Miloš Šumonja

Iz perspektive kritičke teorije, u ovom radu se istražuju društveni
uzroci i posledice sve raširenije proizvodnje i upotrebe brojeva kao mere vrednosti u obrazovanju. Zahvaljujući strogosti i univerzalnosti matematičkih pravila, jezik brojeva je još tokom 19. veka
prihvaćen kao objektivan i neutralan epistemološki okvir za svima razumljivo formulisanje političkih problema i pravdanje njihovih rešenja u kulturno i vrednosno heterogenim modernim društvima. Međutim, kao što ukazuje sociologija kvantifikacije, u osnovi tog okvira stoje ranije
odluke o tome šta će se i kako brojati, sa društvenim implikacijama koje su jasno uočljive kada statistički podaci postanu referentna tačka u odnosu na koju se ljudi razumeju i vladaju. Takav je slučaj u današnjim neoliberalnim društvima, gde stvaranje indikatora, rejtinga i rang-lista
služi tekućem političkom projektu simulacije tržišta i takmičenja u svim društvenim oblastima. Otuda moja osnovna teza da se ekspanzija kvantifikacije u obrazovanju može objasniti kao kontrolni mehanizam u globalnoj politici ekonomizacije obrazo- vanja, utoliko što jezik brojeva omogućava poređenje i time kvazi-tržišnu konkurenci- ju između obrazovnih sistema, institucija i pojedinaca u njima. Posledica ovog procesa je ukidanje relativne autonomije javnih obrazovnih institucija i
profesionalaca u odre- đivanju obrazovnih vrednosti. Logika tržišta podrazumeva: menadžersku obrazovnu politiku kroz račun troškova i koristi, odnosno „politiku zasnovanu na dokazima”; tehnološki model pedagogije kao primene dokazano „najboljih praksi” efikasnog izazivanja merljivih promena u ponašanju đaka; i finansijsku podršku istraživanjima koja mogu merljivo da dokažu svoju korist za tehnološki model pedagogije, što objašnjava dominaciju kvanitativnih metoda u obrazovnim
istraživanjima.
Ključne reči: kvantifikacija, obrazovanje, neoliberalizam, „politika zasno-
vana na dokazima”, vrednosti

U radu se analizira teorijski okvir rasprave o nacionalnom identitetu bačkih Bunjevaca. Na osnovu uvida u glavne pravce savremenih studija nacija i
nacionalizma, i konceptualne analize onih naučnih radova koji problematizuju otvaranje ʼbunjevačkog pitanjaʼ posle raspada socijalističke Jugoslavije, mi zaključujemo: a) da standardni argumenti svih strana pretpostavljaju da moderne nacije imaju prepoznatljive korene duboko u prošlosti; b) da ʼbunjevačko pitanjeʼ pokazuje suprotno, da nema nekih objektivnih ili ʼnaučnihʼ kriterijuma za određivanje nacionalnog identiteta, naročito ako postoje alternativni narativi o njemu; i v) da je bunjevačko, kao i svako drugo nacionalno, pitanje u osnovi političko pitanje o kolektivnoj strategiji opstanka zajednice u datim istorijskim okolnostima.

U radu se razmatra uvođenje algoritamskog načina razmišljanja (ANR) u obrazovanje, kao novog kurikularnog sadržaja, i kao tehnosolucionistički projekat preoblikovanja obrazovne prakse. Zagovornici ANR tvrde kako đaci treba da nauče da „razmišljaju kao informatičari“ – zato što je to opšta mentalna veština za rešavanje svih vrsta problema. Ipak, praktične teškoće u nastavi i ocenjivanju te veštine ukazuju da je stvarno postojeći ANR kontekstualno specifičan za programiranje kompjutera, što
znači da njegovo uopštavanje u obrazovanju neopravdano marginalizuje ostale oblike znanja. Istovremeno, a posebno tokom pandemije, ANR sve više prožima obrazovanje i kroz upotrebu softvera za organizaciju učenja, sa pedagoškim argumentom da će, kao na Jutjubu ili Netfliksu, algoritamska obrada podataka o đačkim aktivnostima na obrazovnim platformama ostvariti progresivni ideal personalizovanog iskustva – učenja u adaptivnom okruženju. Tako, međutim, kurikulum postaje ono što algoritam kaže, a ne obrazovne institucije. A da ti algoritmi nisu politički neutralni, i da personalizacija znači dalju privatizaciju obrazovanja, potvrđuju same pristalice digitalizacije kada zahtevaju da se tradicionalne škole postepeno zamene obrazovnim platformama, zastupajući pri tome neoliberalnu doktrinu o obrazovanju kao sticanju „ljudskog kapitala“, odnosno veština potrebnih digitalnoj ekonomiji. Otuda „razmišljati kao
informatičar“ zaista ne znači samo programirati, već i stvarati digitalne sadržaje i podatke, što je kapital za velike informatičke kompanije.

Teza ovog rada je da su prosvetiteljske pedagoške teorije (progresivizam) pomogle neoliberalnu transformaciju države i obrazovanja. One su prvo poslužile u kritici i demontaži tradicionalnog državnog školstva, a potom za ideološku i praktičnu konstrukciju „društva znanja“. Razlog zašto je to bilo moguće leži u tome što progresivizam i neoliberalizam postavlju isto pitanje o granicama
i opravdanosti institucionalnog uticaja na individualnu slobodnu, na koje daju isti
pozitivno-negativan odgovor. Reč je o „negativnom obrazovanju“, o upravljanju „na
daljinu“, ili „kroz slobodu“, što znači bez prinude, stvaranjem podsticajnog okruženja
za samostalan razvoj pojedinca. Kao politički projekat, neoliberalizam je progresivizam
– primat individualnih interesa, upotrebljivo znanje, i konstitutivno podozrenje
prema spoljnom autoritetu – u tržišnom okruženju. Samo, u tom okruženju
vladaju bihejvioralni poticaji za vrstu upotrebe koja prazni obrazovanje i znanje od
kritičkog sadržaja, što u kriznim vremenima, kada se za njim javi akutna potražnja,
u ponudi ostavlja mesto za epistemološku paranoju i dezorijentišući skepticizam
prema nauci.

Recently, two new portrayals of Kripke's Wittgenstein (KW) have emerged. Both understand KW as targeting the Tractarian picture of semantic fact as a speaker's mental representation of the truth-conditions of the sentences he uses. According to the fac-tualist interpretation, KW holds that meaning ascriptions are legitimate descriptions because semantic facts are not entities that explain people's linguistic behavior. The second, Alex Miller's non-standard non-factualist interpretation, sees KW as claiming that because no fact can explain our linguistic behavior, meaning ascriptions express a speaker's attitudes towards his interlocutors rather than stating what they mean. This paper advances the minimal factualist interpretation by elaborating two points: that Miller's reading of the skeptical argument contradicts semantic non-factualism; and that KW's view of meaning is based on a primitivist rendition of the skeptic's insight that nothing justifies our use of language, which allows him to assert that semantic facts exist simply because we ordinarily say so.

The news is old-neoliberalism is dead for good, but this time, even Financial Times knows it. Obituaries claim that it had died from the coronavirus, as the state, not the markets, have had to save both the people and the economy. The argument of the article is that these academic and media interpretations of ῾emergency Keynesianism' misidentify neoliberalism with its anti-statist rhetoric. For neoliberalism is, and has always been, about ῾the free market and the strong state'. In fact, rather than waning in the face of the coronavirus crisis, neoliberal states around the world are using the ongoing ῾war against the virus' to strengthen their right-hand grip on the conditions of the working classes.

Apstrakt: Od kanonskog spisa analitičke filozofije do egzistencijalističke sabotaže naučnog pogleda na svet-malo koje kapitalno delo savremene filozofije je postao predmetom tako oprečnih tumačenja kao Vitgenštajnov Tractatus Logico-Philosophi-cus. Ovaj rad pokušava da osvetli značenje Tractatusa polazeći od uvida da je moderni svetonazorski sukob između naučnog prosvetiteljstva i estetskog protiv-prosvetiteljstva obeležio kako istorijski kontekst nastanka knjige, tako i istoriju njene interpretacije. Argumentuje se u prilog pretpostavci da Vitgenštajn pribegava modernističkoj ironiji kako bi primerom samog Tractatusa pokazao iracionalnost prosvetiteljskog uverenja koje obe strane u pomenutom istorijskom, idejnom i egzegetskom sporu dele, a to je da naučni metod iscrpljuje ljudsku racionalnost.
Ključne reči: Ludvig Vitgenštajn, Tractatus Logico-Philosophicus, prosvetitelj-stvo, protiv-prosvetiteljstvo, nauka, umetnost.

The subject of this paper is Kripkensteinˈs critique of mentalistic explanation of linguistic normativity, as well as his intersubjective conception of normativity. The author
argues against dominant interpretation of Kripkensteinˈs view on meaning as social metaphysics of normativity, the theory which reduces language rules to community consensus.
It is pointed out that Kripkensteinˈs rejection of mentalistic thesis that meaning is some
kind of mental state in the head of a speaker results in anti-reductionistic character of intersubjective conception of normativity, which describes how we speak about difference
between correct and incorrect uses of language in everyday life, but does not say what that
difference is, or what it consists of. Hence, it is concluded that, according to Kripkenstein,
community is the only normative tribunal in matters of language, but itˈs not the supreme
judge because, rather than passing irrevocable judgments on correctness of individual
speech acts, community actually constitutes a framework that enables the normative disputes between its members.
Keywords: Kripkenstein, normativity of meaning, understanding, language rules, skeptical argument, skeptical solution, semantic mentalism, intersubjectivity, language community, form of life.

The crucial question of the Habermas-Streeck debate on the crisis in Europe was, ‘Should the political forces resisting the de-democratization of capitalism strive for renewal of the European Union through its deeper integration, as per Habremas, or for peaceful dissolution of the European Union and a retreat to a national state, as per Streeck?’ In this article, the arguments of each author are examined against the background of the left-wing Syriza party’s challenge to European austerity in Greece. Three conclusions are drawn. First, Syriza’s nationally charged populism in opposition coincided with Streeck’s considerations. Second, Syriza’s governmental strategy reflected Habermas’s views. Third, Syriza’s sudden rise to power and its subsequent failure to reverse the austerity both substantiate Streeck’s thesis that at the present juncture renationalization of economic policy represents a condition of the possibility for egalitarian politics in Europe.

According to the standard interpretation of position about the meaning that Kripke attributes to
Wittgenstein in his study Wittgenstein on Rules and Private Language, Kripkenstein advocates skepticism
about the meaning facts, and semantic antirealism – the view that sentences of semantic discourse
have assertability conditions instead of truth conditions. The aim of this paper is to show that the standard
interpretation of the skeptical solution is not accurate because the sceptical conclusion implies only that
Kripkenstein doubts the existence of philosophical super-facts which uniquely determine the truth conditions
that the speaker has in mind when he utters a certain sentence, but not the existence of facts about
meaning altogether.

In this paper I will try to show that Ludwig Wittgenstein and Martin Heidegger
defended conception of language as a universal medium in both phases of their work. Both
philosophers believe that we are „prisoners“ of the language that we speak, so that we can
not step outside of it and describe the semantic relationships of language and the world from
metalinguistic point of view. For both thinkers the basic problem is of methodological
nature: for, if we can not speak about the relationships between language and the world,
then how can we say that we can not speak about the relationships between language and
the world? I will argue: a) that the universalism of early Wittgenstein and late Heidegger is
transcendentally motivated, and that they both deal with the problem of inexperessibility of
semantics by invoking the language of poetry as a way to express a universalist point of
view, and b) that the universalism of late Wittgenstein and early Heidegger is pragmatically
motivated, and that the difference between two philosophers is that early Heidegger accepts,
while late Wittgenstein rejects semantic paradox of universalism. For early Heidegger
inexpressibility of semantics is evidence that there is something that eludes the ordinary
language and that that something has to be grasped by use of special method, for late
Wittgenstein it is the evidence that there is nothing that can not be expressed in ordinary
language and that the problem of inexpressibility of semantics is a pseudo-problem

U ovom radu istražujem prisustvo Kantovog nasleđa u Vitgenštajnovom
Traktatusu kroz ispitivanje pretpostavke da Traktatus predstavlja oblik kritičke filozofiju
nakon jezičkog obrata: da je Vitgenštajn povukao granice jeziku ograničivši ga na opisnu
upotrebu, kao što je Kant povukao granice saznanju ograničivši ga na iskustvo

APSTRAKT: Zastupnici metaetičkog ekspresivizma listom prihvataju deflacioni pojam istine sa namerom da pomoću njega reše Frege-Gičov problem. Međutim, Pol Bogosjan i Ronald Dvorkin dokazuju da deflacionizam podriva ekspresivističku poziciju zato što mo-ralnim sudovima omogućava prelak pristup istini. Na osnovu uvida da je napetost između ekspresivizma i deflacionizma izraz dubljeg sukoba u njihovim teorijskim motivacijama – revizionističkoj i antirevizionističkoj – ja ću nastojati da pokažem da ta dva stanovišta zaista nisu spojiva, ali ne iz razloga koji Bogosjan i Dvorkin ističu. Naime, premda ekspre-sivista može da računa na usluge deflacionizma ukoliko ga upotrebi u širenju svog sta-novišta na čitav jezik, pomenuti sukob ponovo izbija u neočekivanom obliku – kada se deflacionizam i ekspresivizam do kraja spoje, metaetički ekspresivista više nije u stanju da objasni šta ga razlikuje od metaetičkog realiste. KLJUČNE REČI: metaetički ekspresivizam, deflacioni pojam istine, Frege-Gičov problem, globalni ekspresivizam, Pol Bogosjan, Ronald Dvorkin, revizionizam, antirevizionizam.