Darbe

Cumhuriyet döneminde demokrasinin işleyişi sık sık darbelerle kesildi. Aslında bu bizim eski bir geleneğimiz. Osmanlı İmparatorluğu'nda askeri isyanlar ve darbeler, Fatih Sultan Mehmed'in ilk hükümdarlığı zamanında 1446 Buçuktepe İsyanı ile başlar ve 1913'teki Bâbıâli baskınıyla sona erer. Neredeyse Fatih Sultan Mehmed'den sonra isyanla yüzleşmeyen Osmanlı padişahı yok gibidir. 36 Osmanlı padişahından 12'sinin isyan ve darbeyle tahtını kaybettiği gözönüne alındığında durumun vahameti daha iyi anlaşılır. Günlerce, hatta aylarca devam eden isyanlar İstanbul halkına korkulu günler yaşatıyor, günlük hayat tamamen felç oluyordu. İsyanlar zaman zaman o kadar ileri boyutlara ulaşıyordu ki, bazen devlet adamlarının cesetleri köpeklere yem ediliyor, bazen sadrazamların kelleleri alınıyor, bazen de padişahlar acımasızca katlediliyorlardı.

Osmanlı Devleti'nin en kaotik dönemi 1789-1918 tarihi aralığını kapsayan süreçtir. Çünkü bu zaman dilimi içerisinde 1789 başa gelen III.Selim'in 1793 de Nizam - ı Cedid yenilikleriyle başlayıp 1918 de Cihan Harbi'nde devletin parçalanmasıyla son bulan bu tarihi devir birçok kırılma noktalarına gebedir. Bu dönemde yer alan günümüze ışık tutan bir başka konu ise askeri ve ya siyasi darbelerdir. Özellikle 1876 da Sultan Abdülaziz'in hal' i ve kısa süre sonra şüpheli bir şekilde ölümü; 1909 da Sultan II.Abdülhamid'e karşı İttihat ve Terakki Hareketi'nin  başrolde olduğu 31 Mart Vak'ası son derece derin izler bırakmıştır tarihi hafızamızda. Bu çalışmanın ana konusu da " 30 Mayıs 1876 Darbesi" dir.

Bu yazının amacı 27 Mayıs 1960 tarihinde gerçekleşmiş olan askeri darbesinin nedenlerini ve yarattığı sonuçları tek seferde, özet bir şekilde incelemek ve sonuçlandırmaktır. 7 Ocak 1946 tarihinde kurulmuş olan Demokrat Parti’nin nasıl kurulduğunu ve 1946-50 seçimlerinde halk arasında nasıl yayıldığını; ardından 1950-1960 yıllarını kapsayan zaman periyodunda Demokrat Parti’nin ülkeyi nasıl yönettiğini ve bu yönetim biçiminin 27 Mayıs askeri müdahalesine nasıl götürdüğünü, bu zaman dilimi içerisinde muhalefetin tutumunu ve 27 Mayıs 1960 darbesinin Türkiye Cumhuriyeti için nasıl sonuçlar getirdiğini ele alacağız.

Türk siyasi hayatında, meşru ve yasal yönetime karşı, asker-sivil bürokratların şahsi çıkarlarını korumak için darbe girişimleri bir gelenek haline dönüşmüştür. Osmanlı Devleti’nin batı etkisinde modernleşme dönemine girmesi ile bu gelenek yönetime müdahalelerde yeni bir forma bürünmüştür. 1859 Kuleli Vakası ve 30 Mayıs 1876 darbesi, hem birbirlerinin ardılları olması, hem de modern darbelere yöntem ve uygulama bakımından örnek olmaları bakımından incelenmelidir. Türk Modernleşme tarihi boyunca farklı gerekçe ve bahanelerle meşru ve yasal hükümetlere yönelik darbe girişimleri olagelmiş ve bunlardan bazıları başarılı olarak toplum düzeninin yeniden kurulmasına ve kültür yapısının değişmesine neden olmuşlardır. Darbe girişimlerinde, “Türkiye’yi Türklere bırakılmayacak kadar önemli” gören batılı
ülkeler, darbe süreçlerine kendi menfaatleri lehinde müdahil olmuşlardır. Çoğu kez darbeler, doğrudan batılı ülkelerce planlanmıştır.
On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşen bu iki olay, Osmanlı Devleti’nin son döneminin şekillenmesinde etkili olmuştur. Dönemin devlet adamı ve âlimi Ahmet Cevdet Paşa’nın darbelere ilişkin değerlendirmeleri, hem olayların tanığı hem de muhatabı devlet adamı olarak son derece önemlidir.
Anahtar Kelimeler: Kuleli Vakası, Sultan Abdülaziz, Darbe, Jön Türkler, Ahmet Cevdet Paşa.

Bu çalışmada, petrolün, 1800’lü yıllarda İngiltere’de gerçekleşen Sanayi Devrimi ile birlikte dünya piyasasında değer kazanmasına, giderek ülkeler tarafından ihtiyaç duyulan temel enerji kaynağına dönüşmesine, uluslararası ilişkilerdeki rolüne ve stratejik önemine  vurgu yapılarak, 1901 yılında İran’da petrol rezervlerinin keşfedilmesinden 1953 Darbe ’sine kadar geçen süreç tarihi anlamda ele alınmış ve İran Başbakanı Muhammed Musaddık’ın devrilmesiyle sonuçlanan bu darbenin arkasındaki “Ajax Operasyonu ”nu gerçekleştiren ABD-İngiltere istihbaratının bölgedeki faaliyetleri anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Petrol, İran, Anglo-Iranian Oil Company, Musaddık, Ajax Operasyonu

Dünyada askeri güçlerin yaptığı darbeler insanlık tarihi boyunca sık olarak yaşanmıştır. Ülkenin askeri gücü hem içerde, hem de dışarıda güvenliği sağlamak, ayrıca devletin siyasi, ekonomik ve sosyal gücünü devam ettirmek amacıyla kurulmaktadır. Bu orduların fiili yönetime karşı yaptıkları hareketler, her zaman elinde bulundurduğu silahlı güçten kaynaklanmaktadır. Bu silahlı güç tarihte bazı ülkelerin yönetimini ele geçirip ülkeyi yıllarca idare etmiş, bazı ülkelerde ise az bir süre iktidarda kalıp sonra ülkenin yönetimini sivillere devretmiştir. Darbelerin tarihine bakıldığında, Roma imparatoru Sezar’m bir darbe kurbanı olduğu ve 1799 yılında Napolyon’un darbeyle iktidarı ele geçirdiği görülmektedir. 20. Yüzyıla gelindiğinde darbelerin az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde daha çok yaşandığı görülmektedir. Türkiye gibi blokların arasında sıkışmış, üstelik bir NATO ülkesi olan bir ülkede iç karışıklıklar olması ne yazık ki doğal bir şeydir. Türkiye’nin doğusunda PKK Terör faaliyetlerine devam etmektedir, üstelik Irak ve Suriye’de iç karışıklıklar ve savaş tehlikesi bölgeyi daha çok istikrarsızlaştırmaktadır. Tüm bu nedenlerden dolayı Batı’nm da her darbedeki rolünün tekrar edildiği ve ülkede bütün bu dinamiklere tasfiye edilen grupların da eklenmesiyle 15 Temmuz 2016 darbe girişimi gerçekleşmiştir. Günümüzde bloklar arası çatışmalar darbeler ve ayaklanmalara neden olmaktadır. Bütün bunların gelecekte ülkelerin siyasal yapısını olduğu kadar diğer dinamikleri de etkileyeceği değerlendirmektedir.

Türk Silahlı Kuvvetleri, 27 Mayıs 1960 tarihinde yönetime el koydu. Bu Cumhuriyet tarihinde meşru yönetime ilk müdahale, ilk darbeydi. Darbenin başarılı olabilmesi için öncelikle meşru Hükümetin en üst kademesindeki isimlerin tutuklanması gerekiyordu. Bu amaçla Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Demokrat Partili bakanlar, milletvekilleri ve parti idarecileri tutuklandı. İkinci bir emre kadar sokağa çıkma yasağı ilan edildi ve siyasi partilerin faaliyetleri durduruldu. Tutuklanan Demokrat Partililer Ankara’da Harp Okulu’na ve İstanbul’da Davutpaşa Kışlası’na götürüldü.
Millî Birlik Komitesi, bir yandan tutuklanan Demokrat Partililerin Yassıada’ya sevkini sağladığı gibi diğer yandan da darbeye meşruiyet kazandırmak ve yargılanmalarını sağlayabilmek için gerekli hukukî düzenlemeleri gerçekleştirdi. Yaptığı düzenlemelerle hukukî olarak kendisini güvence altına almaya çalışan Millî Birlik Komitesi, kamuoyu nezdinde de darbeyi meşrulaştırmak üzere harekete geçti. Bu amaçla birçok yola başvuran Millî Birlik Komitesi, Diyanet İşleri Başkanlığı yoluyla halkı etkilemeye ve kamuoyu oluşturmaya çalıştı.  Bu bildiride arşiv belgeleri ve dönemin basını ışığında Millî Birlik Komitesi’nin 27 Mayıs 1960 darbesini meşrulaştırmak ve kamuoyu oluşturmak adına Diyanet İşleri Başkanlığı yoluyla yaptığı faaliyetler incelenecektir.

15 Temmuz darbe girişimine karşı milletin gösterdiği direniş, ulusun birlik ve beraberliği uğruna verilen bir bağımsızlık mücadelesidir. Bu darbenin askeri, siyasi ve ekonomik sonuçlarının yanında toplumsal etkileri göz ardı edilmemelidir. Bunlardan biri de darbeye karşı verilen mücadelelinin sosyo-psikolojik yansımalarıdır. Sosyal iletişim ağlarında ve medyada yazılı, sözlü ve görsel kültürün araçları üzerinde üretilen malzemeler bu bağlamda dikkat çekidir. 15 Temmuz direnişinde çok sayıda şehit verilmiş ve sayısız kişi gazi olmuştur. Bu mücadelenin ve o mücadeleyi veren insanların hem kendi niteliği hem de sözlü ve yazılı anlatılardaki niteliği destani özellikler taşımaktadır. Bu çalışmada anlatılarda ve gösterimlerde görülen kahramanlar, hem geleneksel hem de folklorik kahraman tipi bağlamında sorgulanmaktadır. Türk kültürünün ata yurdundaki köken havzalarında teşekkül eden destan geleneğindeki bağımsızlık mücadelesiyle bu direniş arasında kültürel bağların olduğu yakın zamanda teşekkül eden ürünlerde sıklıkla görülmektedir. O gün insanların ortaya koyduğu mücadeleyi konu edinen türküler, marşlar, şiirler ve röportaj gibi metinlerde canlandırılan kahraman tipinden hareketle memleket, bağımsızlık, fedakârlık, direniş, şehitlik, gazilik vb. kavramlar halk bilimsel yöntemler çerçevesinde incelenmiştir. Bu kavramsallaştırmalar ile geleneksel Türk kahraman tipleri arasında kurulmuş bağlar, geleneksel anlatı türleriyle ilişkiler üzerinde ele alınmaya çalışılmaktadır. Vatan etrafında kökleşmiş değerlerin yanında demokratik düzenin de vazgeçilmez bir yaşam tecrübesine dönüştüğü burada ele alınan kültür ürünlerine yansımıştır. Toplum demokrasi geleneği denen olguyu kendi canı ve kanıyla buradaki yeni şekillerde ortaya koyarak sergilemiştir.


THE REFLECTION OF TURKISH HEROIC CULTURE ON 15th JULY
Summary: The resistance of Turkish Nation against 15th July coup attempt is an independent struggle done for the sake of unity and solidarity of the nation. Besides the military, political and economic results of the coup attempt, its socail effects should not be undervalued. One of them is the socio-psychological reflections of the struggle against the coup attempt. In this context, the materials produced on the written, spoken and visual culture tools in tradional and social media is conspicuous. During the resistance againts 15th July coup attempt, while many have being fallen martyr, countless people have become veteran. Both the own characteristics of this struggle and the people championed this resistance and the characteristics on verbal and written narratives have epic features. In this work, heroes seen in narratives and presentations are queried on the context of both traditional and folkloric hero type. Cultural links between the resistance againts the coup attempt and the independence struggle of Turkish culture in epic tradition occured in root basins of the Fatherland are being seen frequently in the samples occured recently. Starting from heroic types animated in folkloric songs, anthems, poems and interviews deal with the resistance of people at that day, concepts such as country, independence, self-sacrifice, resistance, martyrdom, veteran etc. are analyzed in the frame of folkloric methods. The connections established between those conceptualizations and traditional Turkish hero types are being tried to be handled on the relations with traditional narrative types. Besides ingrained values around homeland, it is reflected to the cultural products handled here that democratic system is converted into an inalienable life experience. The society displayed the phenomenon called democracy tradition in new forms by their own lives and blood.

Öz
Düşünceye baskı, engelleme, sansür ve nihayetinde yok etme, Türkiye siyasi ve sosyal tarihinde sıklıkla yaşanan uygulamalardan bir tanesidir. 1923-1945 yılları arasında CHP’nin yönettiği tek parti döneminde sansür ve düşünceye baskı sıradan ve olağan olmuştur. Bu deneyime dayanarak özellikle 27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980 ve 28 Şubat 1997 tarihli darbe dönemlerinde yapılanlar geçmiş uygulamaları aratmaz, her darbe diğerinden daha iyisini yapmak için adeta birbiriyle yarışır. Türkiye’de, 12 Eylül 1980 Darbesi’nin ilk yıllarında, 1983 yılında, bu dönemde sosyolojinin merkezi olan İstanbul Üniversitesi’nde, inanması güç bir sansür uygulamasının örneği yaşanmıştır. Resmi kayıtlarda 1960 tarihinde Hilmi Ziya Ülken yönetiminde ikinci cilt/seri/dizi olarak kabul edilen dönemin son sayısı olarak 1967-1968 yılına ait 21-22. Sayı ile bitirilen İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi’nin; tasarlanmış ve basılmış, fakat yayınlanmamış bir sayısı ortaya çıkmıştır. “Kayıp Dergi” olarak adlandırdığımız bu sayının; 1983 yılında “23-24. Sayı” şeklinde birleştirilmiş bir sayı olarak tasarlandığı, ancak prova baskının yapılarak bu şekilde bırakıldığı/kaybedildiği ve/veya sadece metinlere ait kapakları takılmadan basılmış tüm sayfaların sansüre uğrayarak yok edildiği tahmin edilmektedir. Her on yılda bir darbelerle veya darbe girişimleriyle karşılaşan Türkiye’de, darbecilerin tercih ettiği uygulamalardan bir tanesi muhalefeti ve farklı yaklaşımları susturmak, düşüncelerin yayılmasını engellemek, eleştiriyi önlemek ve mevcut fikirleri etkisiz kılmak için düşünceyi baskılamak ve sansürlemektir. Bugüne değin unutulmuş olan “Kayıp Dergi” ve hikâyesi; Türkiye’nin sosyoloji, sansür ve düşünce tarihinin gizli kalmış bir olayına ışık tutar.
Anahtar Kelimeler: Sosyoloji, Sansür, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü, İstanbul Üniversitesi, 12 Eylül 1980 Darbesi.

Abstract
Pressure on thought, blocking, censorship and destruction in the end, Turkey is one of the applications that are often experienced in the history of political and social. Censorship and pressure on thought had became ordinary and commonplace in the single-party period between 1923-1945 years that CHP’s managing time. Especially during the coup periods activities of May 27, 1960, March 12, 1971, September 12, 1980 and February 28, 1997 doesn’t look like past applications, each coup try to be better then before. In Turkey, 12 September 1980 military coup early years, in 1983, at the Istanbul University which is the center of sociology in this period, there has been an example of a censorship hard to believe. The last issue of the period, which was accepted as the second volume/series under the administration of Hilmi Ziya Ülken in 1960 in official records, was the 21-22. But now there was found that Journal of Sociology of the Istanbul University Faculty of Letters, has an issue that has been designed, but has not been published. This issue, which we call “Lost Journal” that was designed in 1983 as a 23-24 issue of Journal of Sociology of the Istanbul University Faculty of Letters, but the proof print was made and left/lost like this and/or it is estimated that all pages printed without the cover of the texts are censored and destroyed. When every ten years experience with coups or coup attempts in Turkey, one of the applications preferred by coup plotters is that suppression and censorship for prevent the spread of ideas, silence opposition and different approaches, prevent criticism and available existing ideas. Heretofore forgotten “Lost Journal” and its story; sheds light on a hidden event in the history of sociology, censorship and thought.
Keywords: Sociology, Censorship, Journal of Sociology of Istanbul University Faculty of Letters, Istanbul University Faculty of Letters Department of Sociology, Istanbul University, September 12 1980 Coup.

For more, look up "Structured Abstract" title.

Bu çalışmada Darbeler ve Darbe Girişimleri ile İlgili Siyasi ve Hukuki Kavramlar, Tanımlar yer almaktadır. Bu kapsamda siyaset, egemenlik ve demokrasi, devlet ve millet kavramları, siyasi iktidar, siyasi iktidarın sınırlandırılması, anayasa, kişi hak ve özgürlükleri, güçler ayrımı, demokrasi, siyasal partiler, çıkar ve baskı grupları, siyasi iktidar ve meşruluğu ile darbe kavramının tanımları üzerinde durulmuştur.

The disintegration of the USSR in 1991 caused significant changes in the international system. The system came to an end and new independent states emerged. The states, in accordance with their geographical, economic, historical and political conditions, lived their independence process in a different way. The Azerbaijani Republic, one of these states, has suffered especially because of the problems it has had with its oil resources and Armenians. The purpose of the research in this framework is to reveal the problems that Azerbaijan faced in this process and the effects of the June coup that took place during this period on Azerbaijani foreign policy. For this purpose, Abulfaz Elchibey period and Heydar Aliyev period following it were compared. Elchibey, who is a full Turkish nationalist, tried to carry out the relationship between Azerbaijan and Turkey in this framework. Political inexperience and ignoring world realities caused his rulership to be short-term and caused Azerbaijan not to have stability. On the other hand, Aliyev, who is a highly experienced politician, exterminated his opponents inside and strengthened his power while politicizing himself after his presidency and the foreign policy was highly realistic as opposed to Elchibey. In order to make Elchibey's foreign policy of romantic nationalism more clear, some of his important actions in terms of his position in domestic politics were also included in this work. Even though the foreign policies of Elchibey and Aliyev have been studied in the periodical studies, these studies were handled in their own terms mostly without comparison. In this study, which aims to contribute to the elimination of this situation which is seen as a shortage, a scanning model was used and books and articles as well as periodical newspaper archives were utilized. BAĞIMSIZLIK SÜRECİNDE AZERBAYCAN VE HAZİRAN DARBESİNİN DIŞ POLİTİKAYA ETKİLERİ Özet SSCB'nin 1991 yılında dağılması uluslararası sistemde önemli değişikliklere sebep olmuştur. İki kutuplu sistem sona ermiş ve ortaya yeni bağımsız devletler çıkmıştır. Söz konusu devletler, içinde bulundukları coğrafi, ekonomik, tarihî ve siyasi şartlara göre bağımsızlık sürecini farklı şekillerde yaşamıştır. Bu devletlerden biri olan Azerbaycan Cumhuriyeti özellikle sahip olduğu petrol kaynakları ve Ermenilerle yaşadığı sorunlar sebebi ile bu süreci sancılı geçirmiştir. Bu çerçevede araştırmanın amacı Azerbaycan'ın bu süreçte karşılaştığı sorunları ve bu dönemde yaşanan Haziran Darbesi'nin Azerbaycan dış politikasına etkilerini ortaya koymaktır. Bu maksatla Ebülfez Elçibey dönemi ile onu takip eden Haydar Aliyev dönemi karşılaştırılmıştır. Tam bir Türk milliyetçisi olan Elçibey, Azerbaycan – Türkiye ilişkilerini de bu çerçevede yürütmeye çalışmış, politik tecrübesizliği ve dünya gerçeklerini görmezden gelmesi hem iktidarının kısa süreli olmasına hem de Azerbaycan'ın istikrara kavuşamamasına sebep olmuştur. Aliyev ise oldukça tecrübeli bir politikacı olarak devlet başkanı olmasının ardından takip ettiği dikkatli politikayla içerde muhaliflerini saf dışı bırakıp iktidarını sağlamlaştırırken dış politikada da Elçibey'in aksine son derece realist davranmıştır. Elçibey'in romantik milliyetçi dış  Bu makale 20-21 Mayıs 2017 tarihlerinde Namık Kemal Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi tarafından düzenlenen Uluslararası Yönetim, Ekonomi ve Politika Kongresi'nde (ICOMEP'17) sunulan özet tebliğden türetilmiştir. 1 Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Fındıklı Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölümü, irfan.sancak@erdogan.edu.tr.

Bu kitap, 27 Mayıs 1960 Darbesi, 12 Mart 1971 Muhtırası ve 12 Eylül 1980 Darbesi’nde Amerika Birleşik Devletleri’nin, dolayısıyla (Amerikan Merkezi İstihabarat Teşkilatı) CIA’nın, nasıl bir rol oynadığı sorusuna cevap vermektir. Bu sorunun cevabını bulmak için CIA, ABD Dışişleri Bakanlığı, ABD Başkanları, Türkiye Cumuriyeti Cumhurbaşkanlığı, (Federal Araştırma Bürosu) FBI, Türkiye Büyük Millet Meclisi, İngiltere Parlamentosu ve önde gelen basın kuruluşlarının arşivlerinde çalışma fırsatı buldum. Bu arşivlerden elde ettiğim belgeler aradığım cevabı bulmamı sağladı. Mesele CIA olunca beraberinde birçok tartışmayı da getirmektedir. Türkiye, İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyet Rusya tehditleri nedeniyle ABD yanlısı dış politika benimsemişti. Türkiye bu politikasını Soğuk Savaş boyunca sıkı bir şekilde sürdürmüştür. Kıbrıs Meselesi başta olmak üzere, ekonomik ve siyasi gelişmelerde ABD’nin tartışmalı tutumunda bile Türkiye, yara alan ancak sadık olan taraf olmuştur. ABD’nin bu tutumu Türkiye tarihindeki en önemli gelişmeler olan darbeler hususunda tartışmaları da beraberinde getirmektedir.

Türkiye’de 12 Eylül 1980 tarihinde meydana gelen askeri darbe ve bu darbeye neden olan etmenler bugün hala tartışılmaktadır. Bu askeri darbeye ekonomik, toplumsal, hukuksal ve yönetimsel birtakım sorunların neden olduğu aşikârdır. Konuyla ilgili yapılan literatür taramasında, araştırmacı ve akademisyenlerin Türkiye’deki askeri darbelere neden olan etmenler konusunda fikir ayrılığına düştüğü gözlemlenmiştir. Bu çalışma, 1980 askeri darbesinin meydana gelmesini tetikleyen ana etmeni ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın yöntemi, muhteva analizinin iki temel yönteminden biri olan kavram analizi yöntemidir. Çalışmanın veri kaynağını Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 1974-1980 yılları arasındaki Birleşik Toplantı Tutanakları oluşturmaktadır. Araştırmamızda darbeye giden dönemin başlangıç tarihi olarak 1974 yılı seçilmiştir. Bunun nedeni, 12 Mart 1971 tarihinde verilen muhtıra sonrası kurulan hükümetlerde ve hükümet politikalarında ordunun etkisinin gözlenmesidir. Ayrıca, Kıbrıs sorununun tırmanmasıyla birlikte ordunun kışlasına dönüp, siyaset yapmaya ara vermesi gibi nedenler de araştırmanın başlangıç tarihi olarak 1974 yılının seçilmesinde etkili olmuştur. Bu yöntem ile 1980 askeri darbesinin meydana gelmesinde etkili olduğu düşünülen etmenler beş kategori altında toplanmış, kelimelerin geçtiği bağlamlar değerlendirme ölçütleri kıstas alınarak analiz edilmiş ve milletvekillerinin söz konusu etmenler üzerinde uzlaşıdan yana olup olmadıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın temel hipotezi, 1980 askeri darbesini tetikleyen en önemli etkenin milletvekillerinin uzlaşı aleyhtarı tavırlarının hükümetin çalışmasını engelleyerek sistemin tıkanmasına sebep olduğudur. Bu çalışmada, beş kategori altında toplamda 10.670 kere geçen kelimeler Anahtar Kelime Bağlamı yöntemiyle hipotezi test etmek amacıyla analiz edilmiş ve %89 gibi bir oranla bu argümanının geçerliliği ortaya koyulmuştur.

27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 tarihlerinde gerçekleştirilen her üç darbe
döneminde de siyasi suçlar için idam cezaları tartışmaları gündeme gelmiştir. 27 Mayıs
darbesini gerçekleştiren Milli Birlik Komitesi üyeleri, Başbakan Adnan Menderes ve iki
bakan arkadaşının (Fatin Rüştü Zorlu ile Hasan Polatkan) idam cezalarını oybirliği ile
onaylamışlardır. Darbe döneminin sona ermesiyle birlikte Cumhuriyet Senatosu’nda tabii
senatör olarak görev alan eski komite üyeleri, 12 Mart döneminde yaşanan idam
tartışmaları karşısında bu sefer çok farklı bir duruş sergilemişlerdir. Bu dönemde Deniz
Gezmiş ve iki arkadaşının (Yusuf Arslan ile Hüseyin İnan) idam cezalarının yerine
getirilmesinin karşısında yer almışlardır. Menderes ve arkadaşlarının idamlarını siyasi
hayatları boyunca sürekli eleştiren sağ partiler ise, 12 Mart döneminde idam cezaların
lehinde faaliyet göstermişlerdir. 12 Mart döneminin idam tartışmalarının en yoğun
yaşandığı yerler; Millet Meclisi ile Cumhuriyet Senatosu olmuştur. Gezmiş ve arkadaşları
hakkındaki idam cezası tekliflerinin iki kez görüşüldüğü Senato’da sağ partiler ile benzer
görüşe sahip senatörler, idam cezalarının yerine getirilmesini savunurken; tabii senatörler
özellikle CHP Grubu ile birlikte hareket ederek idamların durdurulması için büyük bir
mücadele vermişlerdir. Farklı fikirlere sahip grupların idam cezaları hakkında görüşlerini
paylaştığı Senato’da bir hayli enteresan tartışmalar yaşanmıştır. Bu araştırmada
amaçlanan; tabii senatörlerin 12 Mart dönemindeki idam cezası tartışmaları karşısında
nasıl bir duruş sergilediklerini ortaya koymaktır. Aynı zamanda idamların lehinde olan
senatör ve partiler ile idamların aleyhinde olan tabi senatörler arasındaki tartışmaların
içeriği ve sonuçlarını detaylıca irdelemektir. Araştırmanın hazırlanmasında Senato tutanakları başta olmak üzere gazete haberleri, hatıratlar ve çeşitli telif eserlerden
faydalanılmıştır. Yöntem olarak da doküman analizi tekniği kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tabii Senatörler, İdam Cezaları, 12 Mart Muhtırası, Deniz Gezmiş,
Askeri Darbeler.

Geç modernleşen ülkelerin kapitalizme geçişlerinde en büyük sorunlardan birisi, daha önce bu geçişi yaşamış Batı Avrupa ülkelerinden farklı olarak, üretim araçlarının gelişip üretim ilişkilerini doğal olarak zorlayacak bir süreci yaşamamış olmalarıdır. Bu sebeple bu ülkelerin modernleşmenin koşullarının oluşumunu bekleyecek zamanları yoktur. Ya devletlerin kurucu grubu içinde bulunan çoğu askeri lider tarafından ülkelerin ekonomik ve siyasi koşulları devrimsel şoklarla inşa edilir ya da dünya konjonktürüne de bağlı olarak birikim rejimlerine geçişi hızlandırma sonucunu da doğuran askeri müdahalelerde bulunularak ülkeler dünya kapitalist sistemine dâhil edilir.

Bu çalışmada 15 Temmuz darbe girişimi gibi iç veya dış siyasi meselelerin ekonomik ilişkilerin düzeyinin ve niteliğinin artırılması ve devletlerarasında ekonomik bağımlılık yaratma seviyesine ulaşmasıyla azalacağını savunan teoriler bağlamında Türk-Yunan ilişkilerinin güncel durumu analiz edilecektir. Olumlu tüm gelişmelere rağmen, halihazırda iki ülkenin ekonomik ilişkilerinin, fiziki bir çatışmadan mutlak kaçışı sağlayacak düzeyde bir karşılıklı bağımlılık seviyesine ulaşmadığı söylenebilir. Ancak 15 Temmuz sonrası dönem, ekonomik iş birliği ihtimallerinin göz ardı edilemeyecek bir seviyeye eriştiğini ve çatışmayı söylem bazında olmasa da eylem bazında engellediğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Türkiye, Yunanistan, ekonomik karşılıklı bağımlılık, askeri darbe, 15 Temmuz.

Kuzey ve güney ülkeleri, şehirleri, kültürleri birçok açıdan farklı olabilmektedir. Kuzey ve Latin
Amerika (Güney Amerika ülkelerinin birçoğu) örneği bunlardan sadece birisidir. Kuzey Amerika, ABD ve
Kanada’nın demokrasi ve ekonomik göstergeleri ilerlemeye devam etmektedir. Ancak Latin Amerika
ülkelerinin tarihsel darbe mirasları dün olduğu gibi bugün de bir risk faktörüdür. Hiç şüphesiz iki kıta
birbirinden birçok alanda farklıdır. İki kıta arasındaki farklılıklar siyasal yönetimin ve demokrasinin
gelişiminde de rol oynamıştır.
Bu çalışmada Kuzey ve Latin Amerika ülkelerinin darbe bağlamında incelenmesine yer verilmiştir.
Latin Amerika’da yaşanan darbelerdeki temel faktörler, Kuzey ve Latin Amerika’nın neden farklı olduğunu
göstermek açısından değerlendirilmiştir.

ÖZET Türk demokrasi tarihi aynı zamanda darbeler tarihi olarak da bilinir. Zira çok partili siyasi dönem boyunca yaklaşık her on yılda bir darbe, muhtıra ya da darbe girişimleri yaşanmıştır. Cumhuriyetin kuruluşunda almış oldukları rol gereği kendilerini devletin "gerçek sahibi" olarak gören askerler açısından darbe, "kötü gidişata" dur demenin bir yolu olarak görülmüştür. Demokratik bir ülkede, demokrasi kültürünü tesis etmek ve korumakla görevli olan siyasi iktidarlar açısından ise darbeler, siyasi partilerin kapatılması, yasaklar ve yeniden başlayan siyasi mücadele anlamı taşımaktadır. Türk demokrasi tarihi açısından 28 Şubat darbesinin diğer darbelere benzemeyen farklı özellikleri vardır. Darbe incelendiğinde darbenin gelişim süreci ve aktörlerin çeşitliliği hemen dikkat çekmektedir. Ancak diğer darbelerden farklı olan en önemli özelliği siyaseti değil toplumun bir kesimini doğrudan hedef almış olmasıdır. Ayrıca 28 Şubat darbeciler tarafından "etkisi bin yıl sürecek" bir müdahale olarak görülmüştür.28 Şubat'ın hemen ardından başlayan ilk AK Parti hükümeti dönemleri, bu süreçte bozulan asker-sivil ilişkileri dengesinin demokratik devlet düzenine uygun hale dönüştürülmesi çabasıyla geçmiştir. AK Parti hükümetleri döneminde 2007 yılında yaşanan e-muhtıra ve 15 Temmuz'da yaşanan darbe girişimi, asker sivil ilişkileri açısından dönüm noktalarıdır. Bu çalışmada AK Parti hükümetleri döneminde asker sivil ilişkilerinin seyri ve bunun siyasete yansımaları irdelenecektir. Anahtar Kelimeler: Asker sivil ilişkileri, AK Parti, 28 Şubat, demokrasi.
ABSTRACT
The history of Turkish democracy can also be referred as the history of military coups. During the multi-party political life, almost every decade, coup, memorandum or coup attempts were experienced. For the soldiers who regarded themselves as the "true proprietor" of the state in view of the role they have played in the foundation of the Republic, it was seen as a way of correcting the "bad situation". In terms of the political powers that are responsible for establishing and protecting democracy culture in a democratic country, every military coup means the closure of political parties, bans, and a resurgent struggle. In terms of the history of Turkish democracy, it is important to examine the February 28 coup due to its differences from the other quarters. Both the development process of the coup and the diversity of the actors are the differences from the previous ones. But the most important difference is to target a segment of the society directly instead of politics. By the coup plotters it was seen as an intervention that's "effect is expected to last a thousand years". The first AK Party government periods, which started immediately after February 28th, have endeavored to transform the deteriorating military-civilian relationship balance into a democratic state order. The e-memorandum in 2007 and July 15 th are the turning points in terms of military civil relations during this period. In this study, the course of military civilian relations and the reflection of politics in the period of AK Party governments will be examined.

ÖZET Türkiye'nin siyasi ve idari tarihi darbeler ve muhtıralar gibi askeri müdahalelerle şekillenmiştir. Bu askeri müdahalelerin dönemleri, aktörleri farklı olsa benzerlik taşıyan yönleri fazladır. Bu makaledeki bakış açısıyla bu türden askeri müdahalelerin tümü siyasi, idari ve toplumsal yapının olağan seyri dışında gelişen, olağan dışı, iktidarın ve devletin varlığını tehdit eden, beklenmeyen, belirsizlik düzeyi yüksek, acil karar vermeyi gerektiren, kamu hizmeti sunumunu kesintiye uğratan kriz, siyasi kriz niteliğinde olaylardır. Kriz ve kriz yönetimi perspektifinden bakıldığında hepsinde krizin oluşma, gelişme, kriz anı, kriz sonrası dönemler vardır. Darbe, muhtıra öncesi dönemler basın ve dönemin siyasi, askeri aktörlerinin söylemlerinden yola çıkılarak; krizlerin hazırlayıcıları gerek uluslararası gerekse ulusal siyasal iklim izlenerek incelenebilir. Bu anlamda kriz ortaya çıkmadan önce sinyalleri zamana yayılmış olarak basından da takip edilebilir. Krizin oluşum aşaması olarak nitelendirilen bu aşama bastırılmazsa, krizin gelişme aşaması, örgütsel performansta bozulma, karmaşa ile ortaya çıkar. Her kriz bir iletişim sürecini takip eder. Krizin hazırlayıcıları, kriz anı ve sonrası süreçte dönemin hâkim kitle iletişim araçları aracılığıyla halka ulaşılmaktadır. Ulusal literatürde askeri müdahale ve darbelerin siyasi, sosyal ve ekonomik etkileri üzerine yapılmış çalışmalar bulunsa da siyasi krizleri, kriz yönetim süreci, kriz iletişimi açısından inceleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Türkiye'de seçilmiş siyasi krizlerde iletişiminin konu edildiği bu çalışmada, öncelikle kriz, kriz yönetimi ve kriz iletişimi kavramları üzerinde durulmakta, kriz yönetimi çerçevesinde iletişim ve koordinasyonun rolü ve önemi, kriz iletişiminin ne anlama geldiği, krizlerde başarılı bir iletişim sürecinde bulunması gereken özellikler incelenmektedir. Kriz iletişimi açısından değerlendirildiğinde iletişimde hedef kitlenin mevcut iktidar, halk ve dönemin uluslararası aktörleri olduğu, iletişim kurma/açıklama yapmada genellikle darbe veya muhtıranın en önemli isimlerinin (28 Şubat ve 15 Temmuz hariç) basın yoluyla açıklama yapması yönteminin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Çalışmada kriz iletişiminin dört farklı uygulama odağından medya ile iletişim bağlamında Türkiye'de askeri darbe ve muhtıra olarak ortaya çıkan 27 Mayıs 1960 darbesi, 12 Mart 1971 muhtırası, 12 Eylül 1980 askeri darbesi, 28 Şubat süreci ve 15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsü kriz yönetimi ve kriz iletişimi, kullanılan iletişim araçları, söylemler, hakim

Akis, 1954 yılında yayın hayatına başlamıştır. Ancak 27 Mayıs’tan
hemen önce kapatılmış ve askeri darbenin ardından yayın hayatına yeniden başlamıştır. Derginin imtiyaz sahibi Metin Toker’in aynı zamanda
CHP Genel Başkanı İsmet İnönü’nün damadı olması, Akis’i siyasi yaşamı
okumada önemli bir noktaya taşımaktadır. Akis, 27 Mayıs sonrasında Başbakanlık Müsteşarı olan ve fikirleriyle diğer aktörlerden farklılaşan Alparslan Türkeş’e de önemli bir yer ayırmıştır. 27 Mayıs’tan, Alparslan Türkeş’in de tasfiye edildiği Kasım ayının sonuna kadar geçen sürede Türkeş, neredeyse bütün yayınların konusu olmuştur. Özellikle Alparslan Türkeş’in ve Türkeş’e yakın isimlerin iktidarı CHP’ye bırakmama fikri, Akis’te endişeyle karşılanmış ve bu fikirler üzerinden Türkeş’e karşı bir yayın politikası geliştirilmiştir. Alparslan Türkeş’in kişiliğinin övüldüğü durumlar da söz konusudur; ancak genel olarak değerlendirildiğinde, 27 Mayıs’tan itibaren Türkeş ve fikirleri eleştiri konusu haline getirilmiş, özellikle Metin Toker’in “Necip-Nasır” benzetmesi Türkeş’e yönelik algıları da etkilemiştir. Bu açıdan “kudretli albay” nitelemesinin kullanılması da anlamlıdır. Akis, yayınlarında Alparslan Türkeş’e yönelik bu durumu yoğun bir şekilde işleyerek, Türkeş’in fikirlerine karşı bir yayın politikası izlemiştir.

Türklerin millet ve devlet oluş süreçlerine ilişkin olarak kullanılan "ordu millet" ve "asker devlet" nitelendirmeleri, asker olgusunu daima merkeze oturtmuştur. Bu kadar merkezi bir konum elde eden askerin/ordunun, toplumsal ve siyasal yaşamla da sıkı bir ilişkisi olmuştur. Bu bağlamda ordu, siyaset ve toplum ilişkisi; Orta Asya'dan Anadolu'ya, Osmanlı'dan Cumhuriyete çeşitli biçimlerde hep var olagelmiştir. Dolayısıyla ordu-siyaset ilişkisi, Türkiye toplumunun sosyolojisinde daima karşılığı bulunan ve siyasi tarihteki yerini alan bir ilişki biçimi olarak temayüz etmiştir.

Türkiye'nin tarihi, ordunun yönetime el koyduğu kanlı darbelerle doludur. Sonuçları itibariyle ülkenin birçok alanda geri kalmasına sebebiyet veren darbelere karşı tutum, birtakım siyasi tarafgirlikler neticesinde bazı kesimlerce olumlanabilmektedir. 15 Temmuz darbe girişimi sürecinde de yaşanan olaylar farklı medyalarda farklı anlatılarla sunulmuş, buna paralel olarak, meclis binasının bombalanması, bazı ordu mensuplarının sivilleri öldürmesi, devlet yöneticilerine suikast girişimleri vb. ülkenin demokrasisine ağır darbe vuran olayların bile toplum üzerindeki yansımalarının da farklı olduğu gözlenmiştir. Türkiye'nin tarihinde unutulmayacak bir sayfa açan 15 Temmuz Kalkışması ve halkın silahlı cuntaya direnişi esnasında yaşanan olaylara ilişkin üniversite öğrencilerinin algıları ve bu algının oluşmasında medyanın rolünün tespit edilmesinin amaçlandığı bu çalışmada, bir üniversitenin iletişim fakültesinde öğrenim gören öğrencilere açık uçlu yazılı sorular yöneltilerek zihinlerindeki 15 Temmuz algısı ölçülmeye çalışılmış ve bu süreçte takip ettikleri medya kuruluşlarının yayınları ekseninde, medyanın algılarını nasıl etkilediği incelenmiştir. Bulgular, üniversite gençliği ölçeğinde toplumumuzdaki darbe ve demokrasi kavramlarına bakışın boyutlarına ilişkin çarpıcı sonuçlar içermektedir.

Türkiye’de 12 Eylül 1980 tarihinde meydana gelen askeri darbe ve bu darbeye neden olan etmenler bugün hala tartışılmaktadır. Bu askeri darbeye ekonomik, toplumsal, hukuksal ve yönetimsel birtakım sorunların neden olduğu aşikârdır. Konuyla ilgili yapılan literatür taramasında, araştırmacı ve akademisyenlerin Türkiye’deki askeri darbelere neden olan etmenler konusunda fikir ayrılığına düştüğü gözlemlenmiştir. Bu çalışma, 1980 askeri darbesinin meydana gelmesini tetikleyen ana etmeni ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın yöntemi, muhteva analizinin iki temel yönteminden biri olan kavram analizi yöntemidir. Çalışmanın veri kaynağını Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 1974-1980 yılları arasındaki Birleşik Toplantı Tutanakları oluşturmaktadır. Araştırmamızda darbeye giden dönemin başlangıç tarihi olarak 1974 yılı seçilmiştir. Bunun nedeni, 12 Mart 1971 tarihinde verilen muhtıra sonrası kurulan hükümetlerde ve hükümet politikalarında ordunun etkisinin gözlenmesidir. Ayrıca, Kıbrıs soru...

Çatalca'da doğdu. İlkokul eğitimini Kars ve Çankırı'da, orta ve lise eğitimini Çankırı'da tamamladı. 1966'da Ankara Üniversitesi DTCF Rus Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi. Moskova Devlet Üniversitesi'nde ve Paris-Sorbonne Üniversitesi'nde Rus edebiyatı ve karşılaştırmalı edebiyat alanlarında lisansüstü çalışmalar yaptı. 1992'den beri İstanbul Üniversitesi, Beykent Üniversitesi ve halen kadrosunda bulunduğu Istanbul-Aydın Üniversitesi'nde profesör olarak öğretim görevlisidir. 1969'da ikinci şiir kitabı Bir Gün Mutlaka'nm yayınlamşıyla yeni toplumcu şairler kuşağının öncü bir şairi olarak kabul edilmiş, o günlerden bugünlere yayınlanan ürünleriyle de çağdaş Türk şiirinin önde gelen şairleri arasında yer almıştır. Deneme, oyun, gezi, anı, çocuk edebiyatı türlerinde ürünlerinin yanı sıra dilimize Lermontov, Puşkin, Çehov, Gorki başta gelmek üzere Rus klasiklerinden yapıtlar kazandırmış, Halkın Dostlan, Militan, Anka (Türkçe-Fransızca olarak Paris'te) gibi edebiyat ve kültür tarihimizde iz bırakan dergileri kurup yönetmiştir. 1990'lardan günümüze Cumhuriyet gazetesinde köşe yazarlığım sürdürmekte olan Ataol Behramoğiu çeşitli Ulusal ödüllerin yanı sıra Asya-Afrika Yazarlar Birliği'nin Uluslararası Lotus Edebiyat Büyük Ödülü (1981) ve Rusya Federasyonu'nun Uluslararası Puşkin Madalyası'yla ödüllendirilmiş, şiirlerinden seçkiler çok sayıda yabancı dilde kitap olarak yayınlanmıştır.

691
İLK MÜSLÜMAN TÜRKLERİN DARBE GİRİŞİMLERİ
SÂMERRÂ DÖNEMİ
Yavuz Selim GÖL
ÖZET
Türklerin İslamlaşmaya başlamalarından sonra, savaşçı özelliklerinden dolayı,
dönemin en güçlü İslam devleti olan Abbâsîler tarafından kendilerine önemli
görevler ve komutanlıklar verildi. Bu görevlendirmelerin başladığı dönem
olarak miladi 9/hicri 3. yüzyılı görmekteyiz. Bu dönemde askeri güçleri Abbâsî
halifeliği tarafından kabul edilerek özel birlikler halinde başşehir Bağdat’a
getirilmiş olan Türklerin hal ve hareketleri Arap unsurları rahatsız etmişti.
Bunun sonucunda da Abbâsî halifeleri “Sürra men ra’â – Gören sevindi” adını
verdikleri yeni bir şehir kurarak önce Türk askerleri ve sonrasında da hilafet
merkezini buraya nakletmişlerdi. Başkentin bu şehir olduğu, miladi 836-892
yılları arasında yaşanan bu döneme tarihçiler –şehrin asıl isminin fonetik bir
değişikliğe de uğramasıyla- Sâmerrâ dönemi adını vermişlerdi. Ancak bu
durum hiç ummadıkları bir sonuç ortaya koydu; Türk komutan ve askerler
halifelerin azledilmesine ve seçilmesine müdahil olmaya yani darbe yapmaya
başladılar. Türk komutanlar halifelerin yakınında olmaları sebebiyle ciddi bir
nüfuz elde etmişler ve yönetime müdahil olmaya çalışmışlardı. Bunun
sonucunda bu cüretlerinden ötürü yargılanan ve cezaya çarptırılan komutanlar
da bulunmaktadır. Bu noktada en göze çarpan hususlardan birisi Türk
askerinin kurucu unsuru ya da asıl unsuru olmadığı bir devlette darbe
girişiminde bulunmuş olmasıdır. Bu yönüyle dikkat çekici olan bir durumu
tebliğimize konu edineceğiz. Türklerin darbe geçmişlerine, İslam devletine
karşı giriştikleri darbe teşebbüsleriyle ışık tutmaya çalışacağız.