Ravshan Khudayberganov

Miladi 9.-10. yüzyıllarda onlarca Arap coğrafyacıları Orta Asya’ya seyahet ederek buradaki Horasan ve
Maveraünnehir gibi Arap halifeliğine bağlı bölgelerinin coğrafi durumu, toplumların kültürel hayatı ve etnik
yapısına dair bilgiler sunmuşlardır. Örneğin, İbn Hordadbeh, el-İstahri, el-Mukaddesi ve s. gibi coğrafyacıların
keydettiği bilgiler o dönemlerin coğrafi durumu ve sosyal yapısı için eşsiz önem taşımaktadır. Bununla beraber adı
geçen coğrafacılar dönemin siyasi tarihi için de epey bilgiler sunmuşlardır. Özellikle, Maveraünnehir bölgesinin
“300 bin köye sahip bulunduğu” konusundaki bilgiler ilgi çekicidir.
On the 9-10th Centuries A.D. dozens of travellers visited Central Asia and they described geographical
condition, cultural life of people and ethnic composition of the population of Mawarannahr, Khorasan region which
was under the rule of the Arab Khalifate in that period. For example, information which was presented by Ibn
Khordadbeh, al-Istakhri, Al-Muqaddasi and other geographers about geography, social structure of that period has a
scientifically incomparable importance. There is also it can be found valuable data on a certain instant about the
political history of that time. Especially, the phrase that says “in Mawarannahr there are 300 thousand villages”, also
once draws our attention.

Истахрийнинг «Китаб масалик ал-мамалик» асари қўлёзмаларидаги хариталари ҳақида айрим мулоҳазалар Равшан Турабович ХУДАЙБЕРГАНОВ Ўзбекистон Фанлар Академияси Шарқшунослик институти кичик илмий ходими Тошкент, Ўзбекистон hravshan@rambler.ru Аннотация Мақола Х аср географ олими Истахрийнинг «Китаб масалик ал-мамалик» асари ва асар асосида турган Дунё ва ўша даврдаги мусулмон оламининг йигирмага тақсимланган хариталари таҳлилига бағишланган. Хариталарни қиёслашда асарнинг турли даврларда кўчирилган қўлёзмалари жалб этилган. Калит сўзлар: Истахрий, «Китаб масалик ал-мамалик», тарихий хариталар, картография, тарихий география, қўлёзмалар. НЕКОТОРЫЕ РАССУЖДЕНИЯ О КАРТАХ В РУКОПИСЯХ «КИТАБ МАСАЛИК АЛ-МАМАЛИК» ИСТАХРИ Равшан Турабович ХУДАЙБЕРГАНОВ Институт востоковедения АН РУз, младший научный сотрудник Ташкент, Узбекистан hravshan@rambler.ru Аннотация Статья посвящена анализу труда географа Х века Истахри «Китаб масалик ал-мамалик» и послужившим основной для него карты мира и разделенных на двадцать частей карт мусульманского мира того времени. Для сравнения были привлечены ряд рукописей, сочинения, переписанные в разные времена. Ключевые слова: Истахри, «Китаб масалик ал-мамалик», исторические карты, картография, историческая география, рукописи. SOME VIEWS ABOUT MAPS IN THE MANUSCRIPTS OF ISTAKHRI'S "KITAB MASALIK AL-MAMALIK"

Özet Makalede 10. yüzyılda yaşarak daha çok Arap-Fars asıllı Müslüman coğrafyacılarının önde gelen isimlerinden biri olan el-İstahrî'nin yaşamı, faaliyeti ve onun "Mesâlik el-Memâlik" ("Ülkeler ve Yollar") nam eserinin o dönem İslam dünyasının meişet durumu ve coğrafi yerleşimi üzerine ne kadar bilgileri içerdiği meselesi konu edilmiştir. Eserde Horasan ve Maveraünnehir'deki bölgelerın genel olarak coğrafî yerleşimi anlatılmış olmasına rağmen, bazen buralardaki siyasî duruma da değinildiği göze çarpar. Örneğin, halife Mutesim ve onun Horasan'daki naibi Abdullah bin Tahir ve Maveraünnehir'deki naibi Nuh b. Esed arasındaki yazışmalar, Mütesim'in has ordusu komutanı, aslı Maveraünnehir'deki Ustruşana bölgesinden olan Haydar bin Kavus Afşin (vef. 840)'in eylemleri hakkında bilgiler yer almıştır. Summary On the article was given discription about one of the Arab-Pershian nation geographers of the 10th century Istakhrî's life, activity and what kind of information of the life conditions and geographical location of Islam world of his work named after "Masâlik al-Mamâlik". On the work with Mawaraunnahr and Khorasan climates' geographical location, sometimes touchs political situation, also. For example, correspondence among Kalif Mutasim and his naib in Khorasan Abdallah bin Tahir and naib in Mawaraunnahr Nuh bin Asad about activity of Haydar bin Kavus Afshin (d. 840) a native of Mawaraunnahr, from Usrushana.

The article intended to make clear a places visited by al-Iṣṭakhri-author of "Masalik al-mamalik" ("Ways of climates"), which describes all the Muslim world of X th century jointly the Central Asia and considers as one of the reliable sources on studying the history and historical geography of early centuries. The author approaches critically to the information from the work, which indicates on visiting by al-Iṣṭakhri to this or that place on comparing with other works especially them were wrought before the "Masālik al-mamālik".

Ushbu kitob sayyoh, geograf Istaxriy va uning X asr musulmon dunyosi tavsifiga bag'ishlangan "Kitab al-masalik val-mamalik" asari tadqiqiga bag'ishlangan. Unda "Kitab al-masalik val-mamalik" asarining bevosita Markaziy Osiyo mintaqasi tarixiy geografiyasi bilan bog'liq "Xuroson" va "Movarounnahr" iqlimlarining tarjimasi amalga oshirilgan. Asar tarjimasiga o'ziga xos tarzda yangicha yondashilgan. Tarjima uchun asarning arab tilidagi (11 ta) va fors tilidagi (8 ta) qo'lyozma va nashrlaridagi matnlar jalb etilgan.
Книга является переводом с арабского языка части "Хорасан" и "Мавераннахр" содержащуюся информацию о Центральной Азии сочинения автора Х века ал-Истахри "Китаб ал-масалик ва-л-мамалик". Для перевода привлечены тексты сочинения печатные и рукописные на арабском (11) и персидском (8).
The book is a translation from the Arabic language of parts of "Khorasan" and "Maverannahr" containing information about Central Asia of the work of the author of the 10th-century al-Istakhri "Kitab al-masalik wa-l-mamalik". For translation, printed and handwritten texts of the work in Arabic (11) and Persian (8) were used.