Betül Sağıt Teoman

Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılmasından sonra Anadolu’da kurulan beyliklerden olan Menteşe Beyliği, Muğla ve civarında hüküm sürmüştür. Milas, Beçin, Balat, Bafa, Finike, Megri ve Döğer de Menteşe Beyliği sınırları içindedir. Beylik, 1300-1422 yıları arasında yaklaşık 122 yıl kadar bu bölgeye hakim olmuştur. 1308 yılına kadar Anadolu Selçuklularına, 1308-1335 yılları arasında da İlhanlılara tabi olmuşlardır.
Vakayinâmeler, seyahatnâmeler, coğrafi eserler, arşiv belgeleri ve kitabeler dışında sikkeler de çok önemli bir bilgi kaynağıdır. Sikkeler; tarihi olayların yazılı kaynaklara göre doğruluklarını, hükümdarların saltanatlarının kesin başlangıç tarihlerini, hükümdarların almış oldukları isim ve ünvanlarını, dini inançlarını, şehirlere verilmiş isim ve ünvanlarını belgelemektedir. Bu çalışmada, Menteşe Beyliği tarihine sikkeler yolu ile bir bakış amaçlanmıştır.
Menteşe beylerinden Mesud Bey, İbrahim bey, Musa Bey, Ahmed Gazi, İlyas Bey ve Leys Bey’e ait sikkeler tanıtılacaktır. Beyliğin bilinen darp yerleri; Balat, Bafa, Milas, Megri, Döğer, Finike’dir. Bu çalışmada, yeni tespit edilen Karabağ (Turgutreis) ve Dadya (Datça) darplı sikke örnekleri ilk kez tanıtılacaktır.

Öz Balıkesir, Kuva-yi Milliye Müzesi sikke seksiyonunda Artuklu Beyliği dönemine tarihlenen bir grup sikke bulunmaktadır 1. Artuklu Beyliği'nin Mardin kolu (MS 1108-1409) beylerinin adlarına bastırdıkları bu sikkelerde farklı tipte figürlü betimler yer almaktadır. Taçlandırılmış cepheden büst, taçlandırılmış başı ile düşsel bir varlık olan vücudunun kuyruğundaki ağzı açılmış ejderhaya ok atan okçu, yuvarlak bir üslupla sunulmuş yüz, taçlan-dırılmış yan yana iki büst gibi farklı tiplerde sikke betimleri bulunmaktadır. Artukluların, Anadolu'da var olan diğer bir siyasi güç olan Bizans İmpa-ratorluğu sikke sistemi ve ikonografisinden etkilendiğinin düşünülmesinin yanı sıra astrolojiye verdikleri değeri sikke betimlerine yansıttıkları da düşünülmektedir. Anadolu'da, 12. ve 13. yüzyıllarda adlarına bastırdıkları sikkelerde farklı betim tiplerini astrolojik değerler ile yoğurarak kullandıkları düşünülen Artuklu Beyleri sikke ikonografisine özgün değer katmışlardır. Kuva-yi Milliye Müzesinde yer alan figür tasvirli bir grup Mardin kolu Artuklu Beylerine ait sikke sanat ve üslup bakımdan değerlendirilecektir.

Bu calismada, Danismendli ve Anadolu Selcuklulari tarafindan Malatya’da basilan sikkelerden ornekler tanitilarak sehrin tarihine sikkeler yolu ile bir bakis amaclanmistir. Danismendlilerin Malatya kolundan Aynuddevle, Zulkarneyn, Nasireddin Muhammed ve Fahreddin Kasim Bey donemlerine ait uzerinde darp yeri yazmayan, figurlu, Rumca ve Arapca yazili bakir sikke ornekleri bilinmektedir. Anadolu Selcuklularinda ise; I. Keyhusrev, I. Keykubad, 3 Kardesler ve IV. Kilic Arslan donemlerinde Malatya darpli ve tarihli gumus ve bakir sikkelerden ornekler gunumuze ulasabilmistir. Calismamizda Anadolu’da hukum suren Danismendliler ve Anadolu Selcuklu Devleti’nin Malatya’da bastirmis oldugu sikkelerden muze ve ozel koleksiyonlarda yer alan ornekler tanitilacaktir

XIV. yüzyılın başlarında Kütahya, Afyon ve Denizli bölgesinde
hâkim olan Germiyanoğullannın batıya yaptıkları akınlar sırasında
Aydınoğlu Mehmed Bey ve kardeşleri önemli rol oynamışlar, daha
sonrasında Ege bölgesinde yaklaşık yüz yirmi yıl hüküm sürerek
bölgeye hâkim olmuşlardır (M.1308-1390 / M.1403-1426).
Çalışmamız bu dönemde Aydınoğulları tarafından basılan sikkeler
üzerindeki darp yerlerini tanıtmayı amaçlamaktadır. Aydınoğlu
beylerinden; Mübarizeddin Mehmed Bey, I. Umur Bey, Hızır Bey,
İbrahim Bahadır Bey, Süleymanşah, Yakup Bey, İsa Bey, Musa
bey, II. Umur Bey, Cüneyd Bey ve Mustafa Bey’e ait sikkelerden
örnekler günümüze ulaşabilmiştir247. Sikkeler üzerinde görülen darp
yerleri; Ayasuluk, Birgi, Sultanhisar, İzmir, Lâdik, Tire ve
Yenişehir’dir. Çalışmamızda Aydınoğulları tarafından bastırılan
sikkeler darphane bazında değerlendirilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Sikke, Aydınoğulları, Darphane, Ayasuluk,
İzmir.

Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından 1075 yılında kurulan Anadolu Selçuklu devleti Bizans imparatorluğu, Haçlı orduları, Klikya Ermeni Krallığı, Trabzon Rum imparatorluğu, Gürcü Krallığı, Kıbrıs Krallığı ve Eyyübilerle yaptıkları savaşlar sonunda Anadolu’nun çok büyük bir bölümüne hâkim olmuştur.
Kültürel alt yapısı çok zengin ve karmaşık olan Anadolu’ya gelirken beraberlerinde İslamiyet öncesi göçebe geleneklerini taşıyan Türkler, Anadolu’da Rum, Ermeni ve Süryani toplulukları ile bir arada yaşamışlar ve onların eski yerleşik kültürlerinden etkilenmişlerdir. Böylece farklı geleneklerin bir potada erimesiyle Anadolu Selçuklu kültürünü oluşturmuşlardır. Bu kültür, sosyal ve kültürel yaşamda olduğu kadar; mimariden küçük elsanatlarından sikkelerine kadar yansımıştır.
Anadolu Selçuklularının ilk dönemlerinde bölgede Bizans ve diğer İslam devletlerinin sikkeleri tedavül etmiştir. Anadolu Selçuklu döneminden günümüze ulaşan en erken sikke; I. Rükneddin Mesud (M. 1116-1155) dönemine aittir. Konya darplı günümüze ulaşabilmiş, bilinen en erken Anadolu Selçuklu sikkesi ise II. Kılıç Arslan dönemine (M. 1115-1192) aittir.
Çalışmamızın konusu; Anadolu Selçukluları tarafından Konya’da bastırılan sikkelerdir. Selçuklu sultanlarından II. Kılıç Arslan, I. Keyhüsrev, II. Süleymanşah, I. Keykavus, I. Keykubad, II. Keyhüsrev, II. Keykavus, 3 Kardeşler (II. Keykavus, IV. Kılıç Arslan, II. Keykubad), IV. Kılıç Arslan, III. Keyhüsrev, Siyavuş, II. Mesud ve III. Keykubad dönemlerinden Konya’da basılmış sikke örnekleri kronolojik sıra ile detaylı olarak tanıtılmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Anadolu Selçuklu, Sikke, Darp, Konya

XIV. yüzyılın başlarında Kütahya, Afyon ve Denizli bölgesinde
hâkim olan Germiyanoğullannın batıya yaptıkları akınlar sırasında
Aydınoğlu Mehmed Bey ve kardeşleri önemli rol oynamışlar, daha
sonrasında Ege bölgesinde yaklaşık yüz yirmi yıl hüküm sürerek
bölgeye hâkim olmuşlardır (M.1308-1390 / M.1403-1426).
Çalışmamız bu dönemde Aydınoğulları tarafından basılan sikkeler
üzerindeki darp yerlerini tanıtmayı amaçlamaktadır. Aydınoğlu
beylerinden; Mübarizeddin Mehmed Bey, I. Umur Bey, Hızır Bey,
İbrahim Bahadır Bey, Süleymanşah, Yakup Bey, İsa Bey, Musa
bey, II. Umur Bey, Cüneyd Bey ve Mustafa Bey’e ait sikkelerden
örnekler günümüze ulaşabilmiştir. Sikkeler üzerinde görülen darp
yerleri; Ayasuluk, Birgi, Sultanhisar, İzmir, Lâdik, Tire ve
Yenişehir’dir. Çalışmamızda Aydınoğulları tarafından bastırılan
sikkeler darphane bazında değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Sikkeler, ödeme aracı ve hâkimiyet sembolü olmanın yanı sıra, basıldıkları dönemin sosyal, siyasi ve iktisadi durumu hakkında önemli veriler sunan dönemlerinin birincil kaynaklarıdır. Üzerlerinde bastıran kişinin adı, unvanı, darp yeri ve tarihi dışında din ve inanışları, iktisadi düzeni, fethedilen topraklar, halka verilmek istenen mesajlar, dönemin estetik ve sanat anlayışı gibi pek çok bilgi sikkeler yolu ile edinilebilir.

XIV. yüzyılın başlarında Selçuklu hâkimiyetinin zayıflaması sonucu kurulan Osmanlıların erken dönemlerine ilişkin yazılı kaynakların azlığı bu dönemden günümüze ulaşan sikkelerinin önemini de arttırmaktadır. Beylikten imparatorluğa yükselişle birlikte üç kıtada topraklara hükmeden Osmanlıların, yaşanan siyasi ve iktisadi yükselişe paralel olarak sikkeleri de değişime uğramıştır. Beyliğin kuruluş dönemlerinde, Anadolu Selçuklu ve Bizans sikkelerinin de tedavülde olduğu bilinmektedir. Osmanlı’nın ilk sikkesi Osman Gazi döneminde basılmıştır. Sonrasında devletin başına geçen otuz altı Osmanlı sultanın sikkelerinden örnekler günümüze ulaşabilmiştir.

Çalışmamızda Osmanlı’nın beylik statüsünde olduğu dönemde basılmış olan sikkeleri tanıtarak, erken dönem Osmanlı nümismatiği hakkında genel bilgiler verilmesi amaçlanmaktadır.

Besides their transaction value and symbolism of rulership, coins are primary sources in understanding a historical period's social, political, and economic situation. A coin not only displays the minter's name and title as well as the place and date of minting but it also transcribes religious beliefs, economic status, lands conquered, the ruler's messages to his subjects, and the period's esthetic concerns and understanding of art.

Ottoman Empire emerged in the early fourteenth century after Seljuqs of Rum loss of power, and there is a scarcity of written documents that would illuminate the empire's early period. In this sense, early Ottoman coins carry a special importance. With the rise from Beylik to an empire ruling three continents, Ottoman coins were transformed accordingly. It is known that in the early Ottoman period, Seljuqs of Rum and Byzantine coins were in use. The first Ottoman coin was minted during the reign of Osman Ghazi. A selection of coins from a succession of thirty-six rulers have survived.

This study introduces coins from the early period of Ottoman Empire, and offers a general introduction to early Ottoman numismatic.