Википеди

Фашизм

Фаши́зм (итал. fascismo, fascio — пĕрлешӳ, пучах, çыхă, пĕрлешĕнни) — диктатор тĕслĕ тытăм формине йышăнакан питĕ сылтăмри[1] политикăри юхăмсен тата идеологисен пĕрлештернĕ ячĕ[2][3], унăн паллă характеристики çакнашкал: милитари национализмĕ (анлăн каласан)[4][5], антилиберализм[6], реваншизм тата çулпуçа этеплени, антикоммунизм, экспансионизм, суйлав демократине тата либерализм курайманни, элитăсем хуçаланни тата йăлари социаллă иерархие [7], этатизма, хăш чухне, корпоративизма, расизма тата геноцид политикине ĕненни.

Италири Ннационал-фашизм партин эмблеми.

Этимологи тата палăртни тӳрлет

Тĕп статья: Фашизма палăртни
 
 
Муссолинипе Гитлер

Фашизм тата расизм тӳрлет

Фашизмпа расизм епле çыхланни пирки ăслăхра тĕрлĕ шухăш та пур. Пĕр майлисем каланипе, биологи расизмĕ наци режимĕн прерогативи пулнă теççĕ, анчах та фашизм теоринче наци çине, расă сине мар, таянаççĕ. Çак теорие тытакансем нацизм историри уйрăм феномен вырăнне хураççĕ, фашизмăн тĕрлĕ тĕслĕхĕн пĕри темеççĕ[8][9][10].

Урăхла, хальхи вăхăтра ытларах сарăлнă шухăшпа — ăна Роджер Гриффин тата унăн «çĕнĕ консенсус» шкулĕ аталантарнă — нацие е расăна революцилле «чĕрĕлтермелле» тата «тасатмалла» (палингенезис) идея çинче никĕсленнĕ биологи расизмĕ фашизм теорине тата уйрăммăн практикине питĕ майлă явăнса кĕрет. Çакнашкал шухăшлакансем, сăмахран, «классикăлла» итал фашизмĕн расизм характерĕ хаяртарах пулнă теççĕ, унчен ăна историографире 1980-мĕш çулсен вĕçĕчченех апла шутламан пулсан та. Çапах та, çак ăсчахсем биологирен килекен расизм фашизмăн тахçантантанпах пулса пынă тĕрлĕ тĕслĕхĕ (анлă сарăлнă пулсан та), ультранационализм пекех хакласа, расă идейине фашизм идеологин уйрăлмалла мар компоненчĕ темеççĕ[11][12].

Хальхи анăç ăслăх йăлинче «расизм» ăнлав пĕтĕмĕшле постсовет тапхăрĕнчирен анлăрах калăпăшлă, унăн шутне дискриминаципе эксклюзионизм тĕрлĕ формисем (çав шутра наци тата этнос) кĕреççĕ.

Фашизмăн тĕп йĕрлешĕсем тӳрлет

Вольфганг Випперман шухăшланипе, фашизм идеологине çаксем палăртаççĕ:

Фашистсен партисен пĕрлехи йĕрлешĕсем тӳрлет

Тăтăшах фашитсен партисем тата фашизм шухăшĕсем аталанса кайни çĕршывра экономикăри кризис аташса кайнипе çыхăнтараççĕ, вăл социума тата политикăна кĕрсе пырать.

Фашизм партисем тăтăшах милитаризациленнĕ те çав вăхăтри йăлари мар политика стилĕпе хăтланнă: массăллă манифестацисем, массăллă маршсем, партин арлăх тата çамрăклăх характерне кăтартнă, тĕне тытнă йăлара кăштах секуляризациленĕ, политикăри хирĕçӳсенче пĕр тавлашмасăр вăйпа кĕрешнине кăмăлланă.

Фашистсен партисене танлаштарсен, вĕсен идеологисем тата тĕллевĕсем çывăх шутланнă, уйăракан йĕрлешĕ никĕсе хунă амбивалентлĕх пулнă. Фашизм идеологинче пĕр вăхăтрах антисоциум тата антикапитализм, антимодернизм тата ятарлă хальхи, транснационаллă саманчĕсем пур. Çак хутшăнусем фашизмăн пур тĕсĕсенче те пĕр пек формăра ĕçлемеççĕ.

Программăри антикапитализм пункчĕсене, ытлрах пайĕпе юриех сапаланчăклă кăтартнă, италсен НФП аталанса пынă май чылаях кайри каса куçнă. Вĕсене кăшт вăйлăрах венгерсен «Хĕреслетнĕ çĕмренсен», румынсен «Тимĕр гвардинче», фалангăн хăшпĕр пайĕсенче, франссен Дорио ФХП курăнаççĕ. Çапла ĕнтĕ, вĕсем австри хеймверĕсен, норвегсен «Наци пĕрленĕвĕнче», бельги рексисчĕсен, ытти франс фашизм партисен тата голланд НСС начартарах палăраççĕ.

Çав тери антимодернизм принципĕсене «Тимĕр гвардинче» курма пулать. Çапах та юхăм пропагандăра, политикара, вăрçă ĕçĕнче тата экономикăра хальхи ятарлă хатĕрсемпе меслетсене ниепле те усă курасшăн пулман. Çавăнпа та фашизм пачах антимодернизм тесе те, «паянкуна чĕрсе кĕни» е, тем тесен те, «социаллă революци» те шутланмасть.

Мĕнпур фашизм партисем хăйне май национализм çине тĕллешнĕ; ытларах енĕпе вĕсем наци историн «чаплă» та идеализациленĕ тапхăрĕсем çине таянса тăрмашнă. Анчах та пĕчĕкреххисем, ирĕкĕпе е ирĕксĕрех, хăшпĕр майĕпе ытти фашистсен юхăмĕсен наци интересĕсене, чи малтанах фашизм режимĕсен, шута илмелле пулнă. Çапла ютçĕр фашизм тĕслĕхне шухăша илнĕшĕн, çак партисемпе сулахайрисем кăна мар, национализм тĕлĕшĕнчи питĕ сылтăмри вăйсем те кĕрешнĕ.

Пур фашистсен партисем те компромисе йышăнмасăр политикăри хăйсен тăшманĕсене, çаплах — хăшпĕр ирĕклĕн суйласа илнĕ — сахалрахăшĕсене пĕтерме тăрăшнă.

Фашизм варианчĕсем тӳрлет

Фашизм (Итали) тӳрлет

Тĕп статья: Итал фашизмĕ


Национал-социализм (Германи) тӳрлет

Тĕп статья: Национал-социализм


Тимĕр гварди (Румыни) тӳрлет

Тĕп статья: Тимĕр гварди
 
Тимĕр гварди символики
 
Корнелиу Зеля Кодряну

Испан фаланги (Испани) тӳрлет

Тĕп статья: Испан фаланги
 
Фаланга парти ялавĕ.
 
Примо де Ривера Хосе Антонио

Çĕнĕ патшалăх (Португали) тӳрлет

Тĕп статья: Çĕнĕ патшалăх (Португали)


Интегрализм (Бразили) тӳрлет

Тĕп статья: Бразил интегрализмĕ


Çав. пекех тӳрлет

Асăрхавсем тӳрлет

  1. ^ Ошибка: не задан параметр Шаблон:Para в шаблоне {{публикация}}. — Большая российская энциклопедия. — ISBN 978-5-85270-370-5.
  2. ^ Pierre Milza Что такое фашизм? // Политические исследования, 1995 г., № 2.
  3. ^ Лекция 11. Авторитарный режим // Теория политики: Учебное пособие. / Авт.-сост. Н. А. Баранов, Г. А. Пикалов. В 3 ч. — СПб: БПТУ изд-ви, 2003.
  4. ^ Payne S. G. A History of Fascism, 1914—1945. P. 106.
  5. ^ Jackson J. Spielvogel. Western Civilization // Wadsworth, Cengage Learning, 2012. P. 935.
  6. ^ Payne S. G. Fascism: Comparison and Definition. — 1980.
  7. ^ Soucy R., Fascism // Encyclopedia Britannica.
  8. ^ Renzo De Felice. Rosso e Nero. — Milano: Baldini&Castoldi, 1995. — P. 149—163.
  9. ^ A. James Gregor. The Faces of Janus: Marxism and Fascism in the Twentieth Century. — New Haven: Yale University Press, 2000. — Chapter 8.
  10. ^ Zeev Sternhell. The Birth of Fascist Ideology. — Princeton: Princeton University Press, 1994.
  11. ^ Roger Griffin. The Nature of Fascism. — London: Routledge, 2013.
  12. ^ Fascism Past and Present, West and East: An International Debate on Concepts and Cases in the Comparative Study of the Extreme Right / Edited by Roger Griffin, Werner Loh, Andreas Umland. — Stuttgart: ibidem-Verlag, 2006.

Литература тӳрлет

Вырăсла
Ютçĕр кăларăмĕсем
  • Олександер Мицюк. Фашизм. — Прага: Накладом автора, 1930. — 20 с.(укр.)
  • Ярослав Старух. Опир фашизму. — Київ—Львів, 1947. — 24 с.(укр.)
  • Agursky M. The Third Rome: National Bolshevism in the USSR — Boulder, 1987.
  • Allersworth W. The Russian Question: Nationalism, Modernization, and Post-Communist Russia — Lanham, MD: Bowman and Littlefild, 1998.
  • Antisemitism, Xenophobia and religious Persecution in Russia’s Regions — Washington, 1999.
  • Brundy Y. Reinventing Russia. Russian Nationalism and the Soviet State, 1953—1991 — Cambridge, Massachusetts, London: Harvard University Press, 1998.
  • Die schwarze Front: Der neue Antisemitismus in der Sowjetunion — Reinberk bei Hamburg, 1991.
  • Dunlop J. The Faces of Contemporary Russian Nationalism. — Princeton: Princeton University Press, 1983.
  • Dunlop J. Alexander Barkashov and the Rise of National Socialism in Russia// Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, 1996, Vol. 4, № 4. P. 519—530.
  • Griffin R. The Nature of Fascism — London, 1993.
  • Griffin R. Fascism — Oxford, 1995.
  • Kitsikis D. Pour une étude scientifique du fascisme. Nantes, Ars Magna Editions, 2005. ISBN 2-912164-11-7.
  • Kitsikis D. Jean-Jacques Rousseau et les origines françaises du fascisme. Nantes, Ars Magna Editions, 2006. ISBN 2-912164-46-X.
  • Parland T. The Rejection of Totalitarian Socialism and Liberal Democracy: A Study of the Russian New Right // Commentationes Scenarium Socialium, 46th Vol., Helsinki, 1993.
  • Pribylovsky V. A Survey of Radical Right-Wing Groups in Russia // RFE/RL Research Report, № 16, 1994.
  • Pribylovsky V. What Awaits Russia: Fascism or a Latin American-style Dictatorship? // Transition, vol. I, № 23. 23 June 1995.
  • Shenfield S. Russian Fascism: Traditions, Tendencies, Movements — USA: M.E.Sharpe, 2000.
  • Simonsen S. Alexander Barkashov and Russian National Unity: Blackshirt Friends of the Nation// Nationalities Papers, Vol. 24, № 4.
  • Zeev Sternhell, Sznajder M., Asheri M. The Birth of Fascist Ideology, From Cultural Rebellion to Political Revolution. Princeton University Press, 1994. 338 p. ISBN 0-691-03289-0.
  • Williams Ch., Hanson S. National-Socialism, Left Patriotism, or Superimperialism? The «Radical Right» in Russia. — The Radical Right in Central and Eastern Eurpoe since 1989. Ed. by Ramet S. The Pennsylvania State University Press, University Park, Pennsilvania, 1999. P. 257—279.
  • Stepanov S. Silent Lie: Soviet Fascism — Ukraine: Kievizdat, 2008.
  • Ramone T. Stalinism — Eastern Fascism? — London, 1968.

Каçăсем тӳрлет

Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/w/index.php?title=Фашизм&oldid=815693»