Frankriek

République française

(Flagg) (Wapen)
Wahlspröök: Liberté, Égalité, Fraternité (plattdüütsch Freeheid, Gliekheid, Bröderlikheid)
Natschonalhymne: La Marseillaise
Hööftstadt	Paris FRA, 250 {{{BGR}}}° {{{BMIN}}}′ {{{NS}}}, {{{LGR}}}° {{{LMIN}}}′
Gröttste Stadt	Paris
Amtsspraak	Franzöösch
Regeren Präsident	semipräsidentielle Republik Emmanuel Macron
Grött  • Allens  • Water (%)	632733.9 km² ? %
Inwahnertall  • 2024 afschätzt  • Inwahnerdicht	68.373.433 /km²
Geldsoort	Euro (EUR)
BBP	3,0 Billionen USD $ (2022) 47.747 USD $ je Kopp
Tietzoon	UTC+1 MEZ (UTC)
Internet-TLD	.fr, .bzh, .re, .wf, .yt, .pm, .paris un .alsace
ISO 3166	FR, FRA, 250
Vörwahl	+33

Frankriek (franzöösch France [fʁɑ̃ːs], basksch Frantzia, bretoonsch Bro C’hall, katalaansch/okzitaansch França), amtlik Franzöösche Republik (franzöösch la République française [ʁe.py.ˈblik fʁɑ̃.ˈsɛz]) is sinds 1958 ene konstitutschschonelle Republik un een Einheidstaat med enen semipräsidentschellen Systeem. Frankriek liggt to’n groten Deel in Westeuropa, het man vele Överseegeben in Süüdamerika, in’n indischen Ozeaan, Atlantik un Pazifik. De europääsche Deel van Frankriek geit vun Middellannsche See bit to Engelschen Kanal, van’n Rhien bit to Atlantik, heet wegen Form ook „Sösseck“ un hett acht Naverstaten: Belgien, Luxemborg, Düütschland, Swiez, Italien, Monaco, Andorra un Spanien. In den Överseegebeden het Frankriek ook Grenzen med Brunsilgen, Surinam un med Sint Maarten, enen Land binnen den Königriek vun de Nedderlannen.

Frankriek is na Flach dat grootste un na Inwoner (achter Düütschland) dat tweedgrootste Land in Europääsche Union. Frankriek hett (na Russland un Ukraine) drüddgröttste Flach in Europa.

Paris is Hööftstadt un Amtsprake is sied 1539 Franzöösch. Den 1. Januar 2024 leven rund 68,4 Millionen Minschen in Frankriek.

Franzöösche Republik verklaart in de Verfatung, dat se undeelbar, laizistisch, demokraatsch un sotschaal is. Grundsatz is: „Regerung van Lüüd dör Lüüd un för Lüüd“. Frankriek is sövengröttste Weerdschop op de Welt. Levensstandard un Bildungsgrad gellen as hoog. As meist besöökt Land op Welt kümt rund 83 Millionenuutlandsch Touristen dat Jahr na Frankriek.

Naam

Frankriek un franzöösche Name France kümt van den germaanschen Franken, een Riek in den tovöör gallischen Deel van den daalgaan Röömschen Riek grünnen. „Franken“ kümt weder uut oorgermaansche *frankon, wat Piek oder Speer heet oder na een anner Versöök dat Woord to verklören „friege Männer“ heet.

France kümt dat eerste in’n 11. Jaarhunderd in ooldfranzöschen Texten up, to’n Bispeel in den Rolandsleed, enen Epos över den Helden Roland.

Up Okzitaansch un Katalaansch heet dat Land França, up Arpitaansch France oder França, up Basksch Frantzia, na Woordafkumst ook alle met den Franken tohoophangt. bretoonsche Naam för dat Land is Bro C’hall, wat van den Woord „Gallien “afstammt. Up Elsässisch heet dat Land Frbetnkrich, wat just so as platddütsche Naam dat „Riek van den Franken“ is.

Bewoners van den Land heet „Franzosen“ un „Franzööschen“ oder„ Französinnen“. Up Platt givt dat man ook den oolden Uutdruck„ Franschmann/Franzmann“ oder een„ Franschen/Franzen“ för Mannslüun „Fransche/Franze“ för Fruunlüde.

Geografie

Topgraphie van Frankriek

Moderland un Överseegebede

Allgemeen

Flach van Frankriek is 632.733,9 km² groot. Dat „franzöösch Moderland“ in Westuropa (France métropolitaine) hett een Flach van 543.939,9 km² un Form van een Sösseck. Frankriek is, bloot dat Modderland tellt, dat drüddgrootste in in Europa, na Russland un Ukraine, dat tweedgröttste in Europa med Överseegebeden totellt un dat gröttste Land in Europääsche Union.

De natüürliken Grenzen van’n franschen Moderland bild Strööm un Bargen, Rhien, Vogesen un Genfer See in’n Oosten, Alpen in’n Süüdwesten un Pyrenäen in’n Süden. Na Noorden in’n platten Land hen givt dat kene natüürliken Grenzen.

Frankriek siene Küsten ligget in’n Süüdoosten an Middellannsche See, an de Biskay in’n Westen, an’n Tipp van de Bretagne na Westnoordwest hen an de Keltsche See, in’n Noordoosten an den Engelschen Kanal un in’n Noorden an de Noordsee.

Frankriek grenzt in’n Süüdwesten an Spanien un Andorra, in’n Südoosten an Monaco un Italienin, in’n Oosten an Düütschland un Swiez un Richte Noordoost an Luxemborg un Belgien. Bovendeem grenzt Frankriek dör dat Översee-Département Franzöösk-Guayana an Lanner Surinam un Brasilien un dör Överseekuntrei Saint-Martin an dat autonoom Land Sint Maarten van Nedderlannen.

franzööschen Överseegebeliggt in:

• Noordamerika : Saint-Pierre-et-Miquelon ;

• Süüdamerika : Franzöösch-Guayana ;
• Karibik : Guadeloupe, Martinique, Saint-Barthélemy un Saint-Martin ;
• Pazifik: Neekaledonien, Franzöösch Polynesien, Wallis un Futuna un île Clipperton ;
• Indische Ozean : La Réunion un Mayotte, îles Éparses, Kerguelen, dat Archipel des Crozet un îles Saint-Paul et Amsterdam, dat Gebeed Terres australes et antarctiques françaises (TAAF) bild ;
• Antartika : Terre Adélie, up ook Australien enen Anspröök stellt.

Steden un Inwonerdicht

Demograafsche Kaarte: Inwonderdicht je Département un de leddige Diagonale as ook de Linie Le Havre-Marseille.
    över 5000 Inw./km²
    300 bet 1000 Inw./km²
    150 bet 250 Inw./km²
    100 bet 150 Inw./km²
    70 bet 100 Inw./km²
    40 bet 70 Inw./km²
    unner 40 Inw./km²

Inwonerdicht up enen Quadraatkilometer in Frankriek 2009

Inwoners in’t franzöösche Modderland verdeelt sik ungliekmatig. In de Höövdstad Paris leevt sessmaal so vele Minschen as in tweedgröötste Region in’n Land, een Veerdel van ollen franzööschen Studenten leevt in de Höövdstad un meest alle groten Unnernemens hebbet den Sitt in Paris. De Linie, de een twischen Le Havre un Marseille trecken kann, deelt Frankriek in den Oosten, in den lange Tied Buerie Böverhand hadde, un Westen in den de Swaarindustrie satt.

Van den Ardennen in’n Noordoosten bet in den franzööschen reckt sik ene Diagonale emd ringe Inwonerdicht, de leddige Diagonale, in devergleken wenig Minschen leevt un Weerdschop dat swaar het.

Na ene lange Tied, in Lüde uut den Land in de Städen flüchten, treckt sied den 1990er Jaren wedder meer Minschen uut den groten Städen weg. De Tabelle unner wiest gröttsten Aire d’attraction (Metrolpoolregionen), Unité urbaine (steedsche Sedeleenheid) un Gemenen:

Aire d'attraction	Inwoners	Unité urbaine	Inwoners	Gemeen	Inwoners
Paris	13.125.142	Paris	10.856.407	Paris	2.145.906
Lyon	2.293.180	Lyon	1.693.159	Lyon	522.228
Marseille - Aix-en-Provence	1.879.601	Marseille - Aix-en-Provence	1.618.479	Marseille	870.321
Lille	1.515.061	Lille	1.053.636	Toulouse	498.003
Toulouse	1.470.899	Toulouse	1.047.829	Nice	343.477
Bordeaux	1.376.375	Bordeaux	994.920	Nantes	320.732
Nantes	1.022.775	Nice	955.154	Montpellier	299.096
Strasbourg	860.744	Nantes	671.693	Strasbourg	290.576
Montpellier	813.272	Toulon	590.479	Bordeaux	259.809
Rennes	763.749	Douai - Lens	505.589	Lille	236.234
Grenoble	720.081	Strasbourg	484.217	Rennes	222.485
Rouen	708.289	Rouen	474.444	Reims	180.318
Nice	618.489	Montpellier	465.950	Toulon	179.659
Toulon	576.648	Avignon	459.933	Saint-Étienne	174.082
Tours	522.317	Grenoble	454.759	Le Havre	165.830
Nancy	508.947	Saint-Étienne	375.389	Dijon	159.106
Clermont-Ferrand	507.954	Rennes	367.622	Grenoble	158.240
Saint-Étienne	500.851	Tours	364.325	Angers	155.876
Caen	475.144	Béthune	356.354	Villeurbanne	154.781
Orléans	454.208	Valenciennes	333.453	Saint-Denis	153.001

Landschaften un Ümwelt

Dat franzöösche Moderland sett sik ut velen verscheden Landschoppen tohoop, med Plattland för de Buerie oder Woold, Bargkeden, Middelbargen, Küsten un Däler. De Överseegebede wiest ene grote Aardenveeflfold, besunners in den Woold van Franzöösch Guyana oder de Eilanden van Neekaledonien. Frankriek is dat wooldriekst Land in Westeuropa, med 31 %. De Woold sett sik to uu 67 % de Loovwoold, 21 % uut Nadelwoold un to 12 % uut Mischwoold tohoop. Fuchtgebede, de maal een Veerdel van dat Land bedecken, sind sied den 19. jaarhunderd stark torüchgaan.

• Landschoppen in Frankriek
• 
  De Loire bi Montsoreau, Val de Loire.
• 
  Klippen van Étretat, Normandie.
• 
  Lac des Perches, Vogesen, Elsass
• 
  Châtenois, Elsass
• 
  Bargtopp van Dru, Haute-Savoie.
• 
  Dat Dörp Usson, Zentraalmassiv.
• 
  Bargstroom, Haute-Maurienne.
• 
  Lavennelfeld, Provence.
• 
  Fuchtgebeed bi Marais poitevin.
• 
  Calanques de Piana, Korsika.
• 
  De Strand bi Sainte-Anne, Guadeloupe.
• 
  Troopsche Regenwoold, Guyana.
• 
  De Cook-Gletscher, Kerguelen.
• 
  Dune du Pilat in Nouvelle-Aquitaine.
• 
  De pointe du Van, in de Bretagne.
• 
  Calanque des Pierres-Tombées Cassis.
• 
  Savanne bi Niaouli, Neekaledonien

Bevölkerung

Spraken

Regionaalspraken in Frankriek

→ Kiek ook bi: Spraken in Frankriek

Amtsspraak is Franzöösch un Spraak, meest alle in’n Land spreekt. Se is sied 1992 offitschell „la langue la République“ (plattdüütsch Sprake van Republik). Frankriek is dat franschsprakige land med den tweedmeesten Sperkers, up den eersten Platz liggt Demokraatsche Republik Kongo. In Organisation internationale la francophonie (Frankphonie) wakrt Frankriek med franschsprakigen Länner tohope un versöcht Franzöösche weltwied wedder meer Belang to geven.

Académie française, up dat Jaar 1634 trorüggeet, is ene Organisatschoon, för fransche Sprake Stütt givt un versöcht sunnerlik engelsche Leenwöör buten fransche Sprake to hoolden.

Dat gifft bannig vele Dialekten in Frankriek. In Süden, na Middellannsche See hen, warrt ok Okzitaansch prot, wat en romaansch Spraak is. In Bretagne snackt se ok Bretoonsch, wat en keltisch Spraak is. In’t Elsass snackt se Elsässerditsch, wat en hoochdüütschen Dialekt is un vun welke Lüüd to’n Nederalemannisch rekent warrt. Up dat Eiland Korsika word Koors’sch snackt, un heel in d’ Südwesten leven Basken, Basksch snacken. In d’ Noordoosten bi Stadt Dünkerk, nett an d’ Grenz to Belgien, leven Flamen, en nedderlandsch Dialekt proten. Frankriek bedrivt ene aktive Spraakpolitik för dat Franzöösche, wat Regionaal- un Minnerheidenspraken in den Land schaad. Na Bernard Cerquiglini (1999) givt dat in Frankriek noch 75 anner Spraken, Regionaalspraken, Spraken van Migranten un Dialekte uut den franzööschen Överseeterritorien tohoop tellt. Regionaalspraken sind kene Amtsspraken, Artikel 75-1 in fransche Verfatung achtet Spraken bloot symboolsch as een Arv, dat to Frankriek höört.

Historie

In Frankriek hett dat bis to Franzöösche Revolutschoon jümmers ne Monarkie geben. Nadem 1870 Republikaners Bobenhand kregen hett, gifft dat nu eene Republik in Frankriek. Siet 1958 hett Präsident vun Frankriek böberste exekutive Gewalt.

Staat

Verfaten is demokraatsch un heft en Präsident. Dat Land is vunwegen Verwaltung updeelt in 26 Regionen un 100 Départements.

Nawiesen

Länner in Europa

Albanien | Andorra | Belgien | Bosnien-Herzegowina | Bulgarien | Däänmark | Düütschland | Eestland | Finnland | Frankriek | Grekenland | Iesland | Irland | Italien | Kosovo | Kroatien | Lettland | Liechtensteen | Litauen | Luxemborg | Malta | Moldawien | Monaco | Montenegro | Nedderlannen | Noordmakedonien | Norwegen | Öösterriek | Polen | Portugal | Rumänien | Russland | San Marino | Serbien | Slowakei | Slowenien | Spanien | Sweden | Swiez | Tschechien | Ukraine | Ungarn | Vatikaanstad | Vereenigt Königriek | Wittrussland | Zypern

Afhängige Rebeden: Färöer | Gibraltar | Guernsey | Isle of Man | Jan Mayen | Jersey | Spitzbargen

 

Staten in de NATO

Albanien  Albanien | Belgien  Belgien | Bulgarien  Bulgarien | Danemark  Däänmark | Düütschland  Düütschland | Eestland  Eestland | Finnland  Finnland | Frankriek  Frankriek | Grekenland  Grekenland | Iesland  Iesland | Italien  Italien | Kanada  Kanada | Kroatien  Kroatien | Lettland  Lettland | Litauen  Litauen | Luxemborg  Luxemborg | Montenegro  Montenegro | Nedderlannen (Europa)  Nedderlannen | Noordmakedonien  Noordmakedonien | Norwegen  Norwegen | Polen  Polen | Portugal  Portugal | Rumänien  Rumänien | Slowakei  Slowakei | Slowenien  Slowenien | Spanien  Spanien | Sweden  Sweden | Tschechien  Tschechien | Törkie  Törkie | Ungarn  Ungarn | Vereenigt Königriek  Vereenigt Königriek | Vereenigte Staaten  Vereenigte Staaten