Academia.eduAcademia.edu
TÜRK DEMOKRASİSİNİN DÖNÜM NOKTALARI OLAYLAR VE AKTÖRLER Editörler Prof. Dr. Ahmet KARADAĞ Dr. Mehmet KAPUSIZOĞLU 2023 © 2023 Ekin Yayınevi Tüm hakları mahfuzdur. Bu kitabın tamamı ya da bir kısmı 5846 Sayılı Yasa’nın hükümlerine göre, kitabı yayınlayan yayınevinin izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılamaz, özetlenemez, yayınlanamaz, depolanamaz. Sertifika No: 48743 ISBN: 978-625-6559-99-8 Sayfa Düzeni / Kapak Tasarımı: Aslı AYRANCI Baskı ve Cilt: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti. İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara Tel.: (0312) 341 36 67 Sertifika No: 47865 Baskı Tarihi: Aralık 2023 EKİN Basım Yayın Dağıtım Şehreküstü Mah. Cumhuriyet Cad. Durak Sk. No: 2 Osmangazi / BURSA Tel .: (0.224) 220 16 72 - 223 04 37 Fax.: (0.224) 223 41 12 e-mail: info@ekinyayinevi.com www.ekinkitap.com KATKIDA BULUNAN YAZARLAR Ahmet KARADAĞ Ali Emre ALADAĞ Cemal ALTAN Gökhan TUNCEL Haluk YAMAN İsmail DURSUNOĞLU Mehmet KAPUSIZOĞLU Mehmet Zeki DUMAN Nihat YILMAZ Oğuzhan GÖKTOLGA Ömer Bahadır GÜRBÜZ Sinem ARSLAN Şeyma ALTUNKAYA Tuğba YOLCU Umut Turgut YILDIRIM Bölümlerde ileri sürülen görüşler yalnızca yazarları bağlar. İÇİNDEKİLER OSMANLI’DA ANAYASAL YÖNETİM GİRİŞİMLERİ VE AYDINLAR............................. 1 Sinem ARSLAN CUMHURİYETİN İLANI VE KURUCU KADROLAR........................................................24 Nihat YILMAZ TEK PARTİ İKTİDARI ........................................................................................................41 Oğuzhan GÖKTOLGA Ali Emre ALADAĞ DÖRTLÜ TAKRİR VE DEMOKRAT PARTİ ......................................................................61 Abdullah AYDIN Ömer Bahadır GÜRBÜZ 27 MAYIS DARBESİ VE MİLLİ BİRLİK KOMİTESİ ........................................................84 Haluk YAMAN 1961 ANAYASASI VE VESAYET DEMOKRASİSİNİN İNŞASI ...................................118 Mehmet KAPUSIZOĞLU SİYASAL ŞİDDET VE TEKNOKRATLAR DÖNEMİ ......................................................142 Şeyma ALTUNKAYA 12 EYLÜL: ANTİDEMOKRATİK BİR RESTORASYON GİRİŞİMİ ...............................158 Ahmet KARADAĞ TURGUT ÖZAL’IN SİYASET FELSEFESİ VE POLİTİKALARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ..........................................................................................................186 Mehmet Zeki DUMAN 28 ŞUBAT POST-MODERN DARBESİ..........................................................................226 Gökhan TUNCEL Umut Turgut YILDIRIM TÜRKİYE’NİN 2000’Lİ YILLARINA DAMGASINI VURAN PARTİ: AK PARTİ ...........248 Cemal ALTAN 367 KRİZİ, E-MUHTIRA VE 2007 REFERANDUMU: PARLAMENTER SİSTEMİN TÜKENİŞİ..........................................................................................................................276 İsmail DURSUNOĞLU CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ BAĞLAMINDA DEĞİŞEN ANAYASAL DÜZEN VE BU DEĞİŞİMİN TÜRK DEMOKRASİSİNE ETKİLERİ...............................289 Tuğba YOLCU 28 ŞUBAT POST-MODERN DARBESİ Gökhan TUNCEL1 Umut Turgut YILDIRIM2 Giriş Osmanlı-Türk siyasal hayatında ordu her zaman kritik rol oynayan bir aktördür (Demirel, 2003: 254). Türk siyasal hayatında askeri müdahaleler gelenekselleşmiş aktör davranışı kabul edilmiştir. Ordu, rejimin kurucusu, koruyucusu ve kollayıcısı rolünü üstlenmiştir. Sivil siyasetten memnuniyetsizliğinin tezahürü olarak Cumhuriyet’in ilanı sonrasında birden çok kez anti-demokratik tepki vermiş ve siyasete müdahale etmiştir. Özellikle çok partili hayata geçiş sonrasında siyasal sistemin asli belirleyici aktör rolü daha fazla belirginleşen ordunun siyasete müdahalesi 1961 anayasası ile yasal ve yapısal bir zemine oturmuştur. Siyasete müdahalesi yasal ve yapısal bir zemine oturan ordu, doğrudan veya dolaylı yollardan siyaseti şekillendirme veya siyasete yön verme çabası içerisinde olmuştur. 27 Mayıs 1960 darbesi ile başlayan siyasete doğrudan müdahale süreci 12 Mart 1970, 12 Eylül 1980, 28 Şubat 1997, 27 Nisan 2007 ile devam etmiş ve 15 Temmuz 2016 darbe girişimiyle sona ermiştir. Ordunun kendi kendine biçtiği bu “tarihsel” rolün devamlılığı sivil siyaseti uzun bir süre sindirdiği gibi toplumun bu müdahaleleri “alışılagelmiş” bir durum olarak kabullenmesine sebebiyet vermiştir. Bu bakımdan Türk siyasal hayatında yaşananları anlayabilmek ve açıklayabilmek için askeri müdahaleleri farklı yönleriyle çalışma konusu yapmak gerekmektedir. Türkiye’de devlet-toplum arasındaki gerilimin, Cumhuriyet dönemi dikkate alındığında, ağırlıklı olarak merkezi güvenlik bürokrasisinin kendisine biçtiği “devlet sahibi/koruyucusu” rolünden beslendiği ifade edilebilir. Bu anlamda Türk siyasetindeki devlet-toplum ayrışması ancak laik ve cumhuriyetçi yani Kemalist askeri-bürokratik elit ile toplumun muhafazakâr-dindar kesimleri arasındaki bir gerilimi tanımlayabilir. Gerilimin kaynağında Cumhuriyet’in ilk dö1 2 Prof. Dr., İnönü Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, gokhan.tuncel@inonu.edu.tr, ORCID: 0000-0002-2313-2300 Dr. Öğr. Üyesi, İnönü Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, umutturgut.yildirim@inonu.edu.tr, ORCID: 0000-0003-2676-7157 Türk Demokrasisinin Dönüm Noktaları Olaylar ve Aktörler 246 Kaynakça Ahmad, F. (2010). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). (Çev. Ahmet Fethi Yıldırım). İstanbul: Hil Yayın. Akdoğan, Y. (2004). AK Parti ve Muhafazakâr Demokrasi. İstanbul: Alfa Yayınları. Akın, Ş. (2016). Darbeler ve Batı Medyası: 28 Şubat Darbesi Üzerinden Bir Analiz. Liberal Düşünce Dergisi, 21(84), 35-56. Bozan, O. (2017). Türk Siyasal Hayatında Ordu’nun Yeri ve Önemi. (Ed. Hüseyin Şeyhanlıoğlu) Türkiye’de Siyasal Hayat İçinde s. 237-316, İstanbul: Divan Kitap. Börklüoğlu, L. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Türkiye’de Siyaset: Değişim Dinamikleri, Aktörler ve Gelişmeler. (Ed. Mehmet Zencirkıran), Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı İçinde s. 99-160. Bursa: Dora Basım Yayın. Demirel, T. (2003). Turkish Military Decision to Intervene: 12 September 1980. Armed Forces & Society, 29(2), 163-324. Demirel, T. (2004). Soldiers and Civilians: The Dilemma of Turkish Democracy. Middle Eastern Studies, 40(1), 127-150. Doğanay, Ü. (2007). AKP’nin Demokrasi Söylemi ve Muhafazakârlık: Muhafazakâr Demokrasi ve Eleştirel Bir Bakış. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(1), 65-88. Duverger, M. (2004), Siyaset Sosyolojisi. (Çev. Ş. Tekeli). İstanbul: Varlık Yayınları. Erdoğan, H. (2012). Ahmet Ertürk, 28 Şubat'ta Medya-Sermaye-Asker Üçgeninde Yaşananları Anlattı. Star, 17.10.2012, https://www.star.com.tr/politika/ahmet-erturk-28-subattamedyasermayeasker-ucgeninde-yasananlari-anlatti-haber-697576/ Ergil, D. (2000). Siyasetini Arayan Ülke. İstanbul: Can Yayınları. Ezikoğlu, Ç. (2021). Türkiye Siyasetinde Bir Siyasal Beka Aracı Olarak 28 Şubat. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 46, 85-100. Gökçen, A. M. (2017). Cumhuriyetten Günümüze Türkiye’de İktisat Politikaları ve Ekonomik Gelişme. (Ed. Mehmet Zencirkıran), Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı İçinde s. 191-220, Bursa: Dora Basım-Yayım. Günal, E. (2009). Türkiye’de Demokrasinin Yüzyıllık Serüveni (1908-2008). İstanbul: Karakutu Yayınları. Heper, M. (2011). Türkiye’nin Siyasal Hayatı, İstanbul: Doğan Kitap. Heper, M. ve Güney, A. (2000). The Military and the Consolidation of Democracy: The Recent Turkish Experience, Armed Forces & Society, 26(4), 635-657. Hongur, A. (2006). 28 Şubat Sürecinde Ordu, Medya ve Siyasal İktidar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı. Ankara. Kaçmazoğlu, H. B. (2014). Siyasal İslam'ın Ayrışma Sürecine 28 Şubat'ın Etkisi. Sosyologca, 7, 41-49. 28 Şubat Post-Modern Darbesi 247 Karluk, R. (1995). Türkiye Ekonomisi (Tarihsel Değişim ve Yapısal Değişim). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım. Karpat, K. H. (1970). The Military and Politics in Turkey, 1960-64: A Socio-Cultural Analysis of a Revolution, The American Historical Review, 75(6), 1654-1683. Kutan, M. R. (2023). Erbakan'ı ve 28 Şubat'ı Doğru Anlamak. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi (ESAM), https://esam.org.tr/erbakanve28ubatdoruanlamak_d7.html Kütahyalı, R. O. (2012). 28 Şubat Darbesinin Finans ve Bankacılık Ayağı. Sabah, 14 Ekim 2012, https://www.sabah.com.tr/yazarlar/pazar/kutahyali/2012/10/14/28-subat-darbesininfinans-ve-bankacilik-ayagi Özbudun, E. (1975). Türkiye’de Sosyal Değişme ve Siyasal Katılma. Ankara: A.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları. Toprak, B. (1992). Dinci Sağ. (Der. İrvin Cemil Schick ve E. Ahmet Toprak). Geçiş Sürecinde Türkiye İçinde s. 237-254. İstanbul: Belge Yayınları. Toprak, B. (2005a). A Secular Democracy in the Muslim World: The Turkish Model. (Der. Shireen T. Hunter ve Huma Malik), Modernization, Democracy, and Islam İçinde s. 277292. Washington: Center of Strategic and International Stıdies. Toprak, Bi. (2005b). Islam and Democracy in Turkey. Turkish Studies, 6(2), 167-186. T.C. Avrupa Birliği Başkanlığı. (2023). Türkiye-AB İlişkilerinin Tarihçesi, https://ab.gov.tr/turkiyeab-iliskilerinin-tarihcesi_111.html TRT Haber. (2012). Medya Patronlarından "28 Şubat" İtirafları. 05.10.2012, https://www.trthaber.com/haber/gundem/medya-patronlarindan-28-subat-itiraflari58395.html Tuncel, G. (2016). Türkiye’de Yaşama Maliyeti ile Devlet Toplum Gerilimi İlişkisi. Birey ve Toplum, 6(12), 129-152. Turan, İ. (1997). The Military in Turkish Politics, Mediterranean Politics, 2(2), 123-135. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu. (2022). İnsan Hakları Bağlamında 28 Şubat Darbesi Raporu. Ankara. Uluç, A. V. (2012). Birey ve Sivil Toplum İlişkisi Çerçevesinde Türkiye’de Demokrasi Sorunu. Mukaddime, 6, 1-19. Ural, Ö. (2019). TBMM Anayasa Komisyonu Başkanı Şentop: 28 Şubat’ta Türkiye İki Büyük Ekonomik Krizini Yaşadı. Anadolu Ajansı, 27.02.2019, https://aa.com.tr/tr/28-subat/tbmmanayasa-komisyonu-baskani-sentop-28-subatta-turkiye-iki-buyuk-ekonomik-kriziniyasadi/1074398 Üzümcü, A. (2022). 28 Şubat Süreci, E-Muhtıra ve 15 Temmuz FETÖ Darbe Girişiminin Ekonomi-Politik Analizi. ESAM Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(1), 74-121. Varol, O. O. (2013). The Turkish “Model” of Civil–Military Relations, International Journal of Constitutional Law, 11(3), 727–750. Zürcher, E. J. (2014). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. (Çev. Yasemin Saner). İstanbul: İletişim Yayınları.