'De Zeurpiet kan nog wel gelijk hebben'

Mijn vrouw en ik hebben jonge kinderen. Wanneer wij door de week om half twaalf nog wakker zijn, doen Lynn en ik meestal iets anders dan televisie kijken. Afgelopen maandag vielen we geheel per toeval midden in een uitzending van Pauw & Witteman terwijl Quinsy Gario aan het woord was over Zwarte Piet. Quinsy is een activist die ik nog kende van de bezwaren die hij maakte tegen mijn boek Alleen maar nette mensen en dan vooral de verfilming daarvan.

Hij was een van de zwarte mensen die, vond ik, niet het verschil konden zien tussen een boek over racisme en een racistisch boek. Een van de mensen die alarm sloegen over de beschrijving van de zwarte personages, maar het er kennelijk mee eens waren dat alle blanke bewoners van Amsterdam-Zuid werden afgeschilderd als racisten. Toen ik hem zag was mijn eerste gedachte dan ook: daar gaan we weer.

Gekwetst
Inderdaad vertelde Quinsy weer over zijn bezwaren tegen Zwarte Piet. Lynn is van Surinaamse afkomst en ik niet, toch legde ik haar even uit hoe het werkt: wanneer iemand overal door wordt gekwetst devalueert het de kracht van zijn argumenten. Nu is het een boek, of een film, dan weer Zwarte Piet, volgende keer de kwaliteit van de excuses voor de slavernij.

Je kunt niet het recht opeisen dat iedereen zich maar aan jou moet aanpassen. Vroeger ging ik naar alle thuiswedstrijden van Ajax. Nu heb ik geen zin meer om twee uur lang te luisteren naar tienduizenden mensen die schreeuwen over joden die al dan niet aan het gas moeten. Van die mensen eis ik ook niet dat ze daarmee ophouden.

Lynn vond dat ik stil moest zijn. Ze had meer aandacht voor de reactie op Quinsy van mede-gast Henk Westbroek. Hij had, om het mild uit te drukken, weinig begrip voor zijn verhaal. In de zes jaar dat we samen zijn, had ik Lynn niet eerder zo fel zien reageren op een raciale kwestie. Ze is niet bepaald iemand die zich overal door gekwetst voelt.

Was er iets mis met ons dat wij zes jaar lang over allerlei andere onderwerpen hadden gesproken, zeg maar alsof we gewoon een man en een vrouw waren en niet de vergadering van de Verenigde Naties - en dus nooit onze standpunten over Zwarte Piet hadden uitgewisseld? Ik zei nog dat ik tijdens mijn jeugd ieder jaar Sinterklaas vierde en nooit iemand de connectie zag maken tussen Zwarte Piet en zwarte mensen. Ook op de school van mijn zoon kon ik me niet voorstellen dat ook maar één leerling dat verband legde.

Trein met wagons
De volgende ochtend keek ik nietsvermoedend op Facebook. Guilly Koster is een man die ik leerde kennen toen hij afgelopen oktober alle media inlichtte dat ik met de dood zou zijn bedreigd naar aanleiding van een interview over de verfilming van mijn boek - toevallig bracht hij daarmee en passant zichzelf en zijn programma op de radiozender mArt onder de aandacht. Hij had een link geplaatst naar het P&W-interview en schreef eronder: 'Ik stel voor dat we dat 'gezeik rond 5 mei' ook maar afschaffen en rond die tijd een houten trein met gesloten wagons die mensen oppikt voor de lol door de stad laten rijden ... just for fun.'

Die avond hadden Lynn en ik zowaar weer tijd om op de bank te zitten. Waarom toch, vroeg ik, moeten jullie altijd die vergelijking maken? Zo van, waarom wel al die aandacht voor jullie ding en niet voor dat van ons? Ik vond, of het nu ging over de slavernij of de Tweede Wereldoorlog, we wisten allebei dat het voor blanke Hollanders gezeur over vroeger was waar je ze niet meer mee moest lastigvallen. Samen zouden wij een soort bondgenoten moeten zijn. Lynn vermoedde dat de rol van de joden tijdens de slavernij in Suriname een bondgenootschap in de weg stond, in de ogen van haar soortgenoten.

Ik wist dat we hier het punt hadden bereikt waarop we tegen elkaar op gingen bieden. Tijdens de slavernij bestond de familie van mijn vaders kant uit straatarme joden die in de getto's van Amsterdam woonden. Mijn moeders familie werd in Polen en Rusland door pogroms van het ene naar het andere dorp verjaagd. Ik speelde mijn vaste troefkaart: van mijn voorouders wist ik zeker dat ze niets met de slavenhandel te maken hadden. Lynn is erg donker, maar van lichter gekleurde Surinaamse creolen was het minder zeker dat zij geen afstammelingen waren van slavenhouders.

Oerwoudgeluiden
Ze zuchtte. En vertelde hoe ze het Sinterklaasfeest als kind had beleefd. Dat het ongemakkelijk voelde en pijnlijk en verwarrend. Waarom praatte Zwarte Piet met een Surinaams accent terwijl hij zogenaamd uit Spanje kwam? Zwarte Piet was, iets anders kon je er echt niet van maken, de knecht van Sinterklaas. Hij was geschminkt in dezelfde kleur als Lynn, betekende het dat haar witte klasgenoten haar ook als een knecht zouden zien? Ik pakte mijn telefoon en belde de enige zwarte klasgenoot die ik had op de lagere school. Ook Arnie is iemand die ik in de vijfendertig jaar dat ik hem ken nooit heb horen klagen over complotten die de witte man tegen hem zou smeden. Wij zaten op school in de tijd dat we met de hele klas demonstreerden tegen Deetman en de neutronenbom - als twaalfjarigen waren we politiek bewust. Arnie vertelde dat Zwarte Piet ieder jaar onze klas in kwam en oerwoudgeluiden maakte. Hij had dezelfde eenzaamheid gevoeld als Lynn. Ik kon me helemaal niets herinneren van oerwoudgeluiden.

Op dat moment besefte ik welke denkfout ik had gemaakt: ik was uitgegaan van mijn eigen beleving van het kinderfeest. Mijn eerste instinct bleek te denken vanuit de meerderheid en niet als een minderheid. Het was dezelfde denkfout die Henk Westbroek maakte en iedere niet-creoolse Nederlander die oordeelt of Lynn of Arnie of Quinsy of al die anderen, wel of niet gekwetst mogen zijn door Zwarte Piet. Het is niet relevant wat Henk Westbroek of ik ervan vindt, ons gevoel doet deze keer niet ter zake. Ook had ik dezelfde denkfout gemaakt als Guilly Koster. Zo geobsedeerd zijn door je eigen particuliere leed dat het zicht wordt vertroebeld op vergelijkbare pijnen van andere groepen.

Agressief
Als parafrase op het spreekwoord Just because I'm paranoid doesn't mean they're not out to get me, zou ik willen concluderen: dat iemand een Zeurpiet is (pun intended) niet betekent dat hij niet in dit geval een keer gelijk kan hebben. Quinsy Gario stelde niet voor dat het Sinterklaasfeest moet worden afgeschaft, hij vertelde waarom hij zo wordt gekwetst door Zwarte Piet. Interessant is de vraag waarom Westbroek en vele anderen daar zo agressief op reageerden.

Scholen, burgemeesters en andere feestorganisaties, wat zou het bezwaar zijn tegen het voortschrijdende inzicht om Zwarte Piet te vervangen door een Kleurenpiet, met een rood, geel, blauw, groen of zwart geschminkt gezicht? Kleurenpiet heeft net zoveel lettergrepen als Zwarte Piet, aan onze liedjes hoeft slechts één woord te worden veranderd.

^{Robert Vuijsje is schrijver van het boek Alleen maar nette mensen.}