ. 45, Nα#πλιο, 21 Iουνου 1834. 10. Σποραδικς µετονοµασες πραγµατοποι"θηκαν λκληρο τν 19ο α4/να. 2O Mανλης Tριανταφυλλδης χαρακτηρζει τ"ν περοδο π τ 1828 Jως τ 1900 «ποχ" καθαρισµο> τ$ς γλ/σσας κα παναφορcς τ ν ρχαϊσµ ν». Eνδεικτικ εFναι τ παρδειγµα τ$ς µετονοµασας τ ν Σπετσ ν σ Tυπρηνοςd βλ. Mανλης Tριανταφυλλδης, ;Aπαντα, τ. Γ L, Nεοελληνικ$ Γραµµατικ$, Iστορικ$ E<σαγωγ$, Θεσσαλονκη 1981 (11938), σ. 98-99. Eν τ 1884 συστθηκε Eπιτροπ" γι τ"ν 7νοµατοδοσα τ ν δ ν τ$ς πλης τ ν Aθην ν, στ"ν Eπιτροπ" α+τ", πο# δηµιουργ"θηκε µ στχο «τ 7νµατα τ ν δ ν τ$ς πρωτε#ουσας το> Kλληνισµο> ν παραπµπουν σ (νδοξες πρξεις τ$ς ;στορας κα σ λαµπρο#ς ντρες το> (θνους», συµµετεHχαν N. Γ. Πολτης, ∆. Kοροµηλcς κα Σπ. Λµπροςd βλ. MουσεHο Mπενκη, AρχεHο N. Γ. Πολτη, φ. 3.5. 11. Γ. Bελουδ$ς, O Jacob Philipp Fallmerayer κα = γνεση το λληνικο >στορισµο , Aθ"να 1999 (11982), σ. 30-32. 5 Eλνη Kυραµαργιο µι φιλολογικ" ντιπαρθεση, λλ συνδεταν µ τ"ν θνικ" σ#σταση κα τ" συγκρτηση το> σ#γχρονου Kλληνικο> κρτους. DAν γι τν Σταγειρτη τ τοπων#µια fταν τ µσο γι ν κατανο"σουµε τ"ν ξλιξη το> χ/ρου κα γι τν Φαλµερυερ fταν πδειξη το> κσλαβισµο> κα το> ξαλβανισµο>, γι το#ς πικριτς το> τελευταου πιστροφ" στν Στρβωνα ποτελο>σε µονδροµο γι ν καταδειχθεH διατ"ρηση τ$ς Kλληνικτητας στ πρασµα τ ν α4/νων. 2H ποκατσταση το> ρχαου τοπωνυµικο>, πως κα συχν α+θαρετη λλ «πιστηµονικοφαν"ς Kρµηνεα» περ παραφθορcς τ ν ξενγλωσσων 7νοµτων π τ ρχαιοελληνικ, µπορο>σε ν χρησιµοποιηθεH 5ς δισειστη µαρτυρα γι τ"ν διαρκ" παρουσα Kλληνικ ν πληθυσµ ν στ χ ρο, µα παρουσα πο# ξυπηρετο>σε τ 4δεολογικ σχ$µα τ$ς «Kντητας το> Kλληνισµο> στ χ ρο κα στ χρνο»12, πως α+τ διαµορφ/θηκε, στ" συνχεια, π τν Kωνσταντνο Παπαρρηγπουλο. 2O προβληµατισµς γ#ρω π τ τοπωνυµικ συνδθηκε ργτερα µ τ" συζ"τηση γ#ρω π τ «γλωσσικ ζ"τηµα», τ"ν ;στορα λλ κα τ" δισωση τ$ς λαϊκ$ς παρδοσης13. Mετ τ δε#τερο µισ το> 19ου α4/να τ τοπωνυµικ συναρτ"θηκε µ τ"ν διοικητικ" 7ργνωση το> κρτους κα µ τ"ν πιβεβαωση τ ν θνικ ν του χαρακτηριστικ ν. DAν κα θ fταν `περβολικ ν κνουµε λγο γι Jναν κτεταµνο δηµσιο διλογο γ#ρω π τ" διατ"ρηση 0 τ"ν λλαγ" τ ν τοπωνυµων, τ"ν περοδο α+τ" τθηκε τ γενικ πλασιο πο# διαµρφωσε τ"ν µεταγενστερη διαχεριση το> ζητ"µατος. T κ#ριο στοιχεHο συνστατο στ"ν σταδιακ" µετατροπ" τ ν τοπωνυµων, π «lπλο#ς γεωγραφικο#ς ρους, σ πολιτικ συνθ"µατα», 12. Aλ. Πολτης, Pοµαντικ Xρ7νια. Iδεολογες κα Nοοτροπες στ$ν Eλλ δα 1830-1880, Aθ"να 32003, σ. 47. 13. Eνδεικτικ, στ 1861, Aρ. Kυπριανς, µσα π τς σελδες το> περιοδικο> Φιλστωρ, πρτεινε «τ"ν συναγωγ" τ ν lπανταχο> λξεων κα 4διωµτων» κα τ" σ#νταξη «4διωτικ ν [4διωµατικ ν λεξικ ν] τ$ς γλ/σσης», πισηµανοντας τι τ σ#νολο τ ν τοπωνυµων (πρεπε ν διατηρηθεH κα ν διασωθεH. 2Yπρµαχος τ$ς θσης α+τ$ς τχθηκε, Jνα χρνο ργτερα, µσα π τ Yδιο περιοδικ, κα Στ. Kουµανο#δηςd βλ. Aριστεδης Kυπριανς, «Προτροπ" ε4ς σ#νταξιν 4διωτικ ν τ$ς νας Kλληνικ$ς γλ/σσης», π. Φιλστωρ, τ. Γ L, τχ. AL, Aθ"να 1862, σ. 2-4 κα Στφ. A. Kουµανο#δης, «Παρατηρ"σεις τινς ε4ς τ περ συντξεως 4διωτικ ν τ$ς νας Kλληνικ$ς γλ/σσης ρθρον το> Aριστεδου Kυπριανο>...», π. Φιλστωρ, τ. Γ L, τχ. BL, Aθ"να 1862, σ. 138. Γι τ Yδιο θµα, βλ. Aντ/νιος Mηλιαρκης, «To γεωγραφικ 7νµατα», φ. T7 @Aστυ, Aθ"να, 6-9 Iουλου 1892. Eνδιαφρον παρουσιζει πρωτοβουλα το> I. M. ∆αµβργη, π τ Xανι, ν µετονοµαστο>ν τ Xανι σ Kυδωνα κα ο; πιστολς πο# (λαβε π το#ς «πιφανεHς Aθηναους» DAγγ. Bλχο, N. Γ. Πολτη, Π. Kαρολδη κα B. Ψιλκη. Kα ο; τσσερις τχθηκαν κατ τ$ς λλαγ$ς το> _νµατοςd Π. Kαρολδης `ποστ"ριξε χαρακτηριστικ: «∆ν µπορο>µε ν θυσισουµε τ"ν ;στορα γι τ"ν καλαισθησα»: φ. @Eρευνα, Xανι, 31 Iουλου 1899. Γι τν ξελληνισµ τ ν τοπωνυµων στς σχολικς γεωγραφες βλ. Xριστνα Kουλο#ρη, Iστορα κα Γεωγραφα στ λληνικ σχολεBα (1834-1914). Γνωστικ7 'ντικεµενο κα <δεολογικς προεκτ σεις. Aνθολ7γιο κειµνων. Bιβλιογραφα σχολικ&ν )γχειριδων, Aθ"να, IAEN/ΓΓNΓ, 1988, σ. 49. 6 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας κατ τ"ν ποχ" τ$ς νπτυξης τ ν βαλκανικ ν θνικισµ ν κα τ$ς δηµιουργας τ ν συνρων στ"ν βαλκανικ" χερσνησο. 2H νσωµτωση τ$ς Hπερου κα τ$ς Mακεδονας, µετ τ 1913, κα τ$ς Θρκης, µετ τ 1919-1920, στ Kλληνικ κρτος κα Mικρασιατικ" Kαταστροφ", µ τ"ν νταλλαγ" τ ν πληθυσµ ν πο# κολο#θησε, ποτλεσαν «τν θνικ χρνο πο# καθρισε τ" διαµρφωση το> θνικο> χ/ρου»14. O+σιαστικ Jναν α4/να περπου µετ τ"ν kδρυσ" του, τ Kλληνικ κρτος (πρεπε πιτακτικ ν ρυθµσει τ"ν κκρεµτητα πο# εFχαν δηµιουργ"σει ο; «χεµαροι τ ν γρων κα βρβαρων θν ν», κατ τν µεσαωνα, στν «θνικ του χ ρο»15. T 1909 ποτλεσε τ"ν φετηρα γι τ"ν συστηµατοποηση τ$ς θνικ$ς πολιτικ$ς σ σχση µ τ ζ"τηµα τ ν τοπωνυµων. Στ `π’ ριθµν 125 φ#λλο τ$ς Eφηµερδος τς Kυβερν$σεως, µ µεροµηνα 8 Iουνου 1909, δηµοσιε#τηκε τ Bασιλικ ∆ιταγµα «περ συστσεως Eπιτροπεας πρς µελτην τ ν τοπωνυµων τ$ς 2Eλλδος κα ξακρβωσιν το> ;στορικο> λγου α+τ ν». T _νοµα τ$ς Eπιτροπ$ς fταν δηλωτικ τ ν κατευθ#νσεων πο# θ κολουθο>σεd `π σ#σταση Eπιτροπ" θ γνωµοδοτο>σε γι τ" µεταβολ" τσο τ ν «λλγλωσσων» 0 «κακφωνων» 7νοµτων, πο# δν εFχαν «;στορικ" ξα», σο κα γι τοπων#µια πο# εFχαν µετονοµαστεH µετ τ" σ#σταση το> κρτους, λλ στ µεταξ# εFχαν θεωρηθεH κατλληλα γι διφορους λγους. Σ#µφωνα µ τ"ν ε4σηγητικ" (κθεση το> `πουργο> Eσωτερικ ν, θ φαρµοζταν Jνα KνιαHο σ#στηµα κριτηρων γι τ"ν πιλογ" τ ν νων 7νοµτων, κ#ριο στοιχεHο το> ποου θ fταν συστηµατικ" «πιστηµονικ"» µελτη. 2O `πουργς Eσωτερικ ν N. ∆. Λεβδης θεωρο>σε πιτακτικ" νγκη τ"ν σ#σταση τ$ς Eπιτροπ$ς κα τ"ν λλαγ" τ ν τοπωνυµων, γιατ τ «ξενικ στοιχεHα» πο# εFχαν ε4σχωρ"σει στ τοπωνυµικ, εFχαν κτοπσει τ «παλαιτερα Kλληνικ 7νµατα».T «λλγλωσσα» τοπων#µια συσχετζονταν (τσι µ «θνικς συµφορς κα ταπειν/σεις» κα «προσκρουον ε4ς τ φιλπατρι συνασθηµα τ ν ε+παιδε#των». Kατ συνπεια, ντικατστασ" τους ναδεικνυταν σ «συµπλ"ρωµα τ$ς πελευθερ/σεως κα τ$ς ξαλεψεως παντς Yχνους τ ν προτρων θνικ ν δυσπραγι ν».T «βρβαρα» τοπων#µια εFχαν «πιβλαβ$ µορφωτικ"ν π"ρειαν» στο#ς κατοκους, «συστλλοντα κα ταπεινο>ντα τ φρνηµα α+τ ν», λλ κυρως παρεHχαν «ψευδ$ `πνοιαν τ$ς θνικ$ς συστσεως το> πληθυσµο> τ ν χωρων κενων, rν τ “ξενικ” 7νµατα sδ#ναντο ν κληφθ σιν 5ς µαρτυρο>ντα κα ξενικ"ν καταγωγ"ν»16. O; παραπνω κατευθ#νσεις ποτυπ/νονταν κα στ" σ#νθεση τ$ς Eπιτροπ$ς, 14. Παντελ"ς E. Λκκας, T7 παιχνδι µ τ7ν χρ7νο. Eθνικισµ7ς κα Nεοτερικ7τητα, Aθ"να 2001, σ. 219. 15. Aθ. Σταγειρτης, J.π., σ. 318. 16. Eφηµερς τς Kυβερν$σεως, ρ.φ. 125, 8 Iουνου 1909. 7 Eλνη Kυραµαργιο πο# διορστηκε στ τλη Mαbου το> 1909. 2Yπ τ"ν προεδρεα, λοιπν, το> N. Γ. Πολτη, τ (ργο τ$ς εtρεσης «εgηχων κα _µορφων» 7νοµτων νλαβαν πιφανεHς καθηγητς πανεπιστηµου, νµεσ τους Σπ. Λµπρος (;στορικς), Γ. Xατζηδκις (γλωσσολγος), Γρ. Bερναρδκης (φιλλογος), Xρ. Tσο#ντας (ρχαιολγος) κα Π. Kαββαδας (ρχαιολγος), (φοροι ρχαιοτ"των, λγιοι, πως ο; ∆. Γρ. Kαµπο#ρογλου κα K. Παπαµιχαλπουλος, καθ/ς κα ν/τατα στελχη τ$ς δηµσιας διοκησης, πιφορτισµνα µ πογραφικς κα χαρτογραφικς lρµοδιτητες17. Στ Bασιλικ ∆ιταγµα συµπυκνωνταν τ σ#νολο το> προβλ"µατος λλ κα τ$ς λ#σης του, σ#µφωνα µ τ"ν πικρατο#σα ντληψη: τ «κακφωνα κα τ ξενφωνα» τοπων#µια (πρεπε ν ντικατασταθο>ν µ «εgηχα κα Kλληνικ», :στε κα ο; κτοικοι ν τ συνηθσουν κα ν τ χρησιµοποι"σουν γι ν σταµατ"σουν ο; ν#ξεις γι τ"ν θνικ" σ#σταση το> πληθυσµο>. DEτσι, µαζ µ τ «βρβαρα» τοπων#µια, θ περνο>σαν στ" λ"θη τ χρνια τ$ς 7θωµανικ$ς κατκτησης κα θ προστατευταν τ 2Eλληνικ Bασλειο π «(ξωθεν πειλς». Συνεπ ς, στχος δν fταν λλος π τν ξελληνισµ το> χρτη κα τ"ν τνωση το> θνικο> φρον"µατος. 2H σ#σταση τ$ς Eπιτροπ$ς δν πασχλησε τν τ#πο τ$ς ποχ$ς, που κυριαρχο>σαν ο; νησυχητικς ξελξεις π τ"ν πολιτεα τ ν νετουρκων, τ κρητικ ζ"τηµα κα τ πεισδια στ" Mακεδονα18. Tαυτχρονα, παρ τς φιλδοξες ξαγγελες, Eπιτροπ" το> 1909, τ πρ τα χρνια τ$ς λειτουργας της, δν πδειξε 4διατερο (ργο. 2O πρεδρς της ναγν/ριζε τι «τ (ργον της συνστατο 17. στ διο. T Bασιλικ ∆ιταγµα ριζε λεπτοµρειες γι τ" λειτουργα τ$ς Eπιτροπ$ς: τ 2YπουργεHο Eσωτερικ ν πλεγε τν Πρεδρο κα τν Γραµµατα, ν προβλεπταν κα δυναττητα συνεδρασης στς Jδρες τοπικ ν `ποεπιτροπ ν, ο; ποHες πιθαντατα δν συστθηκαν. T `πλοιπα µλη τ$ς Eπιτροπ$ς ναλυτικ fταν ο;: Aρ. Bαµπcς, τµηµατρχης το> 2Yπουργεου Eσωτερικ ν, Kλ/ν Στεφνος, διευθυντ"ς το> Aνθρωπολογικο> Mουσεου, Γ. Σωτηριδης, DEφορος Aρχαιοτ"των, M. Xρυσοχος, χαρτογρφος, K. N. Pδος (γραµµατας), καθηγητ"ς Nαυτικ$ς 2Iστορας, Γ. Xωµατιανς (γραµµατας), διευθυντ"ς τ$ς `πηρεσας πογραφ$ς το> πληθυσµο>. 2H σ#νθεση τ$ς Eπιτροπ$ς το> 1909 τ Kπµενα χρνια διαφοροποι"θηκε λγω το> θαντου κποιων µελ ν της (Aριστεδης Bαµπcς, Kλ/ν Στφανος, Σπυρδων Λµπρος, Nικλαος Πολτης) κα τ$ς παρατησης κποιων λλων (Γρ. Bερναρδκης κα ∆. Γρ. Kαµπο#ρογλου). Nα µλη διορστηκαν ο; Aδ. Aδαµαντου, Σµος Mενρδος, Σωκρτης Kουγας, καθηγητς Πανεπιστηµου, Στλπων Kυριακδης, διευθυντ"ς το> Λαογραφικο> Aρχεου, κα ο; K. DAµαντος κα I. Bογιατζδης, συντκτες το> Iστορικο Λεξικο τς Eλληνικς Γλ"σσης τ$ς Aκαδηµας Aθην ν. 18. ∆ν καταφραµε ν ντοπσουµε συστηµατικς ναφορς στς φηµερδες γι τ"ν σ#σταση τ$ς Eπιτροπ$ς τν Iο#νιο το> 1909. Mνο στν Nουµ*, λγους µ$νες πρν τ" σ#στασ" της, Jνας ν/νυµος συντκτης φιερ/νει στν `πουργ τν στχο το> Παλαµc «T ν E+ρωπαων περγελα κα τ ν Aρχαων παλιτσοι», µ τ" σηµεωση «ληθιν παλιατσισµς τ$ς ρχαιτητας θ εFναι κα α+τ πο# µελετει ν κνει κ. `πουργς»: π. Nουµ*ς, τχ. 319, 23 Nοεµβρου 1908, σ. 25. 8 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας ε4ς κρπους µελτας κα συστσεις περ µεταβολ$ς τοπωνυµι ν µ" κτελουµνας»19. Eπιπλον, διοικητικ" µεταρρ#θµιση το> 1912 τ"ν (θεσε ο+σιαστικ στ περιθ/ριο, καθ/ς τ ζ"τηµα τ ν µετονοµασι ν µεταβιβαζταν στ κατ τπους Kοινοτικ κα ∆ηµοτικ Συµβο#λια. Πι συγκεκριµνα, τ 1912, πρν τ"ν (ναρξη το> AL Bαλκανικο> Πολµου, Nµος ∆NΖL «περ συστσεως ∆"µων κα Kοινοτ"των» πφερε θεµελι/δεις µεταβολς στ" δηµοτικ" 7ργνωση τ$ς χ/ρας λλ κα στν τοπωνυµικ χρτη20. 2H διοικητικ" α+τ" λλαγ" διλυσε το#ς ∆"µους πο# εFχαν συγκροτηθεH µετ τ 1833 κα συγκρτησε κοιντητες, πιτρποντας τ"ν νδυση στ"ν πιφνεια το> διοικητικο> χρτη Kνς πολ#χρωµου µωσαϊκο> «λλκοτων» τοπωνυµων21. REνα π τ πρ τα καθ"κοντα τ ν νων ∆ηµοτικ ν κα Kοινοτικ ν Aρχ ν fταν πιλογ" νου 7νµατος. 2H νταπκριση τ ν ∆ηµοτικ ν κα Kοινοτικ ν Συµβουλων fταν ντυπωσιακ"d τ «βρβαρα 0 σηµα» 7νµατα τ ν χωρι ν ντικαταστθηκαν π γνωσττερα 0 «τουλχιστον ρχαHα»22. Στ"ν ξλιξη α+τ" ντδρασε (ντονα πρεδρος τ$ς Eπιτροπ$ς, τονζοντας τ"ν νεπρκεια τ ν τοπικ ν ρχ ν 5ς πρς τ πιστηµονικ τους φδια, λλ κα τς ναπφευκτες τοπικιστικς διαφωνες γ#ρω π ρχαιοπρεπ$ 7νµατα23. 2Yπ τuν πεση α+τ", πιθαντατα κα π τ πολλαπλ προβλ"µατα τ$ς νας διαδικασας, τ 2YπουργεHο τ ν Eσωτερικ ν τροποποησε τν Nµο ∆NΖL, διασφαλζοντας τ"ν ποπτεα τ$ς Eπιτροπ$ς π τ ν διαδικασι ν µετονοµασας24. 19. N. Γ. Πολτης, Γνωµοδοτ$σεις περ µετονοµασας συνοικισµ&ν κα κοινοτ$των, .π., σ. 8. 20. Σ#µφωνα µ τν νο Nµο, µονχα ο; πρωτε#ουσες τ ν νοµ ν κα ο; πλεις µ πληθυσµ µεγαλ#τερο τ ν δκα χιλιδων κατοκων θ ποτελο>σαν ∆"µους, ξλιξη πο# σ"µαινε τι ο; µικρτερες πλεις, ο; κωµοπλεις, τ χωρι κα ο; µικρτεροι συνοικισµο θ σχηµτιζαν Kοιντητεςd βλ. Eφηµερς τς Kυβερν$σεως, ρ.φ. 58, 14 Φεβρουαρου 1912. 21. Λεωνδας Φ. Kαλλιβρετκης, «2Iστορικ" (ρευνα τ ν ο4κισµ ν τ$ς 2Eλλδας, ρευνητικ ζητο#µενα κα προβλ"µατα τ ν πηγ ν», στν τµο Πληθυσµο κα ο<κισµο το λληνικο χ"ρου, >στορικ µελετ$µατα, Aθ"να, INE/EIE, 2003, σ. 24. 22. 2O Nµος παρεHχε στ Συµβο#λια τ" δυναττητα ν ποφασσουν, _χι µνο τ" µεταβολ" λλ κα τ νο _νοµα το> ∆"µου 0 τ$ς Kοιντητας, ν σ#µφωνα µ τ ρθρο 8, φσον τ 2/3 τ ν µελ ν του συµφωνο>σαν 5ς πρς α+τ, πφαση θεωρο>νταν ριστικ". Mπορο>σε ν τροποποιηθεH µνο ν γινταν προσφυγ" στν Nοµρχηd βλ. N. Γ. Πολτης, «Tοπωνυµικ», π. Λαογραφα, τ. ∆L, 1912-1913, σ. 572 κα το> Yδιου, Γνωµοδοτ$σεις, .π., σ. 10. 23. N. Γ. Πολτης, Tοπωνυµικ , .π., σ. 573 κα N. Γ. Πολτης, Γνωµοδοτ$σεις, .π., σ. 10. 24. Σ#µφωνα µ τν Nµο 641 το> 1915, τ ρθρο 8 το> Nµου ∆NΖL τροποποι"θηκε, µ ποτλεσµα πφαση το> Kοινοτικο> Συµβουλου γι τ"ν 7νοµασα τ$ς Kοιντητας, νεξρτητα π τ ν fταν µφωνη 0 _χι, (πρεπε ν `ποβλλεται στ 2YπουργεHο κα ν κοινοποιεHται στ"ν Eπιτροπ". Mνο ν Eπιτροπ" γνωµοδοτο>σε θετικ, τ _νοµα θ λλαζε. Παρλληλα, κα ο; µετονοµασες πο# εFχαν 0δη πραγµατοποιηθεH, θ πανελγχονταν, κα ν Eπιτροπ" ξφραζε διαφωνα, θ `π$ρχε ναθε/ρηση τ$ς πφασηςd βλ. Eφηµερς τς Kυβερν$σεως, ρ.φ. 67, 14 Φεβρουαρου 1915. 9 Eλνη Kυραµαργιο 2H κατργηση τ ν πολυκοινοτικ ν ∆"µων πανφερε στ"ν πιφνεια τ ζ"τηµα τ ν «ξενγλωσσων κα κακηχων» 7νοµτων, µως, παρτι εFχε 0δη δηµιουργηθεH Eπιτροπ", νοµοθτης δν νθεσε σ α+τ"ν τ"ν πιλογ" τ ν νων 7νοµτων. Aκµη κα µετ τ"ν τροποποηση το> Nµου ∆NΖL, ρλος της fταν περισστερο πικυρωτικς. Στ" δεκαετα το> 1910, δρση της εFναι δ#σκολο ν προσδιοριστεH, καθ/ς τ τεκµηριωτικ `λικ εFναι λχιστο, ν τ δηµοσευτο παραµνει προσπλαστο. Mοναδικ", ο+σιαστικ, πηγ" γι τ"ν περοδο α+τ" ποτελεH τ κεµενο το> Nικλαου Πολτη Γνωµοδοτ$σεις περ µετονοµασας συνοικισµ&ν κα κοινοτ$των, στ ποHο δηµοσιε#ονται ο; προτσεις κα ο; ποφσεις τ$ς Eπιτροπ$ς 5ς πρς τ α4τ"µατα µετονοµασας τ ν Kοινοτ"των. T κεµενο α+τ φανερ/νει το#ς ργο#ς ρυθµο#ς λειτουργας τ$ς Eπιτροπ$ς, φσον κθε γνωµοδτηση στηριζταν σ νδελεχ" (ρευνα κα τ"ν πιθυµα τ νο τοπων#µιο ν προρχεται π τ"ν τα#τιση τ$ς ρχαας µ τ" νετερη γεωγραφα, κτι µως πο# ποδεχτηκε νεφρµοστο25. O+σιαστικ Eπιτροπ" εFχε α+στηρ γνωµοδοτικ χαρακτ"ρα, κρνοντας, κποιες φορς ρνητικ, τς προτσεις τ ν ∆ηµοτικ ν κα Kοινοτικ ν Aρχ ν. T κυραρχα κριτ"ρια γι τ"ν ποδοχ" µιcς πρτασης fταν «Kλληνικτητα» κα «;στορικτητ» της, µ στχο τ να 7νµατα ν εFναι «εgηχα», «εgφωνα», «Kλληνικ» κα σο τ δυνατν «συν"θιστα». 2H (ννοια τ$ς «ε+φωνας», στ πλασιο τ$ς ποχ$ς, συσσωµτωνε ,τι θεωρο>νταν θνικ vφλιµο κα πρριπτε 5ς «κακηχο» ,τι παρπεµπε σ ντιτιθµενες 0 ποκλνουσες θνικς κα γλωσσικς παραδσεις. Eνδεικτικ παραδεγµατα συνιστο>ν ο; κλουθες προτσεις-γνωµοδοτ"σεις µετονοµασας τ$ς Eπιτροπ$ς. ∆οµβρανη: Eπιτροπ" `ποστ"ριζε ν µ" µεταβληθεH γιατ fταν καθιερωµνο στ"ν ;στορα το> Kλληνικο> (θνους π τ"ν πολυ"µερη πολιορκα τ ν Tο#ρκων πο# fταν (γκλειστοι π τν Kαραϊσκκη, τν χειµ/να το> 1826. Γραντσα: σ#µφωνα µ τ"ν Eπιτροπ", νγκη µετονοµασας fταν διαµφισβ"τητη διτι τ τοπων#µιο fταν κα κοιν κα σλαβικ. Kπραινα: θετικ κρθηκε τ αYτηµα το> Kοινοτικο> Συµβο#λιου ν ντικατασταθεH τ _νοµα το> χωριο> µ α+τ τ$ς ρχαας πλης Xαιρ/νειας, ποα βρισκταν στ"ν Yδια τοποθεσα, µιcς κα «γραµµατικο λγοι δν θ fτο δυνατν ν δικαιολογ"σωσι τ"ν διατ"ρησιν το> παρεισκτου 7νµατος ντ το> ρχαου κα νδξου τ$ς Xαιρωνεας». X7στια κα Kυρι κι: ο; γειτονικς Kοιντητες Xοστων κα Kυριακου, τ$ς Eπαρχας Λεβαδεας, ζητο>σαν µφτερες ν µετονοµαστο>ν σ 2Eλικ/ν, αYτηµα πο# πορρφθηκε λγω το> τι τοπωνυµα 2Eλικ/ν fταν συνδεδεµνη µ τ µ/νυµο _ρος κα ν δινταν κα σ λλη γεωγραφικ" (ννοια θ προκαλο>σε σ25. Eνδεικτικ" τ$ς (ρευνας πο# διεξ"γαγαν τ µλη τ$ς πιτροπ$ς εFναι πιστολ" το> Στλπωνος Kυριακδη πρς τν Nικλαο Πολτη, στς 19 Iουλου 1920: MουσεHο Mπενκη, AρχεHο N. Γ. Πολτη, φ. 8.4, Aλληλογραφα/REλληνες K(β). 10 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας φεια κα σ#γχυση26. Παρ τ" σ#σταση κα λειτουργα τ$ς Eπιτροπ$ς, λλαγ" το> τοπωνυµικο> παρµεινε στ περιθ/ριο τ$ς σωτερικ$ς πολιτικ$ς ζω$ς, συνδεδεµνη, κυρως, µ µι τση πιστροφ$ς κα ναζ"τησης το> ρχαου Kλληνικο> πολιτισµο> σ φιλολογικ ππεδο. ∆ν συνιστο>σε Jνα πολιτικ θµα πο# (πρεπε µεσα ν ντιµετωπιστεH. 2H λλαγ" τ ν συνρων το> Kλληνικο> κρτους, tστερα π το#ς Bαλκανικο#ς Πολµους το> 1912-1913, σ"µανε τ"ν πκταση τ ν θεσµ ν τ$ς Kλληνικ$ς διοκησης στς «Nες X ρες», σ#µφωνα µ τ νοµικ κα διοικητικ πλασιο τ$ς ποχ$ς27. T 1917, µ τν Nµο 1051 «περ συστσεως κα διοικ"σεως ∆"µων κα Kοινοτ"των ν ταHς Nαις X/ραις», γκρθηκε κα θεσµικ διαδικασα 7νοµατοδοσας πο# Yσχυε στ `πλοιπο Bασλειο28. Στ"ν Mακεδονα κα τ"ν DHπειρο ο; Kοιντητες µ «ξενφωνο 0 κακηχο» _νοµα ποτελο>σαν τ"ν συντριπτικ" πλειοντητα κα νγκη µετονοµασας τους θεωρ"θηκε πιτακτικ". Kινητοποι"θηκαν, µλιστα, διφοροι φορεHς, ο; ποHοι πεζαν τ"ν κεντρικ" ξουσα γι µεση λ#ση το> ζητ"µατος. 26. N. Γ. Πολτης, Γνωµοδοτ$σεις, .π., σ. 21-23. 27. 2O Nµος ∆PΛ∆L το> Φεβρουαρου το> 1913 ποτλεσε τ"ν πρ/τη προσπθεια 7ργνωσης το> συστ"µατος διοκησης τ ν «Nων Xωρ ν» . 2H Kρ"τη, Mακεδονα, τ νησι το> A4γαου κα DHπειρος ποτλεσαν Γενικς ∆ιοικ"σεις, ν Σµος µαζ µ τ"ν Iκαρα ∆ιοκηση. Kθε περιφρεια τ ν Γενικ ν ∆ιοικ"σεων διαιρθηκε σ Nοµο#ς κα 2Yποδιοικ"σεις βσει τ$ς τουρκικ$ς διοικητικ$ς διαρεσηςd βλ. Eφηµερς τς Kυβερν$σεως, ρ.φ. 41, 2 Mαρτου 1913 κα Mιχα"λ Γ. Xουλιαρκης, Γεωγραφικ$, ∆ιοικητικ$ καQ Πληθυσµιακ$ Eξλιξις τς Eλλ δος, 1821-1972, τ. Γ L, Aθ"να 1975, σ. 77. M τν Nµο 293 το> 1914 πεκτθηκε 4σχ#ς τ ν Nµων «περ συστσεως ∆"µων κα Kοινοτ"των» στς «Nες X ρες», ν τ"ν Yδια χρονι, µ τν Nµο 524, ποσαφηνστηκαν πιµρους σχετικ ζητ"µατα. Aκολο#θησε µι σειρ π Nµους κα ∆ιατγµατα, πο# συµπλ"ρωναν κα τροποποιο>σαν προηγο#µενες ρυθµσεις.d βλ. Eφηµερς τς Kυβερν$σεως, ρ.φ. 278, 30 Σεπτεµβρου 1914 κα ρ.φ. 404, 31 ∆εκεµβρου 1914. Σ#µφωνα µ τwν `πουργ Eσωτερικ ν Eµµ. Pπουλη, « κυβρνηση δηµιο#ργησε τς Γενικς ∆ιοικ"σεις γι τς Nες X ρες πο# εFχαν κατακτηθεH στο#ς Bαλκανικο#ς πολµους, µ σκοπ ν διευκολυνθεH νσωµτωση τ ν λλογεν ν πληθυσµ ν, γιατ “εFναι νγκη ε4ς τ τµ"µατα κεHνα το> Bασιλεου ν παρσταται πντοτε ψυχ" το> 2Eλληνικο> Kρτους..., ζ σα κα κινο#µενη κα κινο>σα κα προγουσα’’d τ ξιδανικευµνο κρτος (πρεπε ν “προλβ?η κα πcσαν τυχν α+θδη π µρους σονδ"ποτε µικρcς µδος ξωτερκευσιν τσεων, αkτινες θ sπελουν ν διαταρξωσιν τ"ν πολιτικ"ν lρµοναν, τ"ν θνικ"ν lρµοναν’’»d βλ. Gunnar Hering, T πολιτικ κ7µµατα στ$ν Eλλ δα 1821-1936, Mετφραση: Θ. Παρασκευπουλος, τ. BL, Aθ"να 2006, σ. 811. 28. Σ κθε Kοιντητα 0 ∆$µο θ δινταν τ _νοµα το> συνοικισµο> 0 τ$ς πλης πο# τ"ν ποτελο>σε, ν στ"ν περπτωση πο# ο; ο4κισµο fταν περισστεροι π Jνας, θ δινταν τ _νοµα τ$ς Jδρας τ$ς Kοιντητας. Eφσον `π$ρχε ρχαHο _νοµα, θ πιλεγταν α+τ. Στ"ν περπτωση πο# fταν ναγκαα ντικατσταση το> τοπωνυµου, θ (πρεπε ν κολουθηθεH `πρχουσα διαδικασα τ$ς `ποβολ$ς τ$ς πρτασης στ"ν Eπιτροπ"d βλ. N. ∆. Λιανπουλος, J.π., σ. 571. 11 Eλνη Kυραµαργιο T Συµβο#λιο τ$ς ν Aθ"ναις Aρχαιολογικ$ς 2Eταιρεας «xµα τ?$ πελευθερ/σει τ$ς Mακεδονας κα τ$ς Hπερου νεπνε#σθη τ"ν 4δαν, kνα ε4ς τ"ν παννδοξον το> Aλεξνδρου κα το> Π#ρρου χ/ραν ποδοθ σιν α; Kλληνικα παλαιωνυµαι» κα συνστησε τοπωνυµικ" πιτροπ", ποτελο#µενη π φρους ρχαιοτ"των, καθηγητς πανεπιστηµου, κπαιδευτικο#ς κα διοικητικο#ς `παλλ"λους, ο; ποHοι πιδωξαν ν καταλ"ξουν σ λοκληρωµνες προτσεις σχετικ µ τ να 7νµατα29. 2Ως `πδειγµα χρησιµοποι"θηκε πρ/ιµη ππειρα το> A. Aρβαντη, τ 1909, ν συνδσει τ 7νµατα τ ν κ#ριων κντρων τ$ς Mακεδονας µ ;στορικ τοπων#µια, προτενοντας τς νλογες λλαγς µσα π τς σελδες το> βιβλου του H Mακεδονα ε<κονογραφηµνη: Kατερνη → @Aτηρα, Nιουστα 0 Nουσα → Kτιον 0 Nα A,γο5στα, Kαστορι → Kλετρον, Γιαννιτσ → Nα Πλλα, Λαγκαδς → Aλνδοια, Στρο#µνιτσα → Aστραιον30. 2H ντδραση, µως, το> `πουργεου Eσωτερικ ν δν fταν νλογη. 2H κατθεση τ ν προτσεων τ ν Kοινοτ"των στ 2YπουργεHο Eσωτερικ ν, µεταββασ" τους στ"ν Eπιτροπ" γι γνωµοδτηση κα (γκριση 0 πρριψ" τους π τ"ν Eπιτροπ" κα τ 2YπουργεHο συνεχστηκε µ ργο#ς ρυθµο#ς. Aπ τ 1915 Jως τ 1920 Eπιτροπ" νκρινε 120 µετονοµασες, π τς ποHες µλις µα φορο>σε τ"ν Mακεδονα κα καµα τ"ν Θρκη31. K#ριο µληµ της Eπιτροπ$ς φαινταν ν εFναι καθιρωση σταθερ ν κριτηρων κα στ πλασιο α+τ, τ 1919, κδθηκαν ο; Oδηγαι περ τς )κλογς τοπωνυµων. Στ κεµενο α+τ σηµειωνταν νγκη συνδροµ$ς τ ν λογων τ$ς περιφρειας γι ν πιταχυνθο>ν ο; διαδικασες, καθ/ς τ µλη τ$ς Eπιτροπ$ς ναγν/ριζαν τι στερο>νταν γν/σεων κα πληροφορι ν πο# θ fταν χρ"σιµες στ (ργο τους, σ ντθεση µ το#ς δηµοδιδσκαλους κα το#ς λογους πο# fταν ν"µεροι τ ν τοπικ ν ζητηµτων32. Σταθερ" πντως παρµενε τα#τιση τ$ς διαδικασας τ ν µετονοµασι ν µ το#ς θνικο#ς στχους, καθ/ς 5ς κ#ριο (ργο τ$ς Eπιτροπ$ς ριζταν κβολ" λων τ ν ξενφωνων 7νοµτων τ ν ο4κισµ ν, τ ποHα «µολ#νουσι κα σχηµζουσι τ"ν _ψιν τ$ς 5ραας µ ν πατρδος» κα (διναν τ" δυναττητα γι δυσµεν$ θνολογικ συµπερσµατα. Συµπερσµατα πο# µπορο>σαν ν χρησιµοποιηθο>ν κυρως ε4ς βρος τ$ς λληνικ7τητας το> τµ"µατος τ$ς Mακεδονας πο# εFχε περιλθει στ"ν Kλληνικ" πικρτεια. T πλον νδιαφρον σηµεHο τ$ς Eγκυκλου ντοπζεται στς δηγες γι τ"ν πιλογ" τ ν νων 7νοµτων πο# θ ντικαθιστο>σαν τ `πρχοντα «ξενφωνα», κυρως τουρκικ κα σλαβικ. Παρτι κα πλι τονιζταν ποκατσταση 29. ∆. B. Bαγιακκος, Σχεδασµα, .π., σ. 17-18 κα Γ. K. Γαρδκας, «2Eλληνικα τοπωνυµαι Mακεδονας κα Hπερου», φ. Aθναι, 9-10 Iουνου 1914, σ. 1-2. 30. A. Aρβαντης, H Mακεδονα ε<κονογραφηµνη, Aθ"να 1909. 31. N. Γ. Πολτης, Γνωµοδοτ$σεις, .π., σ. 163-167. 32. N. ∆. Λιανπουλος, ∆ιοικητικ$ Nοµοθεσα, τ. AL, Aθ"να 1925, σ. 571-572. 12 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας το> «παλαιο> ;στορικο>» 7νµατος, σ περπτωση πο# α+τ δν fταν γνωστ, Eπιτροπ" πρτεινε ν πιλεγεH κποια π τς τοπωνυµες 0 τ χαρακτηριστικ το> φυσικο> τοπου πο# 0δη `π$ρχαν στ"ν περιοχ", δηλαδ" π τ 7νµατα τ ν διφορων τοποθεσι ν, ρεµτων, δνδρων, γρ ν, βρχων, ρειπων, πηγ ν 0 κκλησι ν. 2H λ#ση α+τ" προκρθηκε καθ/ς ναζ"τηση τ ν ντστοιχων ρχαων τοπωνυµων fταν κ τ ν πραγµτων µταιη: _χι µνο γιατ ο; πρς µετονοµασα πλεις, χωρι κα ο4κισµο εFχαν διαφορετικς γεωγραφικς συντεταγµνες π το#ς πολυπθητους ρχαους, φο> fταν δηµιουργ"µατα ex nihilo πο# προκυψαν µετ τ"ν κοσµογονα τ$ς καθδου τ ν «βαρβρων», λλ κυρως γιατ τ πλ$θος τ ν ο4κισµ ν πο# συγκρτησε τ" να Γεωγραφα (τ" βυζαντιν" κατ τν Σταγειρτη) τ$ς Bαλκανικ$ς fταν περως µεγαλ#τερο π τ ντστοιχο ρχαHο. 2H συγκεκριµνη ναγκαστικ" λ#ση τ$ς Kλληντροπης ποτ#πωσης το> φυσικο> τοπου στ τοπωνυµικ κωδικοποιο>σε κποιο π τ γνωρσµατα το> τπου κα θ fταν ο4κεHο στο#ς κατοκους, ξασφαλζοντας (τσι τ"ν µετπειτα χρ"ση του. 2H τελικ" πιλογ" τ ν 7νοµτων θ γινταν π τ"ν Eπιτροπ" µ βση το#ς καταλγους πο# θ κατ"ρτιζαν, σ ρχικ στδιο, ο; τοπικο φορεHς. M τ" συγκεκριµνη γκ#κλιο ποσυνδθηκε, γι πρ/τη φορ, τοπωνυµικ" λλαγ" π τ"ν πικουρα τ$ς ρχαας κα τ$ς βυζαντιν$ς γεωγραφας. T µχρι ττε διατγµατα κα ο; προτσεις πο# κατ καιρο#ς `ποβλλονταν στ"ν Eπιτροπ", ποσκοπο>σαν στ" σ#νδεση το> «(νδοξου» παρελθντος µ τ παρν, µσω τ$ς προβολ$ς το> Kνιαου το> χ/ρου. 2H Eγκ#κλιος το> 1919 ποτλεσε τοµ" στ ζ"τηµα α+τ. Πιθανολογο>µε τι τ µλη τ$ς Eπιτροπ$ς, µετ π δκα χρνια συστηµατικ$ς νασχλησης µ τ θµα, κα `π τ βρος τ$ς νσωµτωσης νων δαφ ν, εFχαν τ/ρα ν ναµετρηθο>ν µ Jνα νο πλ$θος «ξενικ ν» τοπωνυµι ν, πο# φορο>σαν σ µεγλο βαθµ ο4κισµο#ς µ λλγλωσσους κατοκους κα (πρεπε ν ντιµετωπσουν τ"ν να πραγµατικτητα :στε ν δοθεH µι Kλληνοπρεπ"ς πντηση. Otτως 0 λλως Kορυφ$ 0 Kορυφς fταν προτιµτερο π τς 7νοµασες Mπ7ρσα, Γκ7λα, Tο5ρια, Kουρτα (Mακεδονα), Kοπρ7ι (Θεσσαλα) κα Kουκουβτσα (Πελοπ7ννησος)33. T προτεινµενα τοπων#µια θ πιλγονταν ε+κολτερα κα θ fταν περισστερο εgχρηστα γι το#ς κατοκους. Συνεπ ς, σ πολ# πι σ#ντοµο χρονικ διστηµα θ µπορο>σε ν λλξει τοπωνυµικς χρτης. 33. O; παραπνω µετονοµασες πραγµατοποι"θηκαν τ"ν περοδο 1926-1928, κτς π τ"ν Kουκουβτσα πο# (γινε τ 1955. O; µετονοµασες ντλ"θηκαν π τ" Bση ∆εδοµνων το> Iνστιτο#του Nεοελληνικ ν Eρευν ν το> Eθνικο> 2Iδρ#µατος Eρευν ν «Mετονοµασες τ ν ο4κισµ ν τ$ς 2Eλλδας» (πιστηµονικο `πε#θυνοι: ∆ηµ"τρης ∆ηµητρπουλος-Λεωνδας Kαλλιβρετκης), ποα εFναι προσβσιµη π τ διαδκτυο στ"ν sλεκτρονικ" διε#θυνση http://pandektis.ekt.gr/dspace/handle/123456789/38101. 13 Eλνη Kυραµαργιο Λεπτοµρεια π Kλληνικ πιτελικ χρτη, σ γγλικ" γλ/σσα, το> 1941, κλµακας 1:100.000, φ#λλο: «SERRAI (SÉRRES)» – ∆ιακρνονται µικροτοπων#µια, 7νοµασες ο4κισµ ν (διπλς: νες κα παλαις) κα ρχαα 7νοµασα (antiquity name) τ$ς περιοχ$ς: ΣINTIKH 14 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας Στ 1919 (χει γνει πλον ντιληπτ π τ"ν Eπιτροπ" τι ρχαιοελληνικς χρτης πο# πιδι/χθηκε ν νασυστηθεH τν 19ο α4/να, µσω τ$ς 7νοµατοθεσας τ ν ∆"µων, δν µπορο>σε ν ταυτοποιηθεH µ τ σ#γχρονο ο4κιστικ δκτυο. Aπ τ"ν λλη, τ µεσαιωνικ τοπωνυµικ δν µαρτυρο>σε µονχα τ" µεγαλοπρπεια το> Bυζαντου, λλ κα τ σλαβικ, λβανικ κα τουρκικ φ#λα πο# εFχαν γκατασταθεH στν πδικο χ ρο. O; θεωρες το> Φαλµερυερ, λλωστε, στ"ν νγνωση α+το> το> χρτη στηρζονταν. 2H Eγκ#κλιος το> 1919 φανερ/νει τ"ν πφαση γι τ" δηµιουργα Kνς νου τοπωνυµικο> χρτη, περισστερο «νεοελληνικο>». O; πολιτικς λλαγς τ ν µσως Kπµενων χρνων θ συνηγορο>σαν στ"ν πφαση α+τ", πισπε#δοντας τ"ν διαδικασα λλαγ$ς το> τοπωνυµικο>. O+σιαστικ, Eπιτροπ" εFχε ποτ#χει: π τ" σ#στασ" της, τ 1909, Jως τ 1920 εFχαν πραγµατοποιηθεH περπου 200 µετονοµασες, ριθµς πολ# µικρς γι τ µγεθος το> «προβλ"µατος», πο# φαντζει κµη µικρτερος ν συγκριθεH µ τ σ#νολο τ ν µετονοµασι ν πο# πραγµατοποι"θηκαν τ"ν τριετα 1926-1928 κα λλαξαν ριζικ τν τοπωνυµικ χρτη τ$ς χ/ρας. 2H προσρτηση τ$ς Aνατολικ$ς κα ∆υτικ$ς Θρκης στ Kλληνικ Bασλειο, τ 1919, σηµατοδτησε τ"ν ο+σιαστικ" µετβαση τ$ς διαδικασας τ ν µετονοµασι ν π τ στδιο τ$ς πιστηµονικ$ς µελτης σ α+τ τ$ς κατεπεγουσας πολιτικ$ς πφασης. 2H τοπωνυµικ" λλαγ" στ"ν Θρκη δν κολο#θησε τ πλασιο πο# ριζαν ο; δηγες τ$ς Eπιτροπ$ς, παρτι ρχικ πιχειρ"θηκε ν τηρηθο>ν, µ τ" σ#σταση ε4δικ$ς τριµελο>ς πιτροπ$ς, ποτελο#µενης π το#ς K. Γεραγc, διευθυντ" τ ν Eσωτερικ ν τ$ς Γενικ$ς ∆ιοικ"σεως Θρκης, ∆. Kαραχλιο, δηµοσιογρφο κα Γ. Λαµπουσιδη, καθηγητ", `π τ"ν ποπτεα τ$ς Πολιτικ$ς ∆ιοκησης Θρκης κα Jδρα τ"ν Aδριανο#πολη. O; 7νοµασες Nοµ ν κα 2Yποδιοικ"σεων εFχαν 0δη ξελληνιστεH κατ τ" δηµοσευση τ$ς πφασης περ διοικητικ$ς διαιρσεως τ$ς Θρκης, ν διε#θυνση τ ν Eσωτερικ ν πεδωξε τν µεσο ξελληνισµ κα το> ο4κιστικο> δικ#ου, καθ/ς «δν πρκειτο περ α+θαιρτου λλοι/σεως, λλ περ ποκαταστσεως τ$ς ;στορικ$ς κριβεας ν τ?$ τοπωνυµ@α τ$ς χ/ρας τα#της»34. Στχος τ$ς πιτροπ$ς fταν σ#νταξη µιcς λοκληρωµνης πρτασης ντικατστασης το> συνλου τ ν `φιστµενων τοπωνυµων, :στε «ν νταποκρνονται στ µτρο το> φικτο> στ"ν ;στορικ" κρβεια τ ν πλεων, κωµοπλεων κα χωρι ν»35. Πολ# σ#ντοµα πρταση α+τu εFχε καταρτιστεH: τ να 7νµατα, 34. K. Γεραγcς, Aναµν$σεις )κ Θρ κης, 1920-1922, Aθ"να 1926, σ. 134. 35. Γενικ AρχεHα το> Kρτους, Aρχειακ" Συλλογ" Mητροπολτου Eλευθερουπλεως Σωφρνιου, ABE 502, φ. 85γ, «DEκθεσις τ$ς π λλαγ$ς τ ν τοπωνυµι ν Θρκης Eπιτροπεας», Aδριανο#πολη, 17 A+γο#στου 1921. E+χαριστ τν συνδελφο Bασλη Kουτσο>κο γι τ"ν `πδειξη το> ν λγω γγρφου. 15 Eλνη Kυραµαργιο στ βαθµ τ$ς διαθεσιµτητας τ$ς ρχαας γεωγραφας, πιλχτηκαν _χι µνο ταν πιβεβαι/θηκε τα#τισ" τους µ τ"ν νετερη γεωγραφα, λλ κα στς περιπτ/σεις που fταν γνωστ µνο τ ρχαHο τοπων#µιο, λλ _χι κριβ"ς του θση36. Σ κποιες περιπτ/σεις, πλεων κυρως, διατηρ"θηκε τ νετερο Kλληνικ _νοµα κα δν ντικαταστθηκε π τ ρχαHο, µιcς κα εFχε 0δη χρησιµοποιηθεH στς µπορικς δραστηριτητες πο# εFχαν ναπτυχθεH µ τν ε+ρωπαϊκ χ ρο: Pαιδεστwς κα Ξνθη συγκαταλγονταν στ"ν παραπνω περπτωση. ROταν ξαντλ"θηκε οtτως 0 λλως περιορισµνος κατλογος τ ν «παλαι ν Kλληνικ ν» τοπωνυµων, τ µλη τ$ς πιτροπ$ς κατφυγαν σ 7νµατα «εgηχα, Kλληνικ κα 7λιγοσ#λλαβα», τ ποHα θ µπορο>σαν ν τ προφρουν ο; µ" Kλληνφωνοι κτοικοι τ ν χωρι ν. Eπιλχτηκαν 7νµατα π τ φυσικ περιβλλον (Λαγγδι, Bλτος, Bρ#ση), π τ τοπικ προϊντα (Mηλι, Aµυγδαλι) κα π τ παγγλµατα τ ν κατοκων: Ψαθδες, Mεταξδες. ∆ν (λειψαν ο; µεταφρσεις τ ν `παρχντων τουρκικ ν τοπωνυµων σ Kλληνικ (Παυλ" Kιι σ Παυλοχ/ρι, τ Σαραϊλ" σ Παλτι). ROµως τ µλη τ$ς πιτροπ$ς ναζ"τησαν κα λλες, λιγτερο τεκµηριωµνες πιστηµονικ λ#σεις, πως τ"ν παραφθορ τ ν τουρκικ ν τοπωνυµων σ Kλληνικ, τ"ν ποα ν"γαγαν σ «µθοδο παρ"χησης κα λλαγ$ς τ ν τοπωνυµων». O+σιαστικ (λαβαν `π’ _ψιν τους τ"ν µοιτητα τ ν φθγγων, λλζοντας τ Aχριβν σ Aχριβνη, τ ∆οµπν σ ∆µπανο. 2Yποστ"ριξαν, µλιστα, τι λ#ση α+τ" εFχε τ πλεονκτηµα τι ο; κτοικοι θ συν"θιζαν ε+κολτερα κα θ χρησιµοποιο>σαν τ να 7νµατα, µιcς κα (µοιαζαν µ τ προϋπρχοντα37. Στν πλογο τ$ς ε4σηγητικ$ς α+τ$ς (κθεσης, ο; συγγραφεHς της ναγν/ριζαν τ πιθαν λθη στ ποHα εFχαν `ποπσει, καθ/ς κα τς λλεψεις πο# `π$ρχαν, τνιζαν µως τι χρονικ" πεση, τ"ν ποα εFχαν ν ντιµετωπσουν, fταν πολ# µεγλη. 2H χρονικ" πεση, σχετιζταν µ τ"ν πικεµενη πογραφ", που γι προφανεHς λγους (πρεπε ν ποφευχθεH παρθεση «ξενικ ν» τοπωνυµων. 2H παραπνω (κθεση παρουσιζει διττ νδιαφρον, καθ/ς ναφρεται φενς σ µι περιοχ" µ συµπαγεHς τουρκφωνους πληθυσµο#ς κα φετρου µφανζεται ν συµπυκν/νει τ"ν κυραρχη προβληµατικ" γ#ρω π τς µετονοµασες. 2O ξελληνισµς τ ν τοπωνυµων συνδεταν µ πολιτικς φοµοωσης κα ξελληνισµο> τ ν λλγλωσσων κατοκων, ξλιξη πο# θ κατοχ#ρωνε περαιτρω τ"ν «Kλληνικτητα» τ$ς περιοχ$ς σ διπλωµατικ ππεδο. Kατ συνπεια, ο; παρατητες νργειες θ (πρεπε ν εFναι µεσες, καθ/ς κµα κα Jνα « στοχο» Kλληνικ _νοµα fταν προτιµτερο π τ" διατ"ρηση το> `πρχοντος τουρκικο>. Tς ντιλ"ψεις α+τς δν φνηκε ν συµµερζεται Eπιτροπ" τ ν Aθην ν, ποα πρριψε στ σ#νολ τους τς προτσεις τ$ς πιτροπ$ς τ$ς 36. Bλ. στ Yδιο. 37. Bλ. στ Yδιο. 16 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας Θρκης. 2O νος πρεδρος τ$ς Eπιτροπ$ς, Γε/ργιος Xατζηδκις, σ πιστολ" του πρς τ 2YπουργεHο Eσωτερικ ν, τν Nοµβριο το> 1921, (κρινε τ"ν ργασα τ$ς πιτροπ$ς τ$ς Θρκης νεπαρκ" κα ντθετη µ το#ς «τοπωνυµικο#ς καννες»38. Παρλο πο# Eπιτροπ" τ ν Aθην ν διαφ/νησε µ τς συγκεκριµνες προτσεις, τ lρµδιο `πουργεHο προβη, στ 1922, ν µα νυκτ, σ ριζικ" λλαγ" τ ν τοπωνυµων, µ ποτλεσµα 1.442 πλεις κα χωρι, σ σ#νολο 1.556, ν µετονοµαστο>ν. Πι συγκεκριµνα: Aνατολικ" κα ∆υτικ" Θρκη ποτελο>νταν π 6 Nοµο#ς, 28 2Yποδιοικ"σεις κα 1.556 πλεις κα χωρι, π τ ποHα µνο 114 χωρι διατηρο>σαν τ _νοµ τους λγο πρν τ" Mικρασιατικ" Kαταστροφ"39. M νθουσιασµ χαιρτιζε τς πρωτοβουλες τ$ς Πολιτικ$ς ∆ιοκησης Θρκης «Πεζοπρος», ψευδ/νυµο το> ∆ηµ"τριου Xατζπουλου, στ"ν φηµερδα Eµπρ7ς, τν Σεπτµβριο το> 1920, ν (κρινε 5ς σοβαρ λθος τ ν µχρι ττε Kυβερν"σεων τ" µ" ντικατσταση τ ν «ξενικ ν» 7νοµτων τ$ς Παλαιcς 2Eλλδας, µσως µετ τ" σ#σταση το> κρτους κα τ"ν νσωµτωση τ$ς Θεσσαλας, φο> «τ πcν εFναι πρ/τη ντ#πωσις»40. Aναπαργοντας τς βασικς θσεις τ$ς πιτροπ$ς τ$ς Θρκης γι τ"ν νγκη µεσου ξελληνισµο>, κµα κα λανθασµνου σ ρισµνες περιπτ/σεις, Xατζπουλος συνχισε ν σχολεHται κατ καιρο#ς µ τ θµα τ ν τοπωνυµων κα τ ν µετονοµασι ν41. ∆ν εFναι σφαλ ς συµπτωµατικ τ τι, στ"ν Yδια φηµερδα, τ 1924, γινταν λγος γι τ"ν πολιτικ" το> τουρκικο> κρτους (ναντι τ ν 7νοµτων τ ν Kλληνικ ν χωρι ν γ#ρω π τ"ν Kωνσταντινο#πολη, 5ς πιχερηµα γι τ"ν νγκη λ"ψης νλογων µτρων π τ Kλληνικ κρτος42. 38. ΓAK, Aρχειακ" Συλλογ" Mητροπολτου... Σωφρνιου, ABE 502, φ.85γ, Aναφορ τ$ς «Eπιτροπεας πρς µελτην τ ν τοπωνυµων τ$ς 2Eλλδος κα ξακρβωσιν το> ;στορικο> λγου α+τ ν» πρς τ 2YπουργεHο τ ν Eσωτερικ ν, 2 Nοεµβρου 1921. Παρλες τς προτσεις κα τ"ν συζ"τηση πο# ναπτ#χθηκε γι τ"ν περιοχ" τ$ς Θρκης, ο; µετονοµασες δν πραγµατοποι"θηκαν µ διοικητικς πρξεις. 39. Γενικ" ∆ιοκηση Θρκης, ∆ιε#θυνσις Eσωτερικ ν, Πναξ τ&ν π7λεων κα τ&ν χωρι&ν τς Θρ κης, )µφανων τ παλαι κα να Vν7µατα κα τ7ν πληθυσµ7ν α,τ&ν κατ τ$ν τελευτααν 'πογραφην, Aνδριανο#πολη 1922. 40. 2O Πεζοπρος, «2Eλληνικ Oνµατα», φ. Eµπρ7ς, 8 Σεπτεµβρου 1920. 41. Bλ. νδεικτικ: 2O Πεζοπρος, «Kυρτι», φ. Eµπρ7ς, 6 A+γο#στου 1921d 2O Πεζοπρος, «2O Ποδονφτης», φ. Eµπρ7ς, 17 Iανουαρου 1923, κα 2O Πεζοπρος, «Oνµατα Συνοικι ν», φ. Eµπρ7ς, 6 Nοεµβρου 1920. 42. 2O AθηναHος [∆ηµ"τριος Xατζπουλος], «Ξενφωνα Oνµατα», φ. Eµπρ7ς, 15 Φεβρουαρου 1924. Πργµατι, µετονοµασες, µικρτερης µως (κτασης, διαδραµατστηκαν στ περισστερα βαλκανικ κρτη στς ρχς το> 20ο> α4/ναd βλ. Ivo Banac, The National Question in Yugoslavia, Ithaca-Λονδνο 1984, σ. 318-319 κα Glossary of settlement and denominations of administrative territorial units in Bulgarian lands in 15th-19th centuries, (κδοση το> General Department of Archives at the Council of Ministers of Republic of Bulgaria, 2002. Mι συγκρι- 17 Eλνη Kυραµαργιο Σταδιακ ναπτ#σσονταν διαφορετικς ντιλ"ψεις γ#ρω π το#ς τρπους κα τ ρυθµ τ ν µετονοµασι ν, λλ κα 5ς πρς το#ς βασικο#ς στχους πο# α+τς θ πιτελο>σαν. 2H ρευστ" κατσταση πο# πικρατο>σε σ Mακεδονα κα Θρκη συνδυαζταν µ µι περοδο κρσης στ"ν σωτερικ" πολιτικ" ζω", τ"ν ποα τροφοδοτο>σε κα µακροχρνια πολεµικ" µπλοκ". T να α+τ δφη τ θεωρο>σαν κµη µφισβητο#µενα τ γειτονικ κρτη, ν ο; λλγλωσοι πληθυσµο τους ποτελο>σαν Jναν κµη παργοντα ποσταθεροποησης. 2H λλαγ" το> τοπωνυµικο>, τουλχιστον κενου πο# φορο>σε τ ο4κιστικ δκτυο, πρβαλλε 5ς πι γρ"γορη κα ποτελεσµατικ" λ#ση γι ν ξελληνιστεH σ διοικητικ, ρχικ, ππεδο χρτης. 2H νγκη ν λοκληρωθεH λη διαδικασα σο τ δυνατν πι γρ"γορα fταν προφαν"ς, ταυτχρονα µως α+τ δν fταν πντα φικτ. T στοιχεHο πο# πρπει ν τονιστεH στ σηµεHο α+τ εFναι τι λη διαδικασα δν σχετιζταν πλον µ τ"ν Eπιτροπ". 2H πολιτικ" πφαση πο# εFχε ληφθεH ξεπερνο>σε τς φιλολογικ|ς ναζητ"σεις τ ν µελ ν της. 2H λλαγ" πο# συντελστηκε στς ρχς τ$ς δεκαετας το> 1920 fταν ριζικ" κα σ 4δεολογικ ππεδο. T παρδειγµα το> ∆ηµ"τριου Γρ. Kαµπο#ρογλου εFναι νδεικτικ. 2O Kαµπο#ρογλου, (φορος τ$ς Eθνικ$ς Bιβλιοθ"κης κα µλος τ$ς Eπιτροπ$ς το> 1909, ξδωσε π τ βιβλιοπωλεHο τ$ς 2Eστας, τ 1920, µι συλλογ" κειµνων µ ττλο Tοπωνυµικ Παρ δοξα. Aφορµ" γι τ" σ#νταξη τ ν σηµειωµτων α+τ ν `π$ρξαν ο; συζητ"σεις γι τ"ν λλαγ" τ ν «λλφυλων κα κακφωνων» τοπωνυµων «µετ’ συν"θους βιαιτητος». Παρτι συγγραφας διευκρνιζε ξ ρχ$ς τι fταν (νθερµος `ποστηρικτ"ς το> ξι/µατος, σ#µφωνα µ τ ποHο «π τ$ς Kλληνικ$ς γ$ς δν πρπει ν µεν?η τποτε µ" Kλληνικν», Yδιος ναγν/ριζε τι στ" διαδικασα α+τ" θ (πρεπε ν τεθο>ν ρια κα προτεραιτητες. Aναφερµενος στ" συν"θη τακτικ" τ ν κατακτητ ν σ λκληρο τ ν κσµο ν µεταβλλουν τ 7νµατα τ ν τπων, κατληγε: «M τ ν τυχ"σει µι χ/ρα 5ς πρς τ _νοµ της, δν σηµανει τι (χασε κα τν φυλετικν της χαρακτ"ρα, πολ# δ περισστερον τ ναφαρετα δικαι/µατ της, τ ποHα (δωσαν ε4ς α+τ"ν φ#σις, τ#χη, ;στορα κα δξα»43. Kατ συνπεια, σ#µφωνα µ τν συγγραφα, γι τ"ν νρθωση τ$ς χ/ρας µετ π τσσερις α4 νες σκλατικ" µελτη τ ν µετονοµασι ν στ βαλκανικ κρτη τ"ν περοδο α+τ" θ εFχε 4διατερο νδιαφρον κα πιθαντατα θ φ/τιζε γνωστες πτυχς τ$ς θνικ$ς συγκρτησης τ ν νεοσ#στατων κρατ ν, µως ξεπερνει τ ρια το> παρντος κειµνου. Στ"ν ντστοιχη διαδικασα µετονοµασι ν στ"ν Tουρκα ναφρεται τ πρσφατο ρθρο το> Kerem Öktem «The Nation’s Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey», European Journal of Turkish Studies, Thematic Issue, ρ. 7, Demographic Engineering - Part I, URL: http://www.ejts.org/document 2243.html2009. 43. ∆. Γρ. Kαµπο#ρογλου, Tοπωνυµικ Παρ δοξα, Aθ"να 1990 [φωτ. νατ#πωση] (11920), σ. 6. 18 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας βιcς, fταν παρατητες µι σειρ π λλαγς, ο; ποHες θo (πρεπε ν ;εραρχηθο>ν κα ν ντιµετωπιστο>ν π το#ς κατεξοχ"ν lρµδιους, δηλαδ" το#ς πιστ"µονες, ;στορικο#ς κα ρχαιολγους44. 2H ντιπαραβολ" το> κειµνου α+το> µ τς δηµσιες κα 4διωτικς παρεµβσεις το> 4δου, τ 1923, καταδεικν#ει τς λλαγς πο# πφερε µικρασιατικ" καταστροφ" κα νταλλαγ" τ ν πληθυσµ ν. Mετ τ 1923, Kαµπο#ρογλου πη#θυνε δηµσια (κκληση στο#ς διανοο#µενους τ$ς Aττικ$ς, το#ς ποους καλο>σε ν συστρατευθο>ν γι ν λλξει µεσα τ τοπωνυµικ τ$ς πρωτε#ουσας το> Kλληνικο> κρτους κα τ ν γ#ρω περιοχ ν45. 2O `πτιτλος το> κειµνου, «2H ριζικ" µεταλλαγ" τ ν ξενφωνων τοπωνυµων τ$ς Aττικ$ς εFναι θνικ" `ποχρωσις κα νγκη», προσδιριζε µ σαφ"νεια τ περιεχµεν του. T ρβαντικα κα τουρκικ τοπων#µια (πρεπε ν ντικατασταθο>ν, _χι µ ρχαιοπρεπ$ 7νµατα πο# παρπεµπαν σ νεκρο#ς τ#πους, ο; ποHοι εFχαν λησµονηθεH, λλ µ τ"ν µετφραση στ να Kλληνικ τ ν `παρχντων «ξενικ ν» τοπωνυµων. Στχος δν fταν ποσι/πηση τ$ς φυλετικ$ς κα γλωσσικ$ς ;στορας τ ν ρβαντικων φ#λων πο# ζο>σαν στ"ν Aττικ" κα πολµησαν στν Aγ/να τ$ς Aνεξαρτησας, λλ ποκατσταση τ$ς ;στορας κα συνχισ" της. T κεµενο το> Kαµπο#ρογλου δν fταν µοναδικ. Mετ τ 1922, πληθανουν ο; δηµσιες παρεµβσεις πο# ναδεικν#ουν σ πιτακτικ" νγκη τ"ν κ βθρων µετονοµασα τ ν ο4κισµ ν το> Kλληνικο> κρτους. Σ α+τς συµβλλουν ο; δραµατικς πληθυσµιακς κα ο4κιστικς νακατατξεις πο# συνβησαν στν βορειοελλαδικ, κυρως, χ ρο. Στ" Mακεδονα κα στ" Θρκη 100.000 περπου 7ρθδοξοι γκατλειψαν τς Kστες τους µ προορισµ τ" Bουλγαρα, ν ο; µουσουλµνοι πο# π$ραν τ δρµο τ$ς προσφυγιcς, π τς Yδιες περιοχς, γι τ"ν Tουρκα προσγγιζαν το#ς 500.000. Aντστοιχα, µισ Kκατοµµ#ριο περπου π το#ς πρσφυγες πο# `ποδχθηκε 2Eλλδα, γκαταστθηκαν στ" Mακεδονα. Παρλληλες λλαγς παρατηρ"θηκαν κα στ ο4κιστικ δκτυο τ$ς Mακεδονας: µι σειρ ο4κισµ ν (παψαν ν `πρχουν, λλοι πκτησαν ντελ ς νους κατοκους, ν νοι ο4κισµο ;δρ#θηκαν γι ν στεγσουν ποκλειστικ προσφυγικο#ς πληθυσµο#ς. O; παραπνω λλαγς λειτο#ργησαν 5ς χιονοστιβδα γι τ τοπωνυµικ τ$ς Mακεδονας, ν δν φησαν νεπηραστο τ τοπωνυµικ κα} τ$ς `πλοιπης 2Eλλδας46. 44. στ διο, σ. 5. 45. ∆. Γρ. Kαµπο#ρογλου, «A; τοπωνυµαι τ$ς Aττικ$ς (πρς το#ς διανοουµνους τ$ς Aττικ$ς)», στ Mελται κα @Eρευναι, τ. AL, Aθ"να 1927, σ. 152-157. T κεµενο α+τ εFχε σταλεH π τν συγγραφα, τν Mιο το> 1923, στν νοµρχη Aττικ$ς N. Πετιµεζc. 46. Γενικ" Στατιστικ" 2Yπηρεσα τ$ς 2Eλλδος, Στατιστικ$ Eπετηρς τς Eλλ δος 1930, Aθ"να [1931], σ. 39-40, 104-105d Aλκα Kαραδ"µου-Γερολ#µπου, «Πλεις κα RYπαιθρος. Mετασχηµατισµο κα ναδιαρθρ/σεις στ πλασιο το> θνικο> χ/ρου», στ Xρ. Xατζηιωσ"φ (πιµ.), 2Iστορα τς Eλλ δας το 20ο α<"να, τ. B1, Aθ"να 2002, σ. 73 κ.Kξ. κα Tσος Kωστπουλος, 19 Eλνη Kυραµαργιο T 1925 Bασλειος Kολοκοτρ/νης, συγγραφας το> (ργου La Macédoine et l’Hellénisme47 κα διευθυντ"ς, πλον, το> BL πολιτικο> τµ"µατος το> 2Yπουργεου Eξωτερικ ν, συνδεε τν ξελληνισµ τ ν τοπωνυµων τ$ς Mακεδονας µ τ"ν νσχυση το> θνικο> α4σθ"µατος τ ν κατοκων-προσφ#γων κα τν ντυπωσιασµ τ ν πισκεπτ ν τ$ς περιοχ$ς. T νδιαφρον το> συγγραφα πικεντρωνταν στ"ν περιοχ" τ$ς Mακεδονας, ποα δ/δεκα χρνια µετ τ"ν νσωµτωσ" της στ Kλληνικ κρτος διατηρο>σε τ «βαρβαρφωνα» τοπων#µι της. «2H (νδοξος α+τ" χ/ρα, ~τις παρ τς τσας ;στορικς περιπετεας της ο+δποτε π/λεσε τν Kλληνικν της χαρακτ"ρα, ξακολουθεH, µετ π δωδεκαετ$ Kλληνικ"ν διοκησιν κα µετ τ"ν ν α+τ?$ γκατστασιν τσου πλ"θους 2Eλλ"νων προσφ#γων, ν παρουσιζ?η πιφνειαν τουρκοσλαυϊκ"ν»48. Στ Yδιο πλασιο κινο>νταν κα ο; µ/νυµες δηγες το> Στλπωνος Kυριακδη, τ 1926. T `πρχοντα 7νµατα τ ν χωρι ν, Yχνη τ ν πιδροµ ν κα τ ν κατακτητ ν, (πρεπε ν ντικατασταθο>ν µ «εgηχα κα Kλληνικ», φο> κα ο; κτοικο τους fταν πλον REλληνες. O; Yδιοι ο; κτοικοι, πρσφυγες π τν Πντο κα τ"ν Mικρ Aσα, πο# γκαταστθηκαν στ χωρι α+τ, θ µπορο>σαν ν συνδρµουν στ"ν πιλογ" το> νου 7νµατος, δεχνοντας ζ$λο κα προθυµα κα (χοντας τ"ν βο"θεια το> δασκλου ν διαλξουν Jνα «νεοελληνικ, 5ραHο κα ε+κολοπρφερτο» _νοµα πο# θ τ χρησιµοποιο>ν τσο ο; Yδιοι σο κα ο; γετονς τους 49. T πλ$θος κα τρπος τ ν µετονοµασθντων ο4κισµ ν τ χρνια 1926-1928 (καναν ν φανονται πολ# µακρινς ο; φωνς το> Kουµανο#δη κα το> Mηλιαρκη50. Λγοι «θνικο» πρυτνευσαν :στε ν ξεριζωθεH, µαζ µ το#ς πληθυσµο#ς, µσα σ λχιστο χρονικ διστηµα, τw `φιστµενο τοπωνυµικ, µ ποτλεσµα στ" Mακεδονα, γι παρδειγµα, τ 90% περπου τ ν ο4κισµ ν ν λλξει _νοµα. 2H (νταση το> φαινοµνου συνοδε#τηκε π τ"ν λλαγ" τ$ς διαδικασας. T νοµοθετικ ∆ιταγµα τ$ς 17ης Σεπτεµβρου 1926, π κυβρνησεως Γ. Kονδ#λη, προσδωσε θεσµικ" `πσταση στ"ν λη διαδικασα. M ε+θ#νη το> κατ τπους Nοµρχη, συστ"νονταν γνωµοδοτικς `ποεπιτροπς π καθηγηH 'παγορευµνη γλ"σσα, Aθ"να 2000, σ. 27 κ.Kξ.d Kωστπουλος πισηµανει τι ο; ριθµο πο# ναφρονται στς `πηρεσιακς ναφορς εFναι κατ πολ# µεγαλ#τεροι π τ πσηµα α+τ νο#µερα. 47. V. Colocotronis, La Macédoine et l’Hellénisme. Étude historique et ethnologique, Παρσι 1919. 48. B. K. Kολοκοτρ/νης, Mελτη περ )ξελληνισµο τ&ν ξνων τοπωνυµων τς Mακεδονας µετ τινων παρατηρ$σεων )π τς διοικητικς διαιρσεως το Eλληνικο Kρ τους, Aθ"να 1925, σ. 3-4. 49. Στλπων Kυριακδης, Oδηγαι δι τ$ν µετονοµασαν κοινοτ$των κα συνοικισµ&ν )χ7ντων τουρκικ7ν σλαβικ7ν Wνοµα, Aθ"να 1926, σ. 3-7. 50. Bλ. `ποσηµεωση 13. 20 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας τς, φρους ρχαιοτ"των κα διοικητικο#ς `παλλ"λους51. O; παραπνω θ συντασσαν καταλγους µετονοµασι ν κα θ α4τιολογο>σαν τς προτσεις τους γι τ"ν υ;οθτηση νου 7νµατος. 2H Eπιτροπ" θ διρθωνε τς προτσεις α+τς κα θ τς πστελλε στ 2YπουργεHο, που (γκρισ" τους σ"µαινε τ"ν λλαγ" τ$ς σφραγδας κα τ$ς σ"µανσης τ ν ντστοιχων ο4κισµ ν. 2H συµµρφωση τ ν κατοκων τ$ς κοιντητας στ"ν µετονοµασα fταν `ποχρεωτικ" κα παγορευταν ρητ ποιαδ"ποτε χρ"ση το> παλαιο> 7νµατος, ν προβλπονταν κα πιβολ" χρηµατικο> προστµου52. 2H λη διαδικασα, παρτι φαινταν χρονοβρα, δν θ διαρκο>σε περισστερο π δεκαπντε µρες53. 2O σπευσµνος χαρακτ"ρας τ ν µετονοµασι ν καταφανεται κα π τ" συν"θη πρακτικ" εYτε τ$ς µετφρασης τ ν «ξενικ ν τοπωνυµων» εYτε τ$ς παραφθορcς το> `πρχοντος 7νµατος π τ Kλληνοφανστερο54. T παρακτω παραδεγµατα εFναι νδεικτικ γι τ π ς συντελστηκαν µετονοµασες στ"ν µακεδονικ" νδοχ/ρα: Γερακρτσι → Γερακαρει7, Γ(κ)ουµντζα → Γουµνιτσα → Γουµνισσα, Λιπαρνοβο → Λιπαρ7ν, Mαντλεβο → M νδαλον, Γιο#ψεβον → Γυψοχ"ριον, Mαντρ → Mανιτ ρι, Kλοβον → Kαλ5βα. EFναι σαφς τι ξλιξη κα κατληξη τ$ς διαδικασας τ ν µετονοµασι ν δν fταν στ πνε>µα τ ν ρχικ ν ποφσεων τ$ς Eπιτροπ$ς το> 1909. T δεδοµνα µαρτυρο>ν τ"ν (κταση το> φαινοµνου: τ"ν τριετα 1926-1928 πραγµατοποι"θηκαν στ σ#νολο τ$ς Kλληνικ$ς πικρτειας 2.479 µετονοµασες, ο; περισστερες π τς ποHες στ" Mακεδονα. Γι ν γνει κατανοητς ριθµς τ ν τοπωνυµων πο# λλαξαν τ"ν περοδο α+τ", ξζει ν σηµειωθεH τι σ λκληρη τ" χ/ρα, π τ 1913 Jως τ 1961, πραγµατοποι"θηκαν 4.075 µετονοµασεςd συνεπ ς παραπνω π τς µισς (γιναν τ"ν περοδο 1926-192855. 2H περιοχ" τ$ς Kλληνικ$ς Mακεδονας `π$ρξε τ πκεντρο α+τ$ς τ$ς δραστηριτητας. Στν Nοµ ∆ρµας καταγρφτηκαν 201 µετονοµασες τ"ν περοδο 19261928, στ Nοµ Θεσσαλονκης 118, κα στν Nοµ Kιλκς 213. 51. N. ∆. Λιανπουλος, ∆ιοικητικ$ Nοµοθεσα, τ. BL, Aθ"να 1928, σ. 406-409 κα Mιχα"λ Γ. Xουλιαρκης, Γεωγραφικ$, ∆ιοικητικ$, .π., τ. 3, Aθ"να 1975, σ. 256. 52. Γι τς κυρ/σεις πο# πιβλ"θηκαν σ κατοκους πο# δν «συµµορφ/θηκαν µ τ να µτρα» βλ. Tσος Kωστπουλος, J.π., σ. 146-147. 53. N. ∆. Λιανπουλος, J.π., σ. 406-409. 54. Eνδιαφρον παρουσιζει δ πισ"µανση το> Σπ. Aσδραχc γι τ φαινµενο α+τ. Aναφερµενος στ"ν παρφραση 0 τ"ν µετφραση τ ν ξενφωνων τοπωνυµων στ Kλληνικ, σηµει/νει τι τ τοπων#µια α+τ νασηµατοδοτο>νται κα παρερµηνε#ονται: «παρερµηνεHες κα παρετυµολογες πο# Kδρζονται σ µι παγιωµνη διανοητικ" πατηση, τ"ν 7νοµτων πσκεψη, µ πντα µρτυρα τ"ν ;στορικτητα τ ν 7νοµτων»d βλ. Σπ#ρος Aσδραχς, «Λξεις κα DHθη», Iστορικ Aπεικ σµατα, Aθ"να 1995, σ. 139-140. 55. ROλοι ο; ριθµο πο# ναφρονται προρχονται π πεξεργασα τ$ς Bσης ∆εδοµνων το> INE/EIE: «Mετονοµασες τ ν ο4κισµ ν τ$ς 2Eλλδος». 21 Eλνη Kυραµαργιο Πι ναλυτικ, ποσοτικ" πεξεργασα τ ν δηµοσιευµτων τ ν πογραφ ν το> 1913 κα το> 1940 (δειξε τι, στ" Mακεδονα, ο; ο4κισµο πο# µφανζονταν ν (χουν λλξει τοπων#µιο, (φθαναν το#ς 1.409, ν 84 µετονοµστηκαν περισστερο π µι φορ. 2H ναλογα α+τ" διαφοροποιεHται ν συνυπολογιστεH τι τ 1940 εFχε καταστραφεH 0 γκαταλειφθεH Jνας µεγλος ριθµς χωρι ν πο# µφανζονταν στ$ν Aπαρθµηση τ&ν κατοκων τ&ν νων )παρχι&ν τς Eλλ δος το :τους 1913 ((κδοση το> 2Yπουργεου Eθνικ$ς O4κονοµας-∆ιε#θυνση Στατιστικ$ς). T 1940 κατοικο>νταν 1.457 ο4κισµο, π το#ς 1.996 πο# περιλαµβνονταν στ δηµοσευµα το> 1913, δηλαδ", τ 72,9% τ ν ο4κισµ ν. Aπ α+το#ς το#ς 1.457 ο4κισµο#ς, ο; 1.277 εFχαν µετονοµασθεH τουλχιστον µι φορ. Συνεπ ς τ ποσοστ τ ν µετονοµασθντων κα κατοικηµνων ο4κισµ ν τ 1940 γγιζε τ 87,6%56. ROµως µετονοµασες δν πραγµατοποι"θηκαν µον στ" Mακεδονα κα στ" Θρκηd πολιτικ" πφαση γι λλαγ" το> τοπωνυµικο> χρτη φορο>σε τ σ#νολο τ$ς Kλληνικ$ς πικρτειας57. REνα κµη στοιχεHο πο# θ πρπει ν συνυπολογιστεH στ"ν περπτωση τ$ς Mακεδονας εFναι ο; γκαταλελειµµνοι 0 κατεστραµµνοι ο4κισµο. O; ο4κισµο α+το fταν κυρως τουρκικο, µ µικρ ριθµ κατοκων (µαχαλδες), ο; ποHοι, µετ τ"ν ποχ/ρηση τ ν Tο#ρκων κατοκων τους, ρηµ/θηκαν 0 πρκειτο γι βουλγαρικ χωρι πο# καταστρφηκαν τ"ν περοδο 1913-1918. 2H (κθεση Carnegie, γι παρδειγµα, περιγραφε τ γεγοντα πο# κολο#θησαν τ" βουλγαρικ" ~ττα τν Iο#νιο το> 1913 στ" µχη το> Kιλκς, που τσο πλη σο κα} 39 «βουλγαρικ χωρι» τ$ς παρχας καταστρφηκαν π τν Kλληνικ στρατ58. T τµ$µα το> προσφυγικο> πληθυσµο> πο# γκαταστθηκε στ" Mακεδονα κα στ" Θρκη συνηγρησε στν ξελληνισµ το> τοπωνυµικο> τ ν περιοχ ν α+τ ν. T προσφυγικ στοιχεHο τχθηκε `πρ τ$ς κ βθρων ναδιρθρωσης το> 7νοµατολογικο> χρτη τ$ς Mακεδονας. Πολιτικο} σ#µµαχοι τ$ς βενιζελικ$ς 56. Bλ. 2Eλνη Kυραµαργιο>, O> µετονοµασες τ&ν ο<κισµ&ν τς Mακεδονας, 1913-1940: [νας πνακας, ∆ακτ. πτυχιακ" ργασα, Mυτιλ"νη, Πανεπιστ"µιο A4γαου, 2003, σ. 15. 57. 2H πφαση γι ριστικ" λ#ση το> τοπωνυµικο> συµπαρσυρε κα περιοχς πο# ν$καν στ Kλληνικ κρτος γι περισστερο π Jνα α4/να. Γι παρδειγµα, στ"ν παρχα Γορτυνας το> Nοµο> Aρκαδας, τ"ν περοδο 1913-1960 πραγµατοποι"θηκαν 62 µετονοµασες. Aπ α+τς ο; 47 (γιναν τ"ν τριετα 1926-1928, ν ο; 38 δηµοσιε#τηκαν στ Yδιο ΦEK (179/1927). Aντστοιχο εFναι κα τ παρδειγµα τ$ς παρχας Kαλαβρ#των το> Nοµο> Aχαbας. Aπ τς 37 µετονοµασες τ ν χρνων 1913-1960, ο; 23 πραγµατοποι"θηκαν τ"ν περοδο 1926-1928, µ τς 22 π α+τς ν δηµοσιε#ονται στ Yδιο ΦEK (156/1928)d βλ. Bση ∆εδοµνων το> INE/EIE: «Mετονοµασες τ ν ο4κισµ ν τ$ς 2Eλλδος». 58. Σπ#ρος Kαρβας, «Περ κοιντητος Kλληνικ$ς ν Kιλκς, 1901», π. Aρχειοτ ξιο, τ. 4, 2002, σ. 31 κα Tσος Kωστπουλος, Π7λεµος κα Eθνοκ θαρση, H ξεχασµνη πλευρ µι*ς δεκαετο ς )θνικς )ξ7ρµησης 1912-1922, Aθ"να 2007, σ. 50-52. 22 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας παρταξης, ο; πρσφυγες, `ποδχθηκαν, µ νακο#φιση, τς νες 7νοµασες, 4διατερα ταν πρβαλλαν τς παλις τους πατρδες στν νο χ ρο. Aπ τ"ν πλευρ του, ντπιος «λλγλωσσος πληθυσµς» θε/ρησε τς λλαγς α+τς 5ς χθρικ" κνηση π τ"ν Kεντρικ" ∆ιοκηση. 2H «γλωσσικ" φοµοωση» (πρεπε ν συµπεριλβει κα τ τοπων#µια. Συνεπ ς διαδικασα µετονοµασας το> τοπωνυµικο> στ" Mακεδονα κα στ" Θρκη δν µπορεH παρ ν 4δωθεH σ συνδυασµ µ τ" µριµνα γι τν γλωσσικ ξελληνισµ τ ν πληθυσµ ν τους59. 2H «πιχερηση» τ ν µετονοµασι ν συνεχστηκε τσο κατ τ" διρκεια τ$ς δικτατορας το> Mεταξc σο κα στ" µεταπολεµικ" περοδοd ποτ µως δν (λαβε τς διαστσεις τ ν χρνων 1926-1928, φο> τ µεγαλ#τερο µρος τ ν ο4κισµ ν εFχε «(γκαιρα» λλξει60. Παρλληλα, µετ τ 1940 παρατηρ"θηκε κα τ φαινµενο τ$ς µετονοµασας 0δη µετονοµασθντων ο4κισµ ν, χριν «ε+ηχας κα φιλοκαλας», βσει το> γλωσσικο> α4σθητηρου τ$ς Kλληνικ$ς γλ/σσας61. Γι παρδειγµα, τ Γκµποβο 0 Γκµνοβο, βρεια τ$ς Nουσας, τ 1929 µετονοµστηκε σ Λευκγεια, τ 1940 σ Nα Στρντζα, ν π τ 1954 σταδιοδρµησε 5ς Pοδακινι. T Γκρπινο (Γρπινο) θ µετπιπτε σ Tρπινο, τ ποHο µ τ" σειρ του µετονοµστηκε σ Bαλτολεβαδο στ"ν πογραφ" το> 1940, γι ν ποβλει κα α+τ" τ"ν 7νοµασα πρς χριν τ$ς ∆φνης εYκοσι χρνια ργτερα. Παρλληλα συνεχστηκαν κα ο; σχετικς µ τ"ν καταγραφ" τ ν τοπωνυµων ργασες. T «ξενικ» τοπων#µια µαρτυρο>σαν γεγοντα το> παρελθντος, κυρως πιδροµς, κατακτ"σεις κα ποικισµο#ς 0 κυριων#µια, γι α+τ κα ποφασστηκε ν λλξουν µετ τ"ν πελευθρωση κα τ"ν νσωµτωση στ Kλληνικ κρτος, µως κα ;στορικ" τους δισωση κρινταν ναγκαα. Mσω τ$ς συναγωγ$ς τους θ fταν φικτ" µελτη τους στ µλλον, γι α+τ πρα π το#ς καταλγους µ τοπων#µια πο# δηµοσιε#ονταν σ λαογραφικ κα ;στορι- 59. M. Tριανταφυλλδης, H γλ"σσα µας στ σχολεBα τς Mακεδονας, Aθ"να 1916 κα T. Kωστπουλος, H 'παγορευµνη γλ"σσα, .π., σ. 23-45. 60. Παρτι κρθηκε ναγκαHο ν ξελληνισθεH κα τ `πλοιπο τµ$µα τ$ς `παθρου χ/ρας, πως τ µικροτοπων#µια, α+τ δν κατστη φικτ, µιcς κα λλαγ" τους συνιστc µι πολ#πλοκη διαδικασα. 2H διδοσ" τους στηρζεται κυρως στ"ν προφορικ" παρδοση, µ ποτλεσµα πσηµη µετονοµασα ν µ"ν µπορεH ν φαρµοστεH, γιατ θ (πρεπε ν ντικατασταθεH τ σ#νολο τ ν ττλων 4διοκτησας που µφανζονται µικροτοπων#µια, ν κα πικοινωνα τ ν κατοκων µ το#ς πισκπτες τ$ς περιοχ$ς θ fταν δ#σκολη. Eνδεικτικ ναφρουµε τ"ν λειτουργα Eπιτροπ$ς Mετονοµασι ν στ"ν Θεσσαλονκη, `π τ"ν α4γδα τ$ς Nοµαρχας στ 1966, µ στχο τ"ν µετονοµασα «λλγλωσσων, κακηχων 0 κακφωνων θσεων» στ Nοµ. Στ"ν πιτροπ" α+τ" γραµµατας fταν φιλλογος Γ. Iωννουd βλ. A. I. Tχος, «Σ#ντοµο πρασµα π τ" Nοµαρχα Θεσσαλονκης», π. Παρατηρητ$ς, τχ. 10, σ. 39-40. 61. Γι τ" σχση κα τν συµβολισµ τ$ς γλ/σσας κα τ ν τοπωνυµων βλ. Παντελ"ς Λκκας, J.π., σ. 239-244. 23 Eλνη Kυραµαργιο κ περιοδικ, `π$ρχαν κα κεµενα πο# πεσ"µαιναν τ"ν ξα κα τ"ν σπουδαιτητ τους κα πη#θυναν προσκλ"σεις γι τ"ν κατρτιση ττοιων καταλγων62. T 1929, Jναν κα πλον α4/να µετ τ"ν προτροπ" το> Σταγειρτη, νος χρτης τ$ς 2Eλλδας fταν Jτοιµος. REνας χρτης πολ# διαφορετικς π κεHνον πο# 4δεστηκε Σταγειρτης, λλ κα π κεHνον πο# Yσχυε τ 1819d 2.479 χωρι εFχαν διαφορετικ _νοµα, «εgηχο κα Kλληνικ». O; µετονοµασες ποτλεσαν, κατ τ" διρκεια τ$ς θνικ$ς λοκλ"ρωσης, προτεραιτητα τ$ς Kλληνικ$ς διοκησης πο# 0θελε ν µογενοποι"σει κα ν ριοθετ"σει τ χ ρο, ξαλεφοντας τ Yχνη παρουσας τ ν πληθυσµιακ ν µδων πο# ποτελο>σαν παραφωνα στ ;στορικο-γεωγραφικ συνεχς το> Kνιαου Kλληνικο> θνικο> κρτους. 2H λλαγ" το> χρτη συνοδε#τηκε π τ"ν λοκλ"ρωση τ$ς νταλλαγ$ς τ ν πληθυσµ ν, γεγονς πο# σ"µαινε τι στ"ν πλειοντητα το> ο4κισµνου χ/ρου κατοικο>σαν πλον Kλληνφωνοι πληθυσµο. Mσα π τς δ#ο α+τς συµπληρωµατικς διαδικασες Kδραι/θηκε κυριαρχα το> Kλληνικο> κρτους στ" Mακεδονα κα τ" Θρκη. T τοπων#µια λλαξαν ποσπασµατικ, βιαστικ, χωρς τς περισστερες φορς ξαντλητικ" >στορικ$ κα γλωσσολογικ$ µελτη, `π τ"ν πεση τ ν δαφικ ν προσκτ"σεων το> 20ο> α4/να, ταν «Aρχ" τ ν Eθνοτ"των» θεωρ"θηκε τι (βρισκε τ"ν πλ"ρη της δικαωση στw διπλωµατικ πεδο. 2H λη προσπθεια συνιστο>σε µι ναπφευκτη θνοποιητικ" διαδικασα στ πλασιο µογενοποησης κα νσωµτωσης τ ν νων περιοχ ν στ θνικ κρτος. Mσα π τς µετονοµασες, ποτυπ/θηκαν ο; διαφορετικς «στιγµς» τ ν θνικ ν στρατηγικ ν λοκλ"ρωσης πο# κολουθ"θηκαν. ROταν στ 1909 δηµοσιευταν, στ `π’ ριθµν 125 φ#λλο τ$ς Eφηµερδος τς Kυβερν$σεως, τ Bασιλικ ∆ιταγµα «περ συστσεως Eπιτροπεας πρς µελτην τ ν τοπωνυµων τ$ς 2Eλλδος κα ξακρβωσιν το> ;στορικο> λγου α+τ ν», στχος fταν ποκατσταση τ$ς ρχαας κα τ$ς βυζαντιν$ς γεωγραφας, σ#νδεση το> παρελθντος µ τ παρν κα δηµιουργα Kνς νου τοπωνυµικο> χρτη «εgηχου, εgφωνου κα Kλληνικο>», που κθε τοπων#µιο θ fταν µοναδικ. 2H Eπιτροπ" fταν lρµδια ν πραγµατ/σει τ (ργο α+τ. EYκοσι χρνια ργτερα, λλαγ" τ ν τοπωνυµων εFχε συντελεστεH, µως τ 43 χωρι πο# µετονοµστηκαν σ ∆φνη (0 κποιο παργωγ της), τ 26 πο# µετονοµστηκαν σ Kαλλιθα, τ 19 πο# µε- 62. Kεµενα κα κατλογοι τοπωνυµων δηµοσιε#ονταν συχν στ περιοδικ Aθην*, Λαογραφα, Hπειρωτικ Xρονικ , Πελοποννησιακ καθ/ς κα στ περιοδικ Oν7µατα. Kατλογοι µ τοπων#µια κα κυρως µικροτοπων#µια `πρχουν στς περισστερες τοπικς πετηρδες κα περιοδικ, καθ/ς κα σ τοπικς ;στορες, πο# ξετζουν τ"ν ;στορα Kνς τπου π ρχαιοττων χρνων µχρι σ"µερα. O; λαογρφοι κα ο; γλωσσολγοι 4δως προ/θησαν τ" συλλογ" το> σχετικο> `λικο>. 24 O µετονοµασες τν οκισµν τς Eλλδας τονοµστηκαν σ RAγιο Nικλαο κα τ 15 πο# µετονοµστηκαν σ 2Aγα Παρασκευ"63, µαρτυρο>σαν τ" ριζικ" λλαγ" στ ρχικ σχδιο. 2O ναπροσανατολισµς α+τς σχετιζταν µ τ"ν πολιτικ" πφαση γι µεσο ξελληνισµ το> τοπωνυµικο> κα συνοδευταν π τ"ν πεποθηση τι κµα κα Jνα « στοχο» Kλληνικ _νοµα fταν προτιµτερο π τ" διατ"ρηση το> `πρχοντος τουρκικο> 0 σλαβικο>. Otτως 0 λλως κα στ"ν περπτωση πο# ο; κατ καιρο#ς πιτροπς ε+τ#χησαν ν «νακαλ#ψουν» Jνα ρχαHο τοπων#µιο πρς ξελληνισµ το> «ξενφωνου», ;στορα βιαζταν κα} ;στορικτητα καταστρεφταν. Γιατ lπλο#στατα τ ρχαHο τοπων#µιο, τς περισστερες φορς, οgτε γεωγραφικ ταυτιζταν µ τ µετονοµαζµενο οgτε ποτελο>σε ναγκαστικ «συνχεια» το> ρχαου. REνα π τ πµπολλα παραδεγµατα ποτελεH τ τουρκικ τσιφλκι Iµρµπεη, νοτιοανατολικ τ$ς Λαµας, τ ποHο γορσθηκε τ 1833 π το#ς ν Kορυτσc Tσαλλαους, ποικσθηκε στ" συνχεια π Θεσσαλο#ς κολγους, ρβανιτβλαχους κα βλχους τ$ς Πνδου, γι ν µετονοµασθεH α4σως τ 1927 σ Aνθ"λη: «γι ν θυµζει τ"ν πολχνη τ ν O4ταων, πο> κατ τ"ν ρχαιτητα συνρχονταν ο; ντιπρσωποι τ ν πλεων τ$ς ∆ελφικ$ς Aµφικτιονας»64. Γι τν κσµο τ$ς πολιτικ$ς κα τ$ς λογιοσ#νης το> 20ο> α4/να, κεHνον πο# στ"ριξε τ κυραρχο φ"γηµα 5ς πρς τ"ν ;στορικ" συνχεια κα τ"ν ταυττητα το> Kλληνικο> χ/ρου κα τ ν κατοκων του, τ τοπωνυµικ χρησιµοποι"θηκε 0 5ς Jνα «lπλ τ#χηµα» πο# `πστη χ ρος κατ τ" µακραωνη ;στορικ" του διαδροµ", δχως µως πιπτ/σεις στν «φυλετικ του χαρακτ"ρα»65 0, στ"ν «ε+τυχ"» περπτωση τ$ς διαι/νισης εYτε ποκατστασης το> Kλληνικο> 7νµατος, κριβ ς α+τ ποτελο>σε πδειξη τ$ς λληνικ7τητας το> χ/ρου κα τ ν νθρ/πων σ πεHσµα τ ν περιπετει ν του. EFναι χαρακτηριστικς τρπος µ τν ποHο διπλωµτης DAγγελος Bλχος, στ τλη τ$ς δεκαετας το> 1940, χρησιµοποησε τ «τοπωνυµικ πιχερηµα» 5ς ποδεικτικ στοιχεHο γι τ"ν λληνικ7τητα τ ν «χαµνων πατρδων» τ$ς Mικρcς Aσας: «λος χρτης τ$ς Tουρκας εFναι Kλληνικς. Λγα εFναι, κτς π τ βουν, τ πραγµατικ τουρκικ τοπων#µια. T λλα, πλεις κα ποταµο εFναι “µεταφωνηµνα” στ τουρκικ π τ Kλληνικ»...«DIσως εFναι γν/ρισµα τ ν µεγλων κατακτητ ν ν’ διαφορο>ν γι τ παλι τοπων#µια πο# προσαρµζουν στ"ν δικ" το#ς προφορ κα κο" κα δνουν καινο#ριες 7νοµασες µνο στς πλεις κα τ πολσµατα πο# ;δρ#ουν»66. T τοπωνυµικ, λοιπν, σ ποια του γλωσσικ" µορφ" συναντ"θηκε µ τν Kλληνικ θνικισµ, χρησιµοποι"θηκε νλογα γι ν ξυπηρετ"σει τ Yδιο 63. Bση ∆εδοµνων το> INE/EIE: «Mετονοµασες τ ν ο4κισµ ν τ$ς 2Eλλδος». 64. K/στας Ζησπουλος, Nτοπιολαλις κα Tοπων5µια, Λρισα 1987, σ. 15. 65. ∆. Γρ. Kαµπο#ρογλου, J.π., σ. 6. 66. DAγγελος Σ. Bλχος, Mι φορ κα [να καιρ7 [νας διπλωµ της..., τ. Γ L, Aθ"να 21985, σ. 9-10. 25 Eλνη Kυραµαργιο ζητο#µενοd ποτλεσε τν καθρφτη τ ν πιλογ ν κα τ ν ντιφσεων το> θνικο> ζητ"µατος. Kλενοντας, ξζει ν θυµσουµε τς νστσεις το> K. Θ. ∆ηµαρc γι τ"ν λλαγ" το> τοπωνυµικο>: «εFναι δ#σκολο ν λογαρισει κανες τ πσο (χασαν σ νθρ/πινο δυναµισµ λοι α+το ο; τποι πο# (χασαν τ _νοµ τους, τ δεµνο µ τς παραδσεις, µ τ"ν µεση κµη µν"µη τ ν κατορθωµτων τ ν πατρων µας: ∆ραγαµστο, Bραχ/ρι, Σλωνα, Ζητο#νι. RO,τι λµε π/ς σεβµαστε, µορφι το> θαντου κα τ$ς ζω$ς, εYταν µσα σ α+τ τ 7νµατα κα χθηκε µαζ τους. ∆ν καταλαβανουµε τ παλι ρωικ κεµενα ταν τo διαβζουµε, δν τραγουδcµε 0 δν παγγλλουµε “στ"ν DAµφισσα σφζουν ρνι” 0 “καπνζει κα Λαµα”. N"µατα πο# κπηκαν, χωρς τποτε ν τ ντικαταστ"σει»67. Στ κεµενο α+τ ∆ηµαρcς χαρακτ"ριζε τ 7νµατα τ ν τπων «ναπσπαστο µρος τ ν _ντων, κτι σ τ"ν ψυχ" τους, κα τι γι το>το πρπει ν τ προσχουµε κα ν τ σεβµαστε». 2H τα#τιση το> «7νµατος» µ τ"ν «ψυχ"», σ#νθηµα πο# σ κατοπινς δεκαετες (µελλε ν καθορσει τ"ν Kλληνικ" ξωτερικ" πολιτικ", βρθηκε κριβ ς στν ντποδα τ$ς ννοιολγησης το> ∆ηµαρc γι τ"ν διατ"ρηση τ$ς ;στορικ$ς µν"µης. T Kλληνικ κρτος τ" δεκαετα το> 1920 εFχε διαφορετικς προτεραιτητες: τ" διαµρφωση µιcς θνικ µοιογενο>ς «ψυχ$ς» κα τ"ν πλειψη κθε `πµνησης το> πρσφατου παρελθντος, µσω τ$ς καταφυγ$ς σ διοικητικς ρυθµσεις, νοµοθετικ µτρα κα κατασταλτικο#ς µηχανισµο#ς. Eλνη Kυραµαργιο 67. K. Θ. ∆ηµαρcς, «Περ µετονοµασι ν», φ. T7 Bµα, 15 Iουλου 1955. 26
Eleni Kyramargiou