90 procent van Nederlandse kranten in Vlaamse handen, is dat erg?

'Onze krant prooi Belgen', kopte De Telegraaf woensdag op de voorpagina. Het bijbehorende artikel ging over het overnamebod van het Vlaamse Mediahuis op moederbedrijf TMG. Op de twee volgende pagina's zette de krant de alarmistische toon voort over 'De slag om de laatste eigen krant'. Bedoeld werd daarmee: de laatste grote landelijke krant in Nederlandse handen. De rest van de grote landelijke dagbladen die in Nederland verschijnen is al van de Belgen.

Als de overname doorgaat, hebben de Vlaamse bedrijven de Persgroep (onder meer de Volkskrant en AD) en Mediahuis (NRC Media en Media Groep Limburg) 90 procent van de Nederlandse krantenmarkt in handen. Hoe kan het dat de Belgen in staat zijn zulke grote delen van het Nederlandse medialandschap over te nemen? En wat betekent die Belgische dominantie? Is het een zorgelijke ontwikkeling?

Indirecte staatsteun

Een belangrijke verklaring voor het succes van de Belgische mediabedrijven is de indirecte staatssteun die ze ontvangen. Jaarlijks ontvangt Bpost - onlangs in het nieuws omdat een overname van PostNL afketste - 270 miljoen euro van de Belgische overheid om kranten en tijdschriften te bezorgen. De kranten hoeven die distributiekosten dus niet te betalen, dit scheelt de Belgische mediabedrijven gigantisch veel geld op de bezorging.

Vlaamse onafhankelijke online nieuwsmedia - zoals Apache en Newsmonkey - hebben hier al vaak over geklaagd: in wezen houdt de overheid op die manier een in hun ogen ouderwetse en financieel wankele technologie, namelijk papieren kranten, de hand boven het hoofd. Dat is oneerlijke concurrentie voor de nieuwe Vlaamse media, betogen ze, en voor de Nederlandse krantenbedrijven, die de bezorgkosten zelf moeten betalen.

De indirecte subsidie houdt de beurswaarde kunstmatig hoog

Nog meer voordeel pakken de Persgroep en Mediahuis met de 0 procent btw die er in België op kranten en tijdschriften betaald moet worden. De Belgische overheid loopt hiermee 190 miljoen euro per jaar aan belasting mis. In Nederland betaalt de papieren journalistiek een btw-tarief van 6 procent. 

In deze voordelen schuilt een gevaar, zegt Sebastiaan Wijsman, econoom aan de KU Leuven. 'De indirecte subsidie houdt de beurswaarde kunstmatig hoog. Ter vergelijking: de nettowinst van Mediahuis is bijna 20 miljoen euro, terwijl het zo'n 30 miljoen btw-korting krijgt. Door een goede beurskoers kunnen die bedrijven agressieve overnames uitvoeren. Maar het is de vraag wat je van die waarde overhoudt als de subsidie wegvalt.'

Lees ook

'Onze krant prooi België', luidde de oorlogskop
De Telegraaf is wederom op oorlogspad. En overschreeuwt zichzelf. Lees de column van Jean-Pierre Geelen. (+)

Maximaal schaalvoordeel

Door afdelingen administratie, ict, distributie en drukkerij samen te voegen en kopij te delen behalen de Belgen zoveel mogelijk schaalvoordelen. 'Ze gaan op een straffe manier door het huisboekje', zegt Erik van Gruijthuijsen, directeur journalistiek van de Persgroep, voormalig uitgever van Wegener en oud-hoofdredacteur van Het Parool. 'Maar de journalistiek staat altijd voorop. Vanaf het eerste gesprek met de Persgroep ging het om kranten maken en niet louter om rendement.'

Van Gruijthuijsen maakte bij Het Parool en bij Wegener, uitgever van regiokranten, mee hoe een kwakkelende organisatie rendabel werd gemaakt en betere journalistiek ging bedrijven. 'Bij Wegener zijn heel wat hoofdredacteuren vervangen bijvoorbeeld. Vroeger hielden die zich bezig met marketing en management, nu alleen met het maken van de krant en de site.'

Belgen kiezen een helder vertrekpunt en houden zich daar strak aan

De Belgen staan erom bekend hiërarchischer dan de Nederlanders te werk te gaan. Van Gruijthuijsen: 'Belgen kiezen een helder vertrekpunt en houden zich daar strak aan. Nederlanders zijn gewend om overal over mee te praten.' Ook Huub Paulissen, portfoliomanager bij Mediahuis en eerder hoofdredacteur van de Limburgse kranten, zag hoe de Belgen 'goed op de centen letten', maar 'nooit ten koste van de krant'. Hij maakt zich geen zorgen over de Vlaamse expansiedrift. 'Hadden we zelf maar beter moeten opletten.'

Buitenlandse investeringsmaatschappijen als Apax en Mecom hebben in het verleden de Nederlandse krantenbedrijven financieel uitgekleed. 'De komst van de Belgen was een redding', zegt Piet Bakker, lector Massamedia en Digitalisering aan de Hogeschool Utrecht. 'De Persgroep en Mediahuis geloven in journalistiek. Voor TMG, dat door de vechtende aandeelhouders en warrige strategie erg onrustig is de laatste jaren, kan dat alleen maar goed uitpakken. Het concern schreeuwt om een frisse kijk van buiten.'

Profiel Christian van Thillo

De machtigste krantenman van Nederland is een Belg die graag op de achtergrond blijft. 'High profile in het bedrijf, low profile erbuiten', zei hij in een zeldzaam interview in NRC Handelsblad vorig jaar. Het familiebedrijf de Persgroep - jaaromzet 1,3 miljard euro, nettowinst 43 miljoen - is onder Van Thillo (54) enorm gegroeid.

Als 28-jarige, afgestudeerd jurist aan de KU Leuven en MBA'er van de Amerikaanse Duke University, kwam hij in 1990 aan het hoofd van de toenmalige mediagroep Hoste, dat toen de kranten Het Laatste Nieuws en De Morgen in bezit had. In 2003 nam Van Thillo Het Parool over voor vier miljoen euro, waarbij een kwart van de redactie zijn baan verloor. In 2009 nam de Persgroep een meerderheidsbelang in PCM Uitgevers (NRC Handelsblad, het AD, de Volkskrant en Trouw). De NRC werd op last van de mededingingsautoriteit verkocht.

De Autoriteit Consument & Markt oordeelde uiteindelijk positief toen Van Thillo in 2015 de zeven Wegener-regiokranten voor 245 miljoen euro wilde overnemen, waarmee de Persgroep ruim de helft van de Nederlandse krantenmarkt in handen kreeg. Ook bij Wegener verdwenen honderden banen. 'Hij is een harde zakenman', zegt Peter Vandermeersch, de Vlaamse hoofdredacteur van NRC Handelsblad. 'Hij is brassy, brutaal, maar bovenal heeft hij een grote liefde voor de krant.'

Profiel Gert Ysebaert

'Journalistiek was mijn jongensdroom', zei Gert Ysebaert tegen het Vlaamse Knack. 'Tijdens mijn studies heb ik aan de wieg gestaan van het studentenblad De Moeial en ik was ook de eerste hoofdredacteur.'

Nu is Ysebaert, die communicatiewetenschap in Brussel studeerde en een MBA deed, de bestuursvoorzitter van een media-imperium (jaaromzet 530 miljoen) dat zich uitstrekt van chique Vlaamse en Nederlandse kranten (De Standaard, NRC Handelsblad), regiokranten (De Limburger, Het Nieuwsblad, De Gentenaar) tot online platformen (Hebbes, Koopjeskrant).

Als Ysebaert ook de portfolio van TMG inlijft (onder meer De Telegraaf, roddelblad Privé, weblogs GeenStijl en Dumpert, en de radiozenders Skyradio en Classic FM) behoort Mediahuis tot de grote Europese spelers.

Bij NRC en Media Groep Limburg houdt Mediahuis zich betrekkelijk op de achtergrond. 'Daar ben ik erg blij mee, want zo is het ook afgesproken', zegt Peter Vandermeersch, hoofdredacteur van NRC Handelsblad en goede vriend van Ysebaert. Samen vernieuwden ze succesvol De Standaard. Vandermeersch als hoofdredacteur, Ysebaert als commercieel manager. 'Hij is een rustige, bescheiden man, maar hij weet heel goed wat hij wil. Het is moeilijk om hem van zijn doel af te houden.' In de Vlaamse krant De Morgen werd Ysebaert omschreven als een denker, geen doener. Maar dan wel een strategische denker.