Stijlboek

A

a
Na het voorvoegsel a- in de betekenis van 'niet' komt geen koppelteken: apolitiek, areligieus, asociaal.

aangeven
Niet gebruiken in zinnen als: 'de minister heeft aangegeven dat...'. Het is: de minister heeft gezegd dat... en zou je me de pepermolen willen aangeven?
Zie ook: Vreselijke uitdrukkingen.

aangifte
Iemand doet aangifte en iemand dient een klacht in.

aanhalingstekens
Wij gebruiken de enkele aanhalingstekens: aan het begin de omgekeerde komma bovenin en aan het eind de apostrof. Dit geldt zowel voor lange citaten als voor enkele woorden of korte zinsdelen.
Ook bij een citaat in een citaat gebruiken we enkele aanhalingstekens, om een opeenhoping van aanhalingstekens te voorkomen.
Deze regels gelden ook voor het gebruik van aanhalingstekens in koppen.

Voorbeelden:
Van Kleef: 'Ik wist nergens van.' De geciteerde zin staat op zichzelf en moet daarom worden besloten met een punt. Om duidelijk te maken dat het een citaat is, komt het geheel tussen aanhalingstekens.

Hetzelfde is aan de orde bij de volgende twee zinnen:
Van Kleef verklaarde: 'Ik wist nergens van.'
Van Kleef vroeg zich af: 'Kon ik daarvan op de hoogte zijn?'

'Ik wist nergens van', zei Van Kleef. De geciteerde zin maakt hier deel uit van een grotere hoofdzin. Eerst komt het aanhalingsteken om duidelijk te maken dat het einde van het citaat is bereikt en vervolgens komt het leesteken (de komma) ter onderscheiding van beide zinsdelen. We volgen hier de Schrijfwijzer.

Zo ook bij:
'Kon ik daarvan op de hoogte zijn?', vroeg Van den Berg zich af.
Omdat de opeenstapeling van vraagteken, aanhalingsteken en komma er lelijk uitziet, is het beter te kijken of in dit soort gevallen het citaat en het andere zinsdeel van plaats kunnen wisselen. Soms kan ook het vraagteken worden weggelaten.
'Ik wist nergens van', zei Van den Berg, 'maar ik had het wel moeten weten.'
Van den Berg verklaarde dat hij nergens van wist, maar dat hij 'het wel had moeten weten'.
Volgens Van den Berg 'wist niemand ergens van'.
Van den Berg verklaarde: 'Hoewel de heer Schumacher mij laatst zei: 'Dat hebt u mij niet horen zeggen', ben ik zo vrij daaraan geen waarde te hechten.'

Soms worden geciteerde monologen over meer dan één alinea weergegeven. Hiervoor geldt de regel: het citaat begint met een aanhalingsteken; aan het begin van elke nieuwe alinea wordt het aanhalingsteken herhaald, en pas aan het slot van de monoloog komt het afsluitende aanhalingsteken. Aanhalingstekens worden vaak gebruikt om een enkel woord of begrip te accentueren. In veel gevallen is dat overbodig en leidt het alleen maar tot een lelijk zinsbeeld. Als de aanhalingstekens uitsluitend dienen om aan te geven dat de mededeling van een ander afkomstig is, kunnen ze meestal zonder bezwaar worden weggelaten. Voorbeelden: volgens de onderzoeker dreigt een ecologische ramp, in plaats van 'een ecologische ramp', en: de FNV-voorzitter noemde de voorstellen onaanvaardbaar in plaats van 'onaanvaardbaar'.

In dit soort gevallen zijn aanhalingstekens alleen zinvol als de woorden het karakteristieke taalgebruik van de betrokkene weerspiegelen. Voorbeeld: de loco-burgemeester verklaarde zich 'grotelijks belazerd' te voelen.

Aanhalingstekens kunnen noodzakelijk zijn om duidelijk te maken dat een woord in een andere dan de gebruikelijke betekenis moet worden gelezen: het rijdend personeel van NS verzet zich tegen 'het rondje om de kerk'.

Gebruik geen aanhalingstekens bij titels van boeken, films, toneelstukken, televisie- en radioprogramma's, liedjes, gedichten, kranten, tijdschriften, nota's, rapporten en dergelijke. Deze titels worden elke keer gecursiveerd. Titels van hoofdstukken uit boeken en dergelijke krijgen wél aanhalingstekens.

Voor online koppen maken we een uitzondering, omdat we daar niet kunnen cursiveren. Titels van boeken, films, toneelstukken, televisie- en radioprogramma’s, liedjes, gedichten, kranten, tijdschriften, nota’s, rapporten en dergelijke krijgen als ze in de kop staan online dus wél aanhalingstekens.

Namen van actiegroepen en dergelijke worden niet gecursiveerd. Schrijf ze romein zonder aanhalingstekens, maar met hoofdletters bij de bepalende woorden: het Platform de Witte Spelling, de Stichting Wakker Dier (voorheen: actiegroep Lekker Dier). Namen van cafés, hotels, schepen, stichtingen, verenigingen, instellingen en dergelijke krijgen geen aanhalingstekens: café De Rustende Jager, hotel De Wereld, de Titanic, Stichting Kinderpostzegels, vereniging Natuurmonumenten, peuterspeelzaal Dikkertje Dap.

aanhouden
Het woord aanhouden heeft juridisch twee betekenissen:
in het strafrecht: het feitelijk vasthouden van iemand die ervan wordt verdacht een strafbaar feit te hebben begaan;
in een civiele of strafprocedure: het uitstel van de behandeling van de rechtszaak of de eindbeslissing van de rechter.

aanklager
Synoniem voor officier van justitie of advocaat-generaal. Noem de eerste keer altijd de volledige (functie-)aanduiding. Daarna mag worden volstaan met aanklager.

aanspreekvorm interview
Geïnterviewden spreken we in principe met 'u' aan. De interviewer is een representant van de lezer en die zou de geïnterviewden in de meeste gevallen ook met 'u' aanspreken. Welke aanspreekvorm tijdens het interview is gebruikt, doet er in principe niet toe.

Het nadeel van een informelere aanspreekvorm 'je' is dat die een hechte band tussen interviewer en geïnterviewde suggereert, die de lezer op afstand zet. Een ander nadeel van 'je' is dat het een zakelijke en kritische benadering in de weg kan staan.

Ook hier geldt het potsierlijkheidscriterium. In sectoren waar veel jong talent rondloopt (Kunst, Sport, media) is het gebruik van 'u' soms potsierlijk. De lezer zou in dergelijke gevallen ook nooit 'u' gebruiken. Bij persoonlijke interviews is het ook niet altijd nodig om afstand te bewaren, waardoor eerder op 'je' kan worden overgeschakeld. In katernen en bijlagen die persoonlijker zijn (zoals V en Magazine) zullen geïnterviewden vaker met 'je' worden aangesproken.

Personen die macht hebben of een zware verantwoordelijkheid dragen, zoals politici en directeuren, worden altijd met 'u' aangesproken, omdat de lezer hierbij een afstandelijke houding verwacht en mag verwachten.

Ook de lezer van de krant spreken we met 'u' aan. Nooit met 'wij', want dat suggereert dat de lezers van de Volkskrant iets gemeen hebben. We beschouwen elke lezer als individu dat er zijn hoogst persoonlijke eigenschappen, opvattingen en smaken op nahoudt en dus nooit tot een groep kan worden gerekend.

aanstaande
De toevoeging aanstaande bij data is bijna altijd overbodig. Het staat nogal ambtelijk. Als verwarring dreigt, is het raadzaam het jaartal aan de datum toe te voegen. De afkorting 'a.s.' wordt in de krant niet gebruikt.

Aanvullingen en verbeteringen
De rubriek waarin de Volkskrant mededelingen en feitelijke onjuistheden rectificeert (rectificatie), heet Aanvullingen en verbeteringen. In elke rectificatie staan datum, sectie en paginanummer van het desbetreffende artikel. Verder wordt steeds een woord of begrip dat het onderwerp kan aanduiden vet gezet.

Kleine taal-, spel- en stijlfouten passen we online aan zonder daar melding van te maken. Bij alle andere aanpassingen wordt onder (bij een kleine fout) of boven het stuk (bij een grote fout), in een zogeheten inzet met de kop Correctie, vermeld dat er een correctie is doorgevoerd. Voorbeeld (van een kleine fout): ‘In een eerdere versie van dit artikel stond vermeld dat de schadeclaim 150 miljard pond bedraagt. Dat moet 150 miljard dollar zijn.’
Zie ook: rectificatie

ABN Amro
In tegenstelling tot het logo van de bank wordt Amro slechts met een hoofdletter geschreven, anders ontstaat een lelijke reeks van hoofdletters in de tekst.

absoluut
Wordt vaak onzinnig gebruikt: hij staat aan de (absolute) top. Liever niet gebruiken in zijn modieuze verschijningsvorm: 'Dit besluit staat vast. Absoluut.'; 'Daar kun je van op aan, absoluut.'

academie, academisch
Met een c. Behalve in sommige eigennamen: Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen; Rijksakademie van beeldende Kunsten.

academische titels
De oude titels worden altijd afgekort, met kleine letters geschreven en besloten met een punt: dr., drs., ing., ir., mr., prof. De nieuwe titels vermelden we liever niet, zeker de bachelortitels niet, maar als het toch moet: de titels van hbo'ers zijn bachelor en master; die worden niet afgekort en ze worden vóór de naam gebruikt. Academische titels zijn er vele: bachelor of science (BSc); bachelor of arts (BA); bachelor of laws (LLB); master of science (MSc); master of arts (MA); master of laws (LLM); master of philosophy (MPhil). Zij worden achter de naam gebruikt.

accenten
In algemeen gangbare woorden van Franse herkomst worden accenten alleen geplaatst op de e: comité, gêne, volière;
er komt geen accent aigu op de e in de eerste lettergreep van een Frans leenwoord: echec, elan, etage, rechaud, dedain;

er staat geen accent circonflexe op de a, o en u: compote, debacle, paté, ragout;

in niet-algemeen gangbare woorden en uitdrukkingen van Franse herkomst blijven de accenten staan: déjà-vu, tête-à-tête;

vrouwelijke nevenvormen van woorden op -é krijgen niet -ée, maar -ee: prostitué (man), meervoud prostitués; prostituee (vrouw), meervoud prostituees;

Slavische namen voorzien we niet van accenten, omdat we niet alle tekens tot onze beschikking hebben;

Spaanse namen kunnen we wel van accenten voorzien, Scandinavische namen meestal ook;

de accenten ' en ` worden gebruikt om de uitspraak van de e-klank aan te geven: hé, hè, blèren, één;

het klemtoonteken is een accent aigu: Gerard én Martine; dát is een kwestie van buigen of barsten; bij dubbel geschreven klinkers komen op beide letters accenten: vóór de Tweede Wereldoorlog, het duurde ééuwen; ook als een klank met twee verschillende letters wordt geschreven, krijgt deze twee accent-tekens: dit móét vandaag af, ik wil iets níéuws.

In het algemeen geldt: wees spaarzaam met klemtoontekens. Zij zijn overbodig als geen misverstand kan bestaan: hij is een van degenen die graag meewerken (niet: 'één').
Een hoofdletter krijgt geen klemtoonteken. Eén zwaluw maakt nog geen zomer. Het spreekwoord luidt: één zwaluw maakt nog geen zomer.

achtergrond
Een toelichtend of samenvattend stuk waarin een gebeurtenis of een ontwikkeling in een perspectief wordt geplaatst, naar tijd en plaats. Het stuk onderscheidt zich van een analyse door een zakelijke toon en een feitelijke, niet-interpretatieve benadering van het onderwerp. Bij een analyse zijn vooral de persoonlijke inschattingen van de auteur van belang.

achter in/achterin, achter op/achterop
Schrijf de woorden los van elkaar als een bijbehorend zelfstandig naamwoord volgt; zo niet, schrijf ze dan aan elkaar: achter in de auto ligt de bagage, de bagage ligt achterin; hij zit achter op de fiets, spring maar achterop.

ad-hocbeslissing
Aan elkaar, met alleen een koppelteken tussen de anderstalige woorden. Het is: de beslissing werd ad hoc genomen.

adv (arbeidsduurverkorting)
Wij gebruiken atv (arbeidstijdverkorting).

advocaat, procureur
Een advocaat is de juridische raadsman zowel in als buiten de rechtszaal. Een procureur is de vertegenwoordiger van partijen in burgerlijke rechtszaken. Alleen een procureur is bevoegd tot het verrichten van de formele proceshandelingen. Het contact tussen rechter en procespartij loopt via de procureur. Een advocaat is meestal ook procureur.

Het onderscheid is nogal formeel. Een voorbeeld: een eiser in een civiel proces dat voor de rechter in Amsterdam dient, wil zich laten bijstaan door de Maastrichtse advocaat mr. Doorduyn. Dan moet Doorduyn een Amsterdamse collega-procureur stellen. Hij stelt zich dan in verbinding met bijvoorbeeld mr. Müller in Amsterdam, die de formele proceshandelingen moet verrichten, zoals het plaatsen van zijn handtekening onder de processtukken. Doorduyn komt zelf naar Amsterdam om ter zitting de pleidooien te houden.

Een procureur is een advocaat die staat ingeschreven bij de balie in het arrondissement waar het geding zal dienen. Als procureur mag hij alleen in zijn eigen arrondissement optreden. Een advocaat mag in het hele land optreden.

advocaat-generaal
Met koppelteken. Meervoud: advocaten-generaal.
1. Vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie bij een gerechtshof. Zijn taak komt overeen met die van de officier van justitie bij de rechtbank.
2. Bij de Hoge Raad: adviseur van de Hoge Raad. Deze advocaatgeneraal werkt niet voor het Openbaar Ministerie.

afbouwen
Afbouwen gebeurt alleen met bouwwerken. Subsidieregelingen worden (geleidelijk) beëindigd.

afgelasten
Een organisatie voelt zich gedwongen een voorstelling af te gelasten, niet: 'af te lassen'. Het is dus ook: Hij gelastte de voorstelling af.

afkortingen
Wanneer krijgt een afkorting een punt?

* Afkortingen die (doorgaans) niet als afkorting worden uitgesproken, krijgen punten en behouden de originele hoofdletters (afb., drs., a.s., a.u.b., bijv., z.g.a.n., Z.K.H.)

* Afkortingen die (doorgaans) als zodanig worden uitgesproken, krijgen geen punten (btw, bv, bh, cao, cv, ddos-aanval, vut, Wajong, cd-rom, ehbo, hbo, mbo, lhbti, pc, pvc, tbc, tv en vwo).

* Afkortingen die in feite een internationaal symbool zijn, krijgen géén punt. Voorbeelden: s (seconde), g (gram), V (volt), kHz (kilohertz), MB (megabyte), Ca (calcium).

Overigens geldt: vermijd het gebruik van afkortingen. Het veelvuldig gebruik ervan maakt je tekst onaantrekkelijk, hij gaat een beetje lijken op een ambtelijk rapport. Verzin liever synoniemen of alternatieve namen voor bijvoorbeeld instellingen of overheidsmaatregelen

AFM
Voluit: Autoriteit Financiële Markten. De voorkeur geniet: AFM. Beurs toezichthouder. Vermijd de term 'beurswaakhond'.

AFP
Agence France Presse. Frans persbureau.

aftrek van voorarrest
De vermelding dat een vrijheidsstraf wordt gegeven 'met aftrek van voorarrest' is overbodig. Dit is wettelijk voorgeschreven.

Ahmadiyya-beweging, ahmadiyya’s
Een beweging in de islam die gelooft dat de profeet Mohammed voorspelde dat zijn volgelingen zouden afdwalen van het rechte pad.

Allah zou dan de Beloofde Messias sturen om de mensheid te redden en tot God en de islam terug te voeren. Die messias was Hazrat Mirza Ghulam Ahmad (1835-1908) uit Qadian, een afgelegen dorp in India. Hij legde in 1889 de grondslag van de wereldwijde Ahmadiyya-beweging.

Ahmadiyya’s worden door de meeste sjiieten en soennieten niet als moslim beschouwd. In sommige landen, onder andere Pakistan, worden ahmadiyya's vervolgd.

aids, aidsvirus, hiv
Kleine letters. De ziekte aids (acquired immune deficiency syndrome) is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door het human immunodeficiency virus (hiv).

De ziekteverwekker hiv kan ook als aidsvirus worden aangeduid; 'hiv-virus' is dubbelop.

Een infectie met hiv wordt bewezen door het aantonen van antistoffen in het bloed. De test wordt vaak aidstest genoemd, wat strikt genomen onjuist is: een geïnfecteerde is seropositief, maar daardoor nog geen aidspatiënt. Het is niettemin aidstest.

AIVD
Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. Voorheen BVD, Binnenlandse Veiligheidsdienst.

alawieten
Sjiitische minderheidsgroepering in Syrië, waaruit ook de clan van president Assad afkomstig is.

Niet te verwarren met alevieten (Turkije).

aldus
Kan worden gebruikt om een citaat te besluiten: '...' , aldus de minister. Vaak kan de zinsnede worden geschrapt, omdat uit het voorgaande al duidelijk was wie aan het woord kwam. Probeer anders te variëren met levendige, actieve werkwoorden: zei de minister; verklaarde de minister; betoogde de minister; verduidelijkte de minister.

Wees voorzichtig met oplossingen in de trant van: ''Zo zout heb ik het nog nooit gegeten', grinnikte de minister'. Het werkwoord grinniken duidt iets anders aan dan het doen van een uitspraak. Onnozel klinkt het gebruik van weten: voor velen van ons is het een jongensdroom, 'weet' het Amsterdamse raadslid.

algoritme
Een algoritme is een set stapsgewijze instructies om van een specifieke begintoestand naar een specifiek einddoel te komen. Die instructies zijn vaak in de vorm: als dit, dan dat. Dus: ‘Als er op verzenden wordt geklikt, verstuur dan de mail’, of: ‘Als iemand de m intoetst op een toetsenbord, dan verschijnt er een m in beeld’ . Die instructies liggen vast, de uitkomst is dus altijd hetzelfde bij dezelfde beginsituatie of invoer. Algoritmen kunnen betrekkelijk eenvoudig zijn en uit enkele stappen bestaan, of complex zijn en duizenden instructies bevatten.
Zie ook: kunstmatige intelligentie

alevieten
Minderheidsgroep in Turkije. Ook ongeveer eenderde van de Turkse gemeenschap in Nederland behoort tot deze stroming in de islam.

De alevieten zijn volgelingen van Ali; vandaar de naam, hun gegeven door Turkse soennieten, die daarmee benadrukten dat zij hen zien als sjiieten. Alevieten kenmerken zich door het verwerpen van de meeste islamitische gebruiken: het vasten en bidden in de moskee en de pelgrimstocht naar Mekka. In plaats van te bidden in de moskee komen alevieten tezamen in een bijeenkomst, Ayin-i Cem genoemd. Mannen, vrouwen en kinderen discussiëren er, zingen liederen en dansen. De stroming is humanistisch georiënteerd.

Niet te verwarren met alawieten (Syrië).

al gauw
Twee woorden. Een klassieke cd kost al gauw 20 euro. En: Al gauw waren ze uit het zicht verdwenen.

alinea
Alinea's zijn belangrijk om de lezer snel de weg te wijzen door het verhaal. Ze geven structuur aan het verhaal en markeren de verschillende onderdelen.

Een alinea omvat in beginsel een afzonderlijk inhoudelijk element van het verhaal. De eerste zin is daarbij van essentieel belang. Wie snel alle eerste zinnen van de alinea's leest, moet al een idee krijgen waarover een stuk gaat.

Een alinea heeft niet alleen een inhoudelijke functie. Wie alleen op de inhoud let, maakt al gauw lange alinea's. Een alinea heeft ook een belangrijke grafische functie. Korte, compacte alinea's leiden tot een prettig tekstbeeld voor de lezers. Zij krijgen geen grijze brij van woorden voorgeschoteld, maar een overzichtelijk verhaal met een goede witverdeling. Daardoor wordt de leesbaarheid bevorderd.

Afwisseling is van belang. Vermijd allemaal (zeer) korte alinea's, allemaal lange alinea's, allemaal alinea's van dezelfde lengte, een stuk waarvan alle alinea's vollopen.

Allah
Met hoofdletter. Het is in de islam de naam van God. In plaats van Allah mag ook God worden gebruikt.

allang, al lang
Het betekenisverschil tussen allang en al lang is gering, als het over tijdsduur gaat. Allang drukt meestal een subjectievere, minder neutrale aanduiding van de tijd uit: Dat is geen nieuws; dat wisten we allang. Maar: Ik ben al lang voorzitter van deze vereniging.

Allang wordt ook gebruikt als het tijdsaspect nauwelijks een rol speelt: Ik ben allang blij dat jij secretaris wilt zijn. En: Ik begrijp allang wat je bedoelt.

allerwegen
Met een n aan het eind.

allesbehalve, alles behalve
Aan elkaar betekent ‘absoluut niet', met een spatie betekent het 'alles, met uitzondering van'.

allochtoon/ autochtoon
Vermijd het gebruik van het woord allochtoon in de eigen verslaglegging en in eindredactionele kopij zoals koppen en intro’s. Het is namelijk een vaag containerbegrip.

Volgens de standaarddefinitie is iedereen met ten minste één ouder geboren in het buitenland een allochtoon, en heeft die alleen betrekking op de eerste en tweede generatie migranten. Ter illustratie: koning Willem-Alexander is ook een allochtoon. Vaak worden met allochtonen niet-westerse allochtonen bedoeld, maar ook dat is een verzamelbegrip. Ter illustratie: prinses Amalia is een niet-westerse allochtoon. Een algemenere definitie van allochtoon is ‘van elders afkomstig’ (Van Dale). Maar kun je jongeren die hier geboren en getogen zijn op die wijze indelen?

Bovendien is het woord allochtoon allang niet meer neutraal. Ooit is het bedacht als objectieve term voor gastarbeiders en buitenlanders in het doelgroepen- en achterstandsbeleid. Tegenwoordig vinden velen – van hoogleraren tot politici, van beleidsmaker tot krantenlezers – dat de term het wij-zij-denken versterkt. Het woord is dan ook op zijn retour in wetenschappelijke, beleidsmatige en mediapublicaties.

Dus: vermijd het begrip.

Wees liever zo precies mogelijk. Allereerst luidt de vraag: is het benoemen van etniciteit relevant? Zo ja, beschrijf dan nauwkeurig wie er wordt bedoeld (zie streepjes-Nederlanders). Turkse Nederlanders, jongeren van Marokkaanse afkomst, Antilliaanse Brabanders, Koerdische Rotterdammers. Vaak is het onnodig de afkomst voortdurend te blijven benadrukken in een artikel. Wanneer in een stuk over onlusten in een wijk wordt gesproken over een ‘groep jongens tussen de 15 en 22 jaar van hoofdzakelijk Marokkaanse afkomst’ kan daarna verwezen worden naar de jongeren, de jongens of de groep.

Het woord autochtoon dient om dezelfde reden ook terughoudend te worden gebruikt. Want: wie worden ermee bedoeld? Autochtoon betekent letterlijk ‘oorspronkelijke bewoner’. Dat begrip kan prima worden gebruikt wanneer spanningen in een wijk worden beschreven. De oorspronkelijke bewoners van de Schilderswijk voelen zich niet senang bij de groepjes straatjongeren. Soms wordt autochtoon verward met een witte huidskleur. Wanneer in een reportage staat geschreven: ‘Autochtone Nederlanders deden ook mee aan de rellen’, dan baseert de verslaggever zich op de huidskleur en niet op de nationaliteit of etnische afkomst. De verslaggever heeft ongetwijfeld niet alle relschoppers naar hun identiteit gevraagd. Dat is op zijn zachtst gezegd onzorgvuldig. Let op: autochtonen kan nooit en te nimmer worden vervangen door Nederlanders.

Wie zo precies mogelijk verslag doet, zal merken dat de termen allochtoon en autochtoon veelal gemist kunnen worden. Andere landen kunnen ook zonder (buiten Nederland en België is volgens wetenschappers dit typische jargon nergens gangbaar). Als er toch behoefte is aan een verzamelbegrip kunnen alternatieven worden gebruikt. Soms volstaat de verwijzing naar een diverse groep, cultureel gevarieerd of etnisch gevarieerd, van gemengde afkomst of van niet-westerse komaf. Ook kan worden uitgeweken naar de vrij technische formulering van migrantenafkomst, migrantenkinderen of eerste generatie migranten. Gebruik niet de termen medelanders of nieuwe Nederlanders. Dat komt gekunsteld over en de termen zijn evenmin precies.

Natuurlijk bestaat het risico dat andere termen in de loop der tijd ook negatieve associaties oproepen, maar dat is geen reden om stigmatiserende en gedateerde taal te laten voortbestaan. Andere besmette woorden (homofiel, neger) zijn eveneens uit het vocabulaire van de redactie verdwenen.

We sluiten aan bij de spreektaal van mensen. Wanneer geciteerden of opinie- en briefschrijvers de woorden allochtoon en autochtoon gebruiken, worden zij niet gecensureerd. De burgemeester van Rotterdam kan in een interview spreken over allochtone werkzoekenden, een 61-jarige inwoner van Ede kan in een reportage fulmineren tegen allochtone straatschoffies en een Zwolse verpleegkundige kan liefdevol praten over allochtone bejaarden. Wanneer de begrippen allochtoon en autochtoon leidend zijn in wetenschappelijke of beleidsmatige publicaties, neemt de krant deze over in de berichtgeving hierover. Het is in dat geval wel belangrijk de definities in het artikel te beschrijven die deze instanties hanteren bij de woorden allochtoon en autochtoon.

almaar, alsmaar
Beide zijn toegestaan. De voorkeur geniet: almaar.

al met al
Stoplap. 'Al met al moet worden geconcludeerd'; 'al met al is de directie tevreden'. Liever niet gebruiken.

Alphen aan den Rijn
Let op den.

Al Qaida
Zonder apostrof. De aan Al Qaida toegeschreven aanslagen van 2001 dateren we bij voorkeur op 11/9 en niet op het Amerikaanse '9/11'.
Zie ook: terrorisme, terroristen

als, dan
Het is even groot als en groter dan.
De volgende constructies leveren nog wel eens moeilijkheden op: het is driemaal zo groot als, zes keer zo vaak als en hij is niet zozeer bang als wel onrustig. In het laatste geval wordt vaak ten onrechte 'dan wel' geschreven.

Vermijd de constructie vijf keer meer dan. Strikt genomen is daarmee niets mis, voor veel taalgebruikers betekent ze hetzelfde als vijf keer zoveel als, maar sommigen vinden het verwarrend (‘vijf keer meer is zes keer zoveel als’).

als volgt
Twee woorden.

als wel
Twee woorden, net als dan wel.

alt-rock
Muziekstijl. We schrijven alt-rock, niet: alt.rock

alvorens, voordat
Na alvorens komt het hele werkwoord, voorafgegaan door te: alvorens zich aan het schrijven te zetten, stak de schrijver een pijp op. Voordat leidt een bijzin in: voordat de schrijver zich aan het schrijven zette, stak hij een pijp op.

Amerikaans Hooggerechtshof
Zie: opperrechter

AMvB
Drie hoofdletters, maar kleine v. Algemene Maatregel van Bestuur. Een koninklijk besluit waarin aspecten van een wet worden uitgewerkt en algemeen bindende regels worden gegeven.

analyse
Een analyse is een kritisch en/of beschouwend artikel dat een gebeurtenis in het nieuws, bijvoorbeeld een verkiezingsuitslag of een machtswisseling, en de achtergronden en mogelijke gevolgen daarvan nader belicht. Aan de basis ligt een centrale vraag die in één zin moet kunnen worden samengevat, bijvoorbeeld: wat zijn de politieke gevolgen van de monsterzege van een nieuwe politieke partij?

Het doel van de analyse is de lezer op basis van persoonlijke kennis inzicht te geven in wat er aan de hand is, welke omstandigheden een belangrijke rol spelen en wat de gevolgen kunnen zijn. Een analyse onderscheidt zich van een achtergrondstuk door een grotere mate van subjectiviteit. Bij een achtergrondstuk worden de feiten zo objectief mogelijk in een context geplaatst; bij een analyse zijn vooral de persoonlijke inschattingen van de auteur van belang.

Een analyse onderscheidt zich ook duidelijk van een commentaar of een column. Bij een analyse moet de lezer na afloop de vraag kunnen beantwoorden: 'Begrijp ik hoe volgens de auteur de vork in de steel zit?' Bij een commentaar of een column, die ook met analytische elementen werken, moet de lezer na afloop de vraag kunnen beantwoorden: 'Snap ik wat de auteur uiteindelijk vindt van de zaak?'

Tips bij het schrijven van een analyse:

Baken de vraagstelling van de analyse helder af. De vraagstelling moet in één zin kunnen worden samengevat.

In het begin moet duidelijk zijn over welk nieuwsfeit de analyse gaat en wat de centrale vraagstelling is.

Vermijd uitvoerige herhaling van nieuwsfeiten.

Wees spaarzaam met citaten. Een analyse is een persoonlijke inschatting van de feiten, waarbij citaten hooguit als illustratie kunnen helpen.

Let goed op de slotpassage. Geen commentaar, geen column-achtig einde, geen citaat. De lezer moet uiteindelijk een afrondende conclusie voorgelegd krijgen.

anglicismen
Als een woord of begrip onnodig naar het Engels is gevormd of gemakzuchtig is vertaald, spreken we van een anglicisme. Het Engelse conservative estimate is niet een conservatieve schatting (wat is dat?) maar een voorzichtige schatting. In het Engels is data enkelvoud, in het Nederlands meervoud, dus The data is ... wordt De data zijn of De gegevens zijn, in elk geval niet: De data is.

Van zulke anglicismen wemelt het in de krant, doordat we ons vaak in grote haast baseren op Engelse en Amerikaanse bronnen, zoals persbureaukopij, artikelen, en in het Engels afgenomen interviews.

Probeer anglicismen te vermijden door zinsneden niet woord voor woord te vertalen. Maak je de gewoonte eigen je af te vragen: wat is de boodschap en hoe drukken we die uit in het Nederlands? He lives in New York is niet 'Hij leeft in New York' maar Hij woont in New York. Vertaal He risks a life sentence niet met 'Hij riskeert een levenslange straf', maar met, afhankelijk van de context, Hij kan levenslang krijgen of Hem hangt levenslang boven het hoofd.

Zoek ook voor een vaste uitdrukking eerst een Nederlands equivalent. Voor It's not rocket science heeft het Nederlands het fraaie Het is geen hogere wiskunde.

Schroom niet een zin om te gooien om er gangbaar Nederlands van te maken, ook niet als het een citaat betreft. Het gaat erom: wat heeft de geciteerde persoon willen zeggen? Neem: 'Dit is het meest complexe slagveld dat ik heb gezien in dertig jaar.' Met een natuurlijke volgorde wordt dat 'Ik heb in geen dertig jaar zo'n complex slagveld gezien.' Of is hier niet een ooggetuige aan het woord, maar een deskundige die zich geen vergelijkbaar geval kan heugen? Dan ligt eenvoudig 'Dit is het meest complexe slagveld in dertig jaar' eerder voor de hand.

Een al te letterlijke vertaling kan losjes uitgesproken woorden veranderen in ambtelijk proza. Vertaal daarom een zin als 'You can be sure that ...' niet met 'Je kunt er zeker van zijn dat ....', maar liever met: Reken maar dat ...

De adviesdienst van Onze Taal heeft een uitgebreide lijst voorbeelden,

ANP
Algemeen Nederlands Persbureau. Alleen als de redactie iets substantieels heeft toegevoegd aan een ANP-bericht, mag de vermelding ANP worden weggelaten.

antibioticum
Staat voor een chemische stof waarmee bacteriën worden bestreden. Meervoud: antibiotica.

AP
Associated Press. Amerikaans persbureau.


apostrof
De apostrof wordt gebruikt:
* om duidelijk te maken dat een of meer letters in een woord zijn weggelaten: ’s avonds, ’t kofschip;
* om een verkeerde uitspraak te voorkomen in meervoudsvormen of bij tweede naamvallen: Sara's jas, baby's, collega's, Arno's hoed, taxi's. Maar: bureaus, cadeaus, cafés, clichés, Geert-Jans partij, premies, Spanjes export;
* na een eigennaam in de tweede naamval die eindigt op een -s of een sisklank: Rinus' denkwerk, De Vries' opmerkingen, Marx' ideologie, Mulisch' proza; het is Dutrouxs slachtoffers en Saint-Tropezs aantrekkingskracht, omdat de x en de z niet worden uitgesproken, maar toch Dumas' romans;
* om leden van een partij, vakbond of club aan te duiden: FNV'er, PSV'er, PvdA'er, VVD'er;
* in spreektaaluitdrukkingen als m'n, z'n, 'n, 't (spaarzaam gebruik gewenst);
* in afleidingen van afkortingen en cijfers: pdf'je, A4'tje, 65+'er, gsm'etje.

appèl, het
Met accent grave op de e. Synoniem voor: hoger beroep. Opkomen tegen een uitspraak bij een hogere rechterlijke instantie.

Van een uitspraak (vonnis) van de kantonrechter kan in appèl worden gegaan bij de rechtbank. Van een vonnis van de rechtbank kan in appèl worden gegaan bij het gerechtshof. Van een uitspraak (arrest) van het gerechtshof wordt bij de Hoge Raad niet in appèl gegaan, maar in cassatie.

Degene die in beroep gaat, is appellant. De gedaagde is geappelleerde. De appèlrechter is de rechter bij wie de zaak in hoger beroep wordt aangebracht.
Meervoud: appèls. Werkwoord: appelleren.

APV
Afkorting van Algemene Plaatselijke Verordening. Samenstel van gemeentelijke verordeningen met verbodsbepalingen waarop straf staat.

Arabieren
Met hoofdletter. Arabieren zijn mensen die het Arabisch als moedertaal hebben. De meeste Arabieren zijn moslims; toch speelt dit in de definitie van het woord geen rol. Er zijn ook christelijke Arabieren en zelfs joodse Arabieren.

Het Arabisch gebied strekt zich uit van de Atlantische Oceaan tot de Arabische Zee. Het omvat Noord-Afrika (tot de Sahara) en het Midden-Oosten. Alle Arabische landen zijn lid van de Arabische Liga: Egypte, Irak, Jordanië, Libanon, Saoedi-Arabië, Syrië, Jemen, Libië, Soedan, Marokko, Tunesië, Koeweit, Algerije, Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Qatar, Oman, Mauritanië, Somalië, Palestina, Djibouti, Comoren. Eritrea heeft de status van waarnemend lid. Uiteraard wonen in deze landen ook niet-Arabieren, zoals er ook Arabieren wonen in niet-Arabische landen. Iran en Turkije zijn niet Arabisch.

Arabisch
Met hoofdletter. Klinkers en medeklinkers in het Arabisch wijken sterk af van die in het Nederlands. Transcriptie is bijzonder lastig. Een transcriptiesysteem Arabisch-Nederlands bestaat niet. Wel een Arabisch-Engels en een Arabisch-Duits systeem. De Volkskrant volgt over het algemeen het Engelse systeem, ook omdat veel van onze bronnen Engelstalig zijn.

Het Arabisch heeft slechts zes klinkers: i, u, en a, zowel lang als kort.

Uitzonderingen op het Engelse systeem:
* we gebruiken doorgaans niet de dubbele ee om een i-klank weer te geven, behalve in sommige namen zoals Al Jazeera;
* we gebruiken doorgaans niet het voorvoegsel 'el', maar al, behalve in sommige eigennamen, zoals ElBaradei.

Voor de klinker u (uitgesproken als oe) gebruiken we over het algemeen de letter u, tenzij een woord door het vele gebruik zo is vernederlandst dat het anders wordt geschreven (met o of oe). Ook met gebruik van deze regels zal een consequente transcriptie van het Arabisch niet mogelijk zijn. (Hetzelfde geldt voor het Perzisch.) In de praktijk zullen we vaak uitgaan van wat in specifieke gevallen, voor specifieke namen, gangbaar is geworden.

De naam van de Profeet bijvoorbeeld kan worden geschreven als Mohammed, Mohamed, Mohammad, Muhammad, Muhamad, Mahomet, Muhamed, Muhammed. Geen enkele is de enige juiste. Wij gebruiken Mohammed.

Voorbeelden: Al Qaida (zonder apostrof), ayatollah, hadj, Moammar Kadhafi, Osama bin Laden, mullah, Talibanleider Mullah Mohammad Omar (kortweg: Mullah Omar), Saddam Hussein, salaam alaikum (vrede zij met u), Sharm el-Sheikh, Shatt al-Arab.

arbobeleid, arbozorg, Arbowet
Samenstellingen met arbo worden (op Arbowet en Arboraad na) zonder hoofdletter geschreven.

Arena
De Amsterdamse Arena krijgt geen hoofdletter A aan het eind, in weerwil van het eigen logo. De volledige naam van het stadion is de Johan Cruijff Arena.

arrest
Het woord arrest heeft twee betekenissen:
* vrijheidsbeneming, zoals hechtenis;
* uitspraak van gerechtshof en Hoge Raad.

Uitspraken van deze beide colleges mogen niet 'vonnis' worden genoemd. Vonnissen worden alleen gewezen door kantonrechters en rechtbanken. Synoniem voor zowel vonnis als arrest is uitspraak. Het woord voorarrest kan worden gebruikt als synoniem voor preventieve of voorlopige hechtenis.

arrondissement
Het rechtsgebied van een rechtbank. Sinds 1 april 2013 zijn er 11 arrondissementen: Amsterdam, Den Haag, Arnhem, Limburg, Utrecht, Haarlem, Noord-Nederland, Oost-Brabant, Overijssel, Rotterdam en Zeeland-West-Brabant.

Aswoensdag
Met een hoofdletter. In het katholicisme het begin van de veertigdaagse vastentijd, die wordt afgesloten met Pasen.

Atlantisch
Met een hoofdletter.

atv
Kleine letters, omdat het geen officiële wettelijke regeling is. Arbeidstijdverkorting. Om de eenvormigheid te bevorderen, is het ook atv als beroepsgroepen zelf andere termen hanteren, zoals adv (arbeidsduurverkorting) bij ambtenaren.

au/ ou
Enkele probleemgevallen:
* boud: een boude uitspraak;
* brouwen, wenkbrauwen: bier brouwen. De wenkbrauwen fronsen;
* dauw, douw: hij staat altijd voor dag en dauw op. Hij kreeg een douw;
* nabauwen, nabouwen: iemand nabauwen, diens woorden op een spottende manier herhalen. Het nabouwen van een apparaat of machine;
* rauw, rouw: rauw vlees eten. In de rouw zijn;
* rauwdouwer, rouwdouwer: afgeleid van het Engelse row-dedow. Een luidruchtige doordouwer. Beide schrijfwijzen zijn toegestaan, alsook rouwdouw.

au pair
Twee woorden. Het is: au-pairmeisje, met een koppelteken tussen de anderstalige woorden.

Autoriteit Financiële Markten
AFM

B

baby's
Met y's. Meervoudsvormen van Engelse woorden op -y krijgen in het Nederlands een apostrof en een s, niet de Engelse uitgang -ies. Zo ook: hobby's, penalty's, pony's.

backup
Zonder koppelteken, niet cursief. Reservekopie van computerbestanden.

bacteriën
Schrijf verzamelnamen van bacteriën, net als die van virussen, met een kleine letter en romein: streptokokken, meningokokken, salmonellabacteriën. Volg voor specifieke soorten de wetenschappelijke benaming, cursief met beginhoofdletter: Streptococcus mutans, Salmonella enteritidis.

balans
Overzicht van bezittingen en schulden van een onderneming. Aan de linkerzijde (debet) staan de bezittingen en de vorderingen. Aan de rechterzijde (credit) staan het eigen vermogen en de schulden.

balie
Alle advocaten in een arrondissement vormen samen de plaatselijke balie. De advocaten in Nederland vormen samen de Nederlandse balie. De balie is een synoniem voor de advocatuur.

bankroet
Populaire term voor staat van faillissement.

Basel
Met een s. Niet het vernederlandste 'Bazel'.

basispunt
Een basispunt is eenhonderdste van een procentpunt. Term zo veel mogelijk vermijden en op dezelfde wijze omzeilen als procentpunt (zia aldaar).

bedenken, zich bedenken
Soms worden de werkwoorden bedenken en zich bedenken verward. 'Ik bedenk me nu dat het stuk morgen klaar moet zijn' is fout. Het moet zijn: ik realiseer me nu dat het stuk morgen klaar moet zijn, of: ik bedenk nu dat het stuk morgen klaar moet zijn. Je bedenkt een list. Zich bedenken kan alleen worden gebruikt als er sprake is van het veranderen van een plan of mening: de vrouw bleek zich de volgende ochtend te hebben bedacht.

bedoeïenen
Geen hoofdletter. Verzamelnaam van verspreid levende en rondtrekkende bevolkingsgroepen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.

bedrijfschap
Met één s. Publiekrechtelijk samenwerkingsverband van werkgevers- en werknemersorganisaties om de belangen van de bedrijfstak te behartigen. Alle ondernemingen uit de bedrijfstak zijn aangesloten. Via een heffing betalen zij het schap. Voorbeelden: Bedrijfschap Schilders bedrijf, Bedrijfschap Horeca en Catering, Bedrijfschap Slagersbedrijf.

bedrijfsresultaat
Verschil tussen de netto-omzet en de gemaakte bedrijfskosten. Aanduiding voor de winst van een bedrijf vóór aftrek van rentelasten en belastingen. Bij verlies wordt meestal gesproken van een negatief bedrijfsresultaat, niet van een bedrijfsresultaat tout court.

beeldspraak
Het is goed beeldspraak te gebruiken om een verhaal kleur te geven of een pregnante vergelijking te maken. Beeldspraak is ‘het zich uitdrukken in beelden, in overdrachtelijke taal'. Let op dat het gebruikte beeld logisch in de tekst past en niet op de lachspieren werkt.

Niet goed:
* ‘Je moet geen oude koeien uit de sloot halen om je varkentje te kunnen wassen';
* ‘De wind loeide als een koe';
* ‘Hij zweeg als een sfinx';
* ‘Peter stond aan de bakermat van de theatergroep'.

Wel goed:
* De verslaggever keek alsof hij water zag branden;
* De hoofdredacteur stond aan de wieg van de multimediale ontwikkeling;
* De oudste zoon zweeg als het graf;
* Het geschreeuw ging door merg en been;
* De zangeres is een Bachliefhebber in hart en nieren.

behalve
Het gebruik van behalve aan het begin van de zin leidt vaak tot een kromme zinsconstructie: ‘Behalve de economische malaise schrijft het concern de slechte gang van zaken vooral toe aan de crisis op de papiermarkt.’ Het moet zijn: Behalve aan de economische malaise schrijft het concern de slechte gang van zaken vooral toe aan de crisis op de papiermarkt.

beide, beiden
Bij zelfstandig gebruik is het beide bij zaken of dieren, beiden bij personen.
Daar liggen twee boeken, die ik beide prachtig vind.
Nanda en Marieke gaan met vakantie; beiden hebben er zin in.

Beijing
We schrijven Beijing voor de hoofdstad van China. De spelling Peking, conform het Wade Giles system, geldt als verouderd. Dit transcriptiesysteem dateert uit het midden van de 19de eeuw. In China is het al decennia geleden vervangen door het Hanyu Pinyin, ook buiten China wordt het niet meer gebruikt. We schrijven zo ook Shanghai, niet Sjanghai.

bekendmaken
Aan elkaar. Het is dus ook: bekendgemaakt.

bekendstaan
Aan elkaar. Het is dus ook: bekendgestaan.

beknopte bijzin
Een beknopte bijzin vertelt iets in het kort dat anders in een volledige bijzin had gestaan: na een weekje vakantie genoten te hebben, gingen we weer vrolijk aan het werk. De volledige zin is: nadat we een weekje vakantie hadden genoten, gingen we weer vrolijk aan het werk.

Vaak gaan deze constructies fout, doordat de onderwerpen van beide zinsdelen door elkaar worden gehusseld. Zoals in de zin: ‘Na een glaasje limonade te hebben gedronken, vertrok de trein.’ Van belang is dat de onderwerpen van beide zinsdelen dezelfde zijn, al wordt dat onderwerp in de beknopte bijzin niet expliciet genoemd.

Belarus
Een land dat ook bekend is als Wit-Rusland. Belarus is in Nederland de officiële benaming. De schrijfwijze ‘Wit-Rusland’ is afkomstig uit de tijd dat het land werd bestuurd vanuit Moskou. Het noemt zich sinds de onafhankelijkheid in 1991 Belarus. ‘Bela’ betekent ‘wit’ en ‘rus’ slaat niet op Rusland, maar op het voormalig Oost-Europees grondgebied dat bekendstond als het Kievse Rus. Daaruit ontwikkelden zich drie naties: Oekraïners, Russen en Belarussen. Om duidelijk te maken dat Belarus een soevereine staat is, spreekt onder meer de Nederlandse regering van Belarus. Sinds augustus 2020 doet ook de Volkskrant dat.
In een column, ingezonden stuk of een letterlijk citaat kan ‘Wit-Rusland’ gehandhaafd blijven, bijvoorbeeld als de term ‘Belarus’ zelf het onderwerp is.

benadeelde partij
Iemand die door een strafbaar feit schade heeft ondervonden. Een benadeelde partij kan in het strafproces als slachtoffer schadevergoeding van de dader vorderen.

B en W
Met hoofdletters (zonder punten): B en W hebben besloten. Het is: het college van B en W of het college van burgemeester en wethouders. B en W vormen het dagelijks bestuur van de gemeente. De burgemeester is voorzitter van het college van B en W en ook van de gemeenteraad.

beschikking
Een beslissing van een overheidsorgaan in een concreet geval, bijvoorbeeld het verlenen van een bouwvergunning. Ook: een rechterlijke uitspraak in een procedure die begint met een verzoekschrift. Een uitspraak in een procedure die begint met een dagvaarding, heet vonnis.

beseffen
Het is: beseffen, zich realiseren; 'zich beseffen' is een contaminatie.

bestuursrecht
Rechtspraak die zich bezighoudt met geschillen over besluiten van een overheidsorgaan. De geschillen kunnen zich zowel tussen burgers en bestuursorganen als tussen bestuursorganen onderling afspelen. Bestuursrecht is de moderne benaming voor wat vroeger administratief recht werd genoemd. De belangrijkste regels van het bestuursrecht staan in de Algemene wet bestuursrecht (Awb). De Awb is in 1994 ingevoerd en wordt nog steeds uitgebreid.

betaald voetbal
Het is: het betaald voetbal, niet 'betaalde’.

bevechten, bestrijden
Bevechten is iets anders dan bestrijden. Bevechten betekent door strijd veroveren: zij bevochten de vrijheid. Bestrijden doe je met een vijand of een plaag.

Bevrijdingsdag
Met een hoofdletter. Feestdag op 5 mei waarop wordt herdacht dat Nederland op 5 mei 1945 van de Duitse bezetter werd bevrijd.
Zie ook: feestdagen

bewaring
Voortgezette vrijheidsbeneming van een verdachte na de inverzekeringstelling, op bevel van de rechter-commissaris op vordering van de officier van justitie. Bewaring is de eerste fase van de voorlopige hechtenis en mag maximaal veertien dagen duren. Als het nodig is de verdachte na die termijn nog opgesloten te houden, treedt een volgende fase van de voorlopige hechtenis in. Die heet gevangenhouding (maximaal negentig dagen).
Ook:
* opsluiting van vreemdelingen in afwachting van hun uitlevering of uitzetting;
* gedwongen opname in een psychiatrische inrichting van iemand die psychisch gestoord is en een gevaar vormt voor zichzelf of zijn omgeving, in het kader van de Wet Bijzondere Opneming Psychiatrische Ziekenhuizen.
Bewaring vindt in beginsel plaats in een huis van bewaring.

bewijslast
De verplichting bewijs te leveren: de bewijslast rust op de eiser. In een strafproces rust de bewijslast op het Openbaar Ministerie. Bewijslast wordt vaak verkeerd gebruikt: ‘de bewijslast bestond uit een revolver en bloedsporen' in plaats van: het bewijsmateriaal bestond uit een revolver en bloedsporen.

Bhagwan
Let op de plaatsing van de h. Overleden geestelijk leidsman uit India, die zijn naam aan een internationale religieuze beweging heeft gegeven.

bijbel, Bijbel
Met een hoofdletter als de Heilige Schrift wordt bedoeld: het staat in de Bijbel. Geen hoofdletter als een willekeurig exemplaar wordt bedoeld: op mijn hotelkamer trof ik twee bijbels aan. Alle samenstellingen met een kleine letter: bijbelverhaal, bijbelapp, bijbelvertaling.

bijgevolg
Aan elkaar. Synoniem van daarom, derhalve, dus.

bijvoeglijke bijzin
Bijvoeglijke bijzinnen zeggen iets meer over het woord waarmee de bijzin is verbonden (het antecedent). Van groot belang is het onderscheid tussen een beperkende en een uitbreidende bijvoeglijke bijzin. Het middel om dat onderscheid aan de lezer duidelijk te maken, is de komma achter het antecedent. Door het wel of niet gebruiken van die komma verandert de betekenis van de bijvoeglijke bijzin.

Een beperkende bijvoeglijke bijzin is bedoeld om aan te geven dat het antecedent nader wordt gepreciseerd. Hij bevat informatie die essentieel is voor een goed begrip van de zin. In dat geval mag geen komma worden geplaatst tussen het antecedent en de bijvoeglijke bijzin.

Voorbeelden:
* Journalisten die dit jaar een uitzonderlijke prestatie hebben geleverd, komen in aanmerking voor de prijs van de Nederlandse dagbladjournalistiek;
* Bewoners die uit de rampwijk wisten te ontkomen, keerden later in de week terug;
* Wetenschappelijke onderzoekers die veel publiceren, komen het eerst in aanmerking voor een hoogleraarschap.

Een ezelsbruggetje is: als de bijvoeglijke bijzin niet kan worden geschrapt zonder aantasting van de betekenis van de zin, is sprake van een beperkende bijvoeglijke bijzin. Dus zonder komma aan het begin.

Een uitbreidende bijvoeglijke bijzin is bedoeld om nadere (desnoods overtollige) informatie te geven over datgene waarover het gaat (het antecedent). Die informatie is illustratief, maar niet essentieel voor een goed begrip van de zin. In zo'n geval moet een komma worden geplaatst tussen het antecedent en de bijvoeglijke bijzin.

Voorbeelden:
* Studenten, die het toch al moeilijk hebben, komen in de problemen als ze te veel bijbaantjes nemen;
* De vele regenbuien, die de zomer op een vroege herfst deden lijken, maakten van juli een van de natste maanden sinds mensenheugenis;
* De rechtbank in Amsterdam, die de verdachte uiteindelijk tot 8 jaar cel veroordeelde, sprak zijn misnoegen uit over het gedrag van de media.

Een ezelsbruggetje is: als de bijvoeglijke bijzin kan worden geschrapt zonder aantasting van de betekenis van de zin, is sprake van een uitbreidende bijvoeglijke bijzin. Dus met een komma aan het begin.

Problematisch zijn zinnen als de volgende: de advocaten van twee Nederlanders die worden verdacht van drugssmokkel, zijn naar Frankrijk vertrokken. Het zinsdeel die worden verdacht van drugssmokkel is een beperkende bijvoeglijke bijzin bij twee Nederlanders. De informatie is noodzakelijk om te begrijpen wie de beide Nederlanders zijn. Er moet dus geen komma voor de bijzin. Wie wel een komma plaatst, zegt daarmee dat de bijzin hoort bij de advocaten en beweert dat de advocaten en niet de beide Nederlanders worden verdacht van drugssmokkel.

Een komma is daarentegen noodzakelijk in de zin: de manager van de zangeres, die vrijdagmiddag in Amsterdam arriveerde, verklaarde dat zij wegens griep in New York moest achterblijven. Zonder komma zou het de zangeres zijn die in Amsterdam arriveerde.

Om misverstanden te voorkomen, is het beter de informatie uit de bijzin in een aparte zin te laten volgen.

Bijvoeglijke bijzinnen worden soms klakkeloos aan het voorafgaande vastgeplakt. Bijvoorbeeld: 'Het is wel erg dat ik vanavond niet kan optreden omdat het theater is afgebrand', zei de cabaretier, die eraan toevoegde dat het voetbalstadion hem als alternatief wel aardig leek, ware het niet dat daar al een popconcert werd gehouden.

De bijzin bevat een volwaardige nieuwe mededeling. Die kan beter in een nieuwe zin worden opgenomen: 'Het is wel erg dat ik vanavond niet kan optreden omdat het theater is afgebrand', zei de cabaretier. Hij voegde eraan toe dat het voetbalstadion hem als alternatief wel aardig leek, ware het niet dat daar al een popconcert werd gehouden.

Dit gebruik van de bijvoeglijke bijzin is alleen zinvol bij kleine, minder belangrijke toevoegingen. Voorbeeld: 'Het is wel erg dat ik vanavond niet kan optreden omdat het theater is afgebrand', zei de cabaretier, die verder niet wilde reageren.

bijvoeglijke naamwoorden
Geven kleur en sfeer aan een verhaal, maar te veel bijvoeglijke naamwoorden (adjectieven) hebben al gauw een bombastisch effect. Als een bijvoeglijk naamwoord geen wezenlijke informatie toevoegt, kan het beter worden weggelaten: de beroemde voetballer; de bekende dichter; de vermaarde politicus; de grote pianist; de gezaghebbende Times; het doorgaans goed geïnformeerde Franse dagblad Le Monde; het huidige kabinet; het gerenommeerde tijdschrift Science.

(De gedachte hierachter is: als een tijdschrift echt gerenommeerd is, weet iedereen dat; als niet iedereen het weet, is het misschien ook niet zo gerenommeerd en is het bijvoeglijk naamwoord dus eigenlijk alleen door de auteur gebruikt als rechtvaardiging om het te noemen als bron.)

Waak ervoor dat alles historisch, uniek of dramatisch wordt. Idem dat alle prijzen prestigieus worden genoemd.

De versterkende bijwoorden zeer, heel, erg, bijzonder en uiterst zijn meestal overbodig. Dit is een lastig probleem zegt bijna altijd evenveel als: ‘dit is een zeer (heel, erg, buitengewoon, uiterst) lastig probleem’.

bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord
Een voltooid deelwoord dat als bijvoeglijk naamwoord wordt gebruikt, krijgt geen verdubbeling van de slotmedeklinker, behalve als het woord anders verkeerd wordt uitgesproken:
* (verbreden) de verbrede weg
* (witten) de gewitte muur
* (verscheuren) het verscheurde papier
* (haten) de gehate president
* (vergroten) de vergrote foto
* (bekladden) de bekladde muur
* (rotten) de verrotte boomstam

bijvoorbeeld
Aan elkaar. Pas op voor de constructie ‘zoals bijvoorbeeld’. In een zin als ‘We hebben heel wat goede trainers gehad, zoals bijvoorbeeld Cocu en De Boer’ is ‘bijvoorbeeld’ overbodig; zoals geeft al aan dat er sprake is van voorbeelden. Goed is dus: We hebben heel wat goede trainers gehad, zoals Cocu en De Boer.

bij voorraad uitvoerbaar
De mogelijkheid om een rechterlijke uitspraak onmiddellijk uit te voeren, hoewel de hoofdzaak of het hoger beroep nog niet is afgedaan.

biljoen
Duizend miljard, een miljoen maal miljoen, een 1 met twaalf nullen.

billion
Is het Engelse woord voor een miljard (duizend miljoen). Het woord heeft een andere betekenis dan het Nederlandse biljoen.

binnen
Wordt vaak clichématig gebruikt in zinnen als: 'binnen het kabinet wordt gediscussieerd'. Beter is: in het kabinet wordt gediscussieerd.

Birma
Verouderde naam, niet meer gebruiken. Zie: Myanmar

bit
Kort voor: binary digit oftewel binair cijfer, afkorting b. Kleinste informatie-eenheid voor computers. Kan slechts een 1 of een 0 zijn. Niet te verwarren met byte, een combinatie van acht bits, die op een computer samen één eenheid van informatie (letter, cijfer of teken) vormen.

bitcoin
Bitcoin is een virtuele munt, een zogenoemde cryptovaluta. Zoals alle valuta’s worden bedragen in de munt geschreven met kleine letters: het kostte hem 4,73 bitcoin. Vermeld als het even kan, eventueel tussen haakjes, hoeveel het bedrag op dat moment in euro’s is.

blu-ray
Geen hoofdletter, wel een koppelteken. Opvolger van de dvd.

bodemprocedure
kort geding

Boeddha, boeddhisme, boeddhisten
Met dubbel d. Let op de plaatsing van de h. Het is: zenboeddhisme.

boekvermelding

Boekgegevens vermelden we volgens een vast stramien.

1. In nieuwsberichten. Als een boek ter sprake wordt gebracht in een nieuwsbericht, interview of reportage, wordt na de cursieve titel van het boek tussen haakjes de uitgever vermeld en eventueel de prijs.

Voorbeeld:

'Het is gewoon pure afpersing', zegt vastgoedmagnaat Willem Endstra over zijn criminele connecties in De Endstra-tapes (Nieuw Amsterdam; € 14,95).


2. In recensies. Bij recensies zetten we de boekgegevens aan het slot. In deze volgorde: de naam van de auteur(s), de titel van het boek, plus eventueel na een gedachtestreepje de ondertitel, naam van de uitgeverij, het aantal pagina's en de prijs.

Bij vertaalde fictie en non-fictie vermelden we ook de naam van de vertaler(s).

Schrijf niet-vertaalde Engelse titels volgens de Angelsaksische spelling, dat wil zeggen alle woorden in kapitalen (met uitzondering van voorzetsels en lidwoorden die niet het eerste woord van de titel vormen).

Gebruik bij prijzen het euroteken: € 19 (dus niet: '19 euro').

De vaste boekenprijs in Nederland geldt niet voor geïmporteerde boeken. Omdat de winkelprijs van buitenlandse titels daardoor varieert, voegen we 'circa' aan het euroteken toe: ca. € 19.

Het ISBN (ISB-nummer, internationaal standaardboeknummer), bedoeld om boektitels makkelijk te kunnen achterhalen, heeft door de zoekfuncties op internet aan belang ingeboet. Daarom laten we het bij de boekgegevens achterwege.

Na de auteursnaam komt een dubbele punt. Titel en ondertitel worden gescheiden door een gedachtestreepje, na de gehele titel volgt een punt. Verdere onderdelen worden gescheiden door een puntkomma en het geheel wordt afgesloten met een punt.

Voorbeelden:

A.F.Th. van der Heijden: Kwaadschiks.
De Bezige Bij; 408 pagina's; € 29,99.

James Joyce: Dublinezen.
Uit het Engels vertaald door Erik Bindervoet en Robbert-Jan Henkes.
Athenaeum - Polak & van Gennep; 310 pagina's; € 19,99.

Tim Shipman: All Out War - The Full Story of How Brexit Sank Britain's Political Class.
Collins; 630 pagina's; ca. € 11.


boerka, nikab
De boerka is een Afghaans lang gewaad, dat over het hoofd wordt aangetrokken. De ogen worden door een stuk gaas onzichtbaar gemaakt. Boerka's worden in diverse kleuren (blauw, wit, bruin, zwart) gedragen. De boerka bedekt het gehele lichaam. In Nederland worden vrijwel geen boerka's gedragen.

De termen boerka en nikab worden vaak door elkaar gebruikt, maar er is verschil. Bij de boerka zijn de ogen vrijwel niet zichtbaar, terwijl bij de nikab de ogen te zien zijn door een smalle spleet. De nikab komt in Nederland wel voor en is meestal zwart.

Boijmans Van Beuningen
Met drie hoofdletters en zonder koppeltekens. Met ij in plaats van y, zoals vroeger het geval is geweest. Museum in Rotterdam.

bondige schrijfstijl
Zinnen van meer dan twintig woorden kunnen de leesbaarheid bemoeilijken, is uit onderzoek gebleken. Dit betekent niet dat er een verbod rust op zinnen van meer dan twintig woorden. Ritme en zinsmelodie zijn ook belangrijk.

Tips:
Gebruik in één zin bij voorkeur niet meer dan één bijzin.
Niet: 'De PvdA-leider, die bij de verkiezingen van mei 2022 een verpletterende nederlaag leed, heeft nog lang daarna verkondigd dat het electoraat volledig was voorbijgegaan aan de inhoud van de partijprogramma's, hoewel zij zich kon voorstellen dat de kiezers onder de indruk waren gekomen van de dynamiek van de verkiezingscampagne van haar belangrijkste tegenstander.'
Beter: De PvdA-leider leed bij de verkiezingen van mei 2022 een verpletterende nederlaag. Daarna heeft zij nog lang verkondigd dat het electoraat volledig was voorbijgegaan aan de inhoud van de partijprogramma's. Zij kon zich echter wel voorstellen dat de kiezers onder de indruk waren gekomen van de dynamiek van de verkiezingscampagne van haar belangrijkste tegenstander.

Schakel niet voortdurend zinsdelen aan elkaar met 'en', 'maar' of 'want'. Meestal kan achter het eerste zinsdeel zonder problemen een punt worden gezet, waarna het tweede deel als nieuwe zin kan beginnen.

Vermijd 'tangconstructies', zoals tussenzinnen en een opeenhoping van woorden tussen lidwoord en bijbehorend zelfstandig naamwoord.
Niet: 'De burgemeesters verklaarden dat, als het Rijk niet snel over de brug komt, de gemeenten drastisch moeten bezuinigen.'
Beter: De burgemeesters verklaarden dat de gemeenten drastisch moeten bezuinigen als het Rijk niet snel over de brug komt.
Niet: 'De woensdag in Oirschot door een tijdens een boswandeling opgelopen verkoudheid getroffen zangeres had 's avonds haast geen stem meer over.'
Beter: De zangeres had 's avonds haast geen stem meer over door een verkoudheid die ze had opgelopen tijdens een boswandeling in Oirschot.

Stop niet te veel informatie in één zin.
Niet: 'Natuurmonumenten had graag gezien dat de provincie de waterwerken, die 125 miljoen gaan kosten, op een andere plaats had laten uitvoeren (dat was bovendien goedkoper geweest) dan dicht bij het broedgebied van de lepelaar, die in Nederland tot de beschermde vogelsoorten behoort, net als de grote trap.'
Beter: Natuurmonumenten had graag gezien dat de provincie de waterwerken op een andere plaats had laten uitvoeren dan dicht bij het broedgebied van de lepelaar. Die behoort in Nederland tot de beschermde vogelsoorten, net als de grote trap. Het project was bovendien goedkoper geworden dan de 125 miljoen die het nu gaat kosten.

Vermijd omslachtig taalgebruik.
Liever niet: 'De aankondiging dat het bedrijf zal worden gesloten, zal niet lang meer op zich laten wachten.'
Beter: Binnenkort wordt aangekondigd dat het bedrijf dichtgaat.

Bondsrepubliek
Met een hoofdletter: de Bondsrepubliek Duitsland. Dat geldt ook voor Bondsdag (het Duitse parlement) en Bondsraad (de raad van ministers). Het is bondskanselier (zonder hoofdletter).

bonis, bonus
Latijn. In bonis betekent: in goeden doen. Niet: ‘in bonus’. Een bonus is een premie.

Borsele, Borssele
De gemeente heet Borsele (één s); de kerncentrale en het dorp waar deze staat, heten Borssele (dubbel s).

boven in, bovenin/ boven op, bovenop
Schrijf de woorden los van elkaar als een bijbehorend zelfstandig naamwoord volgt; zo niet, schrijf ze dan aan elkaar: hij vond het pakje boven in de kast, het pakje lag bovenin; hij sprong boven op een stoel, hij kwam er snel bovenop.

In enkele gevallen geldt deze regel niet, namelijk als het eerste deel niet weggelaten kan worden. In Hij staat bovenaan de trap kun je ‘boven’ niet weglaten.

breuken
Aan elkaar: eenderde, drievierde, zevenachtste. Gecompliceerde breuken kunnen vaak beter in getallen worden geschreven: 4/13 in plaats van vierdertiende.

Brexit, brexiteer

We schrijven de Brexit, met lidwoord en een hoofdletter. Samenstellingen kunnen zonder koppelteken eraan vast: Brexitnieuws, Brexitplan, Brexitdeal en zo verder.

De voorstanders van de Brexit schrijven we met een kleine letter, brexiteers, net als de tegenstanders, de remainers.

De middenpartij die garen spint bij alle commotie rond de Brexit, schrijven we als: de Liberaal-Democraten, zonodig afgekort tot Lib-Dems. De milieupartij noemen we de Greens, de onafhankelijken de Independent Group.

Britse volksvertegenwoordigers noemen we bij voorkeur Lagerhuisleden, parlementariërs, parlementsleden of gewoon volksvertegenwoordigers. Liever geen kamerleden, en al helemaal geen Kamerleden, omdat het in dit geval niet om een eigennaam gaat. Degene die de orde probeert te bewaren is de Lagerhuisvoorzitter of Speaker, liever geen kamervoorzitter.

broeikaseffect
Opwarming van de aarde. Sommige gassen in de atmosfeer laten wel zonnestralen door, maar houden de warmte tegen die de aarde uitstraalt. De uitstoot van broeikasgassen, zoals kooldioxide (CO2), versterkt dit natuurlijke proces. Daardoor warmt de aarde op en kan het klimaat veranderen. Kooldioxide komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen, zoals steenkool, aardolie en aardgas.

btw
Kleine letters. Afkorting van: Belasting over toegevoegde waarde. Ook wel omzetbelasting genoemd.

buitengewoon
Versterkend bijwoord. Kan vaak zonder bezwaar worden geschrapt: ik vind dat muziekstuk (buitengewoon) fraai.

buitenlandse kranten
België: De Tijd, Le Matin, De Morgen, De Standaard.
Duitsland: Bild, Frankfurter Allgemeine Zeitung, Handelsblatt, Süddeutsche Zeitung.
Frankrijk: L'Équipe, Libération, Le Figaro, Le Monde.
Groot-Brittannië:
Daily Mirror, Financial Times, The Guardian, The Independent, Independent on Sunday, The Observer, The Sunday Times, The Times.
Italië: Corriere della Sera, la Repubblica (met dubbel b).
Spanje: El País.
Zweden: Aftonbladet, Dagens Nyheter, Svenska Dagbladet. Denemarken: Berlingske Tidende, Børsen, Jyllands-Posten, Politiken.
Noorwegen: Aftenposten.
Verenigde Staten: International Herald Tribune, The New York Times, The Wall Street Journal, The Washington Post.
Zwitserland: Neue Zürcher Zeitung.

buitenlandse namen
Bij de spelling van buitenlandse plaats- en persoonsnamen uit landen waar het Latijnse schrift wordt gehanteerd, wordt de schrijfwijze van dat land overgenomen. Uitzonderingen worden gemaakt voor namen die overduidelijk in het Nederlands zijn ingeburgerd, zoals Londen, Parijs, Kopenhagen.

Bij de spelling van namen uit landen waar een ander schrift wordt gehanteerd, wordt doorgaans de Britse transcriptie gebruikt. Dit houdt onder meer in dat het niet oe is maar u en niet sj maar sh.

De Britse transcriptie wordt niet gevolgd bij Chinese en Russische namen.

Voor het Chinees wordt de zogenoemde pinyintranscriptie gehanteerd, de transcriptie die door China zelf is aangeboden. Voor het Russisch wordt een Nederlandse transcriptie gebruikt. Aangezien de namen de redactie bereiken via de buitenlandse persbureaus of kranten, wordt deze transcriptie afgeleid van de Engelse, Franse en Duitse. Een paar regels:
de i of y die als j in het Frans en het Engels wordt uitgesproken, wordt een j;
de zh (Engelse spelling) of sh (Duitse spelling) wordt zj;
u in Engelse of Duitse spelling en ou in Franse spelling wordt in het Nederlands oe;
z in het Duits of tz in het Frans wordt ts;
tsch in het Duits, tch in het Frans of ch in het Engels wordt tsj;
sch in het Duits, ch in het Frans of sh in het Engels wordt sj.

Zie bij twijfel deze site.

Een uitzondering vormen de namen van Russische componisten en musici, die volgens een in de muziekwereld gebruikelijke spelling worden geschreven: Sergej Prokofjev, Dmitri Sjostakovitsj, Aleksandr Skrjabin. Van Russen die zijn geëmigreerd en een andere nationaliteit hebben verkregen, wordt de spelling van de naam bij wijze van spreken overgenomen uit hun paspoort: Bella Davidovich, Valery Gergiev, Mstislav Rostropovich, Igor Stravinsky.

Bij de transcriptie van Oudgriekse namen is het Grieks het uitgangspunt en niet het Latijn. Het is daarom een k en niet een 'c', de uitgang -os en niet '-us', de tweeklank ai en niet 'ae'. De ph blijft ph en wordt geen f. Aischylos, Herodotos, Homeros, Sokrates, Sophokles, Thukydides.

buitenlandse valuta's
Alle valuta's met kleine letters: dollar, pond, yen. Vermeld bij voorkeur hoeveel het bedrag in euro's is. Kijk hier voor omrekenen en historische koersen.

burgemeester
Voorzitter van het college van B en W, en ook van de gemeenteraad. Hij is niet het hoofd van de gemeente; dat is de raad. In de gemeente vertegenwoordigt hij tevens de Kroon. Hij is formeel hoofd van de plaatselijke politie.

burgemeester en wethouders
Het is het college van B en W, twee hoofdletters zonder punten, of het college van burgemeester en wethouders.

burgerlijk recht
Het recht dat de betrekkingen regelt tussen burgers onderling. Soms treedt ook de overheid op als 'burgerlijke partij', bijvoorbeeld als zij iets koopt, een pand huurt of geld leent. De overheid is dan ook onderworpen aan de regels van burgerlijk recht. Burgerlijk recht is synoniem met civiel recht en privaatrecht. Voorbeelden van burgerlijk recht zijn: personenrecht, familierecht, handelsrecht, huurrecht en arbeidsrecht.

De twee partijen in het burgerlijk recht zijn de eiser en de gedaagde. In de meeste gevallen moeten partijen zich door een advocaat laten bijstaan.
In een kort geding is procesvertegenwoordiging (bijstand door een advocaat) alleen verplicht voor de eiser, niet voor de gedaagde. Bij de kantonrechter is een advocaat niet verplicht.

Iedereen heeft recht de hulp van een advocaat in te roepen. Wie dat niet kan betalen, krijgt er een toegewezen via de Raad voor de Rechtsbijstand. Wel moet dan altijd een eigen bijdrage worden betaald, die afhankelijk is van iemands inkomen en vermogen. Daarnaast bestaan ook Bureaus voor Rechtshulp, waar iedereen advies kan krijgen over juridische zaken.

bv
Kleine letters, zonder punten. De aanduiding bv wordt alleen gebruikt als het de rechtsvorm betreft, niet in combinatie met de naam van een onderneming. Het is: Achmea in plaats van 'Achmea Holding bv'. En: in maart gingen honderd bv's (eventueel voluit: besloten vennootschappen) failliet.

byte
Kleine letters, niet cursief, afkorting B. Een combinatie van acht bits, die op een computer samen een eenheid van informatie (letter, cijfer of teken) vormen.

Duizend bytes is een kilobyte. De afkorting daarvan is kB, niet te verwarren met kb (een kilobit).

Duizend kilobyte is een megabyte (MB), duizend megabyte een gigabyte (GB)

De in de ict-wereld gebruikte benamingen voor veelvouden van 1024 bytes (kibibytes, mebibytes) gebruiken we niet.

C

cadans, cadens
Een cadans is een ritmische beweging of klank. Veel pianoconcerten en vioolconcerten bevatten een cadens, een lange onbegeleide solo.

camjo
Kleine letters. Kort voor: camerajournalist, een televisiejournalist die alles in zijn eentje doet: interviewen, reportage maken, filmen, licht en geluid regelen.

cao
Geen hoofdletters. Collectieve arbeidsovereenkomst.

Capelle aan den IJssel
Let op den.

Cariben, Caribisch gebied
Zonder a voor de i.

cassatie
Vernietiging door de Hoge Raad van uitspraken van lagere rechters. Een partij gaat in cassatie of stelt cassatie in. De Hoge Raad is cassatierechter.

Catharina-Amalia
Prinses, met koppelteken, al schrijven we meestal prinses Amalia.

cautie
Mededeling aan een verdachte dat hij het recht heeft om te zwijgen.

cd, cd’tje, cd-rom
Kleine letters. Compact disc. Het is: cd-speler.

Centraal Planbureau (CPB)
Het CPB maakt economische analyses ten behoeve van onder meer het kabinet, ministeries en parlement. Het planbureau is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken.

Centrale Raad van Beroep
Het gerecht dat in hoogste instantie beslist in geschillen over sociale verzekeringswetten en ambtenarenzaken.

cfk’s
Kleine letters en met ’s. Chloorfluorkoolwaterstoffen. Deze stoffen tasten de ozonlaag aan.

chador
Chador is de Perzische benaming voor een man­tel die het he­le li­chaam be­dekt, dik­wijls ge­dra­gen met een slui­er voor het ge­zicht.

Champions League
Het is Champions Leagueduel, Champions Leaguefinale, zonder koppelteken.

checken
Met ck: checken checkte gecheckt. Het natrekken van beweringen.

chic, chiquer, chicst
Het zelfstandig naamwoord is altijd chic: de Wassenaarse chic. Het bijvoeglijk naamwoord is chic, chiquer, chicst: een chic hotel, een chique villa, de chicste vrouw.
Sjiek is volgens Van Dale uitsluitend een zelfstandig naamwoord, afgeleid van het Franse chique, dat betekent: tabakspruim, pruimtabak of stukje kauwgom. Gebruik 'sjiek' niet als een minder chic begrip wordt bedoeld. Zet dan aanhalingstekens om chic of chique: een 'chique' tent, een 'chic' heerschap, het 'chique' heerschap.

choqueren, shockeren
Choqueren is 'aanstoot geven', 'pijnlijk treffen'. Shockeren is een afleiding van shock, en betekent 'heftige reactie teweegbrengen'. Volgens het Witte Boekje zijn choqueren en shockeren min of meer synoniem.

christen-democratie, christen-democratisch
Met koppelteken.

christenen
Geen hoofdletter.

cijfers en getallen
Bij getallen is niet altijd meteen duidelijk of deze met cijfers moeten worden weergegeven, dan wel worden uitgeschreven. Hieronder de richtlijnen die de Volkskrant daarvoor hanteert.

Hoofdregel
De hoofdregel is: getallen tot en met twintig in letters, evenals tientallen, honderdtallen, duizendtallen, miljoen en miljard.
Dat heeft een reden. Omdat getallen tot en met twintig (en ronde getallen als duizend en miljoen) heel vaak voorkomen, en veel cijfers een onrustig paginabeeld opleveren, schrijven we die in beginsel in letters. Het zou consequent zijn dit vol te houden voor getallen hoger dan twintig, maar de woorden voor die getallen worden zo lang dat dát weer onprettig leest.
In bepaalde situaties (bijvoorbeeld een vergelijking tussen twee getallen) en voor bepaalde categorieën (bijvoorbeeld leeftijden en percentages) gelden uitzonderingen. Die worden verderop in deze paragraaf behandeld.
Er blijft in de praktijk altijd discussie mogelijk over specifieke gevallen. Net als bij 'gewone' woorden (Het is espressoapparaat, maar voor de leesbaarheid mag ook espresso-apparaat) zal de eindredactie bij twijfel de knoop doorhakken.

Uitwerking
Getallen tot en met twintig gaan in letters, evenals tientallen, honderdtallen, duizendtallen, miljoen en miljard.

Voorbeelden: zeven, achttien, twintig, dertig, negenhonderd, zestienhonderd, drieduizend, zeventienduizend, vijftigduizend, vier miljoen, zestig miljoen, zestien miljard.

In koppen mag je getallen in cijfers schrijven. Daarmee kun je ruimte besparen: Politie arrresteert 20 jongeren.

Schrijf alle andere getallen in cijfers.
Voorbeelden: 21, 75, 120, 468, 1.001, 1.812, 2.700, 14.915, 607.864, 3.569.341.

Getallen als 21 duizend en 44 miljoen gaan deels in cijfers, deels in letters, waarbij je tussen beide een vastwit plaatst. Dan komt het getal altijd als geheel op een regel te staan, wat de leesbaarheid bevordert. Zet ook altijd een vastwit tussen een getal en een daarop volgend woord dat erbij hoort: 23 procent; 756 huizen.

Hetzelfde (deels cijfers, deels letters) geldt voor miljoenen groter dan honderd miljoen en miljarden groter dan honderd miljard, ook als het ronde honderdtallen betreft: 103 miljoen, 200 miljoen, 437 miljard, 600 miljard.

Schrijf bij heel grote getallen (die het voorstellingsvermogen van de lezer op de proef stellen) liever 1.600 miljard dan 1,6 biljoen. Dit bevordert de toegankelijkheid van de tekst.

Bij verkorte formuleringen als 200- à 300 miljoen, of tussen 14- en 15 duizend, komt een afbreekstreepje na het eerste lid, om verwarring (hoe onwaarschijnlijk ook) uit te sluiten.

Categorieën waarbij altijd cijfers worden gebruikt
Gebruik altijd cijfers, ook onder de twintig, als het gaat om leeftijden, percentages, tijdstippen, jaartallen, data, graden, maten, gewichten, afstanden, snelheden, rapportcijfers en geldbedragen. Dit is ook buiten de krant in berichtgeving gebruikelijk, en het bevordert een snel begrip van de desbetreffende grootheid.

Voorbeelden: hij wordt 17 jaar, 2 procent loonsverhoging, het is 4 uur, 8 januari 2009, 10 graden, 4 liter, 15 kilo, 60 centimeter, 78 centimeter, 30 hectare, 68 hectare, 87 kilometer per uur, 100 kilometer per uur, een 9 voor wiskunde, 37 euro, 90 euro. We schrijven ook: groep 5, hoofdstuk 9 en 5 maanden cel.

Houd het aantal nullen beperkt
Bij maten, gewichten, afstanden, snelheden en geldbedragen komen geregeld getallen voor die we deels in cijfers, deels in letters schrijven. Voorbeelden: 96 duizend liter (niet: 96.000 liter), 100 duizend euro (niet: 100.000 euro), 121 miljoen euro (niet: 121.000.000 euro). Het uitschrijven van duizend en miljoen voorkomt dat een fout over het hoofd wordt gezien waarbij een 0 (of een drietal nullen) te veel of te weinig is geschreven.

Bij ronde duizendtallen lager dan tienduizend worden de nullen om esthetische redenen toch gebruikt: de schrijfwijze '3 duizend' wordt algemeen als lelijk ervaren en is ook buiten de Volkskrant niet gebruikelijk. Hier geldt: 3.000 dollar, of drieduizend formulieren, niet: 3 duizend dingen.

Opsommingen en vergelijkingen
Gebruik ook cijfers in opsommingen en vergelijkingen. Bij de aanslag vielen 5 doden en 25 gewonden. De boer had 2.000 schapen en 3.500 koeien. De stad telde 27.500 katten en 10 duizend honden. Doe dit ook als twee getallen wat verder, eventueel enkele alinea's, uiteen staan: de lezer kan dan letterlijk in één oogopslag de aantallen vergelijken.
Schrijf echter vijf doden en tientallen gewonden, omdat 'tientallen' nu eenmaal niet in cijfers wordt geschreven.

Exacte getallen boven de duizend krijgen een punt, behalve in namen en jaartallen. Dit geldt ook als zij uit maar vier cijfers bestaan, juist om het onderscheid met jaartallen duidelijker te doen uitkomen.

Voorbeelden: 1.780 personen, 23.479 inwoners, het jaar 2007, Audi 8000. In 1995 vielen er nog 1.934 doden. Hij won de 3.000 meter.

Voorbeelden van de schrijfwijze in vergelijkingen en bij speciale categorieën:
1 1.000 105 duizend
16 1.001 238 duizend
30 1.600 999 duizend
78 1.731 1 miljoen
99 3.000 724 miljoen
100 9.999 1 miljard
105 10 duizend 693 miljard
129 11 duizend duizend miljard / 1.000 miljard / 1 biljoen
300 37.430 1.025 miljard / 1,025 biljoen
729 61 duizend 1.859 miljard / 1,859 biljoen
999 100 duizend

Uitzonderingen:
We schrijven getallen als hierboven heel soms toch in woorden, als er een speciale nadruk op ligt, bijvoorbeeld in citaten. 'Niet waar, ik heb hem twééduizend euro betaald.'
We schrijven niet 100 procent, maar honderd procent als wordt bedoeld 'in alle opzichten, geheel' (zoals in 'Dat weet ik honderd procent zeker').

Andere getallen:
We schrijven het seizoen 2006-'07, maar niet-vastliggende korte perioden gaan zonder verkorting. Zijn ministerschap (1956-1958) was geen succes. We schrijven de jaren zestig (niet het germanisme 'zestiger jaren').

Tijdstippen schrijven we in nieuwsberichten met cijfers: ze kwamen om 16.50 uur aan, na een wandeling van vier uur.
In andere soorten berichten, zoals reportages, kunnen tijdstippen ook worden uitgeschreven, eventueel ter verduidelijking met de toevoeging acht uur 's ochtends / 's avonds. vier uur 's middags / 's nachts.

Vierenhalf, niet viereneenhalf. Als we een dergelijk getal in cijfers schrijven, komt het er zo uit te zien: 4,5 procent.

Rangtelwoorden gaan volgens bovenstaande regels.
Voorbeelden: tweede, dertiende, vijftigste, tweehonderdste, 35ste, 102de, 2.700ste, 465 miljoenste.

Aanduidingen van eeuwen gaan in cijfers: 17de eeuw, 20ste eeuw. Het is de 19de-eeuwse auteur.

Eenvoudige breuken schrijven we in letters.
Voorbeelden: eenderde, driekwart, zevenachtste, tweeënhalf, twaalfenhalf. Maar het is een kwart.

Gecompliceerde breuken schrijven we in cijfers, evenals de bijbehorende hele getallen. Voorbeelden: 4 3/13, 31 5/7. Maar dit staat niet fraai. Gebruik daarom, als het kan, decimalen: 4,75; 16,66.

Op sportgebied gaan snelheidsaanduidingen als volgt: Als een wielrenner over 50 kilometer 1 uur 4 minuten en 37 seconden doet, schrijven we: 1.04.37. Als een schaatser de 1.500 meter aflegt in 1 minuut, 46 seconden en 53 honderdste seconden, schrijven we: 1.46,53.

Bij afstanden gebruiken we punten: het wereldrecord verspringen stond jarenlang op 8.90 meter.
'Gewone' afstanden schrijven we met een komma: 1,80 meter.

De aardbeving had een kracht van 7,6 op de schaal van Richter.
Telefoonnummers schrijven we bij voorkeur in reeksen, aflopend van vier naar drie naar twee.
Voorbeelden: 070-363 33 32; 0181-324 781; 06-108 831 61

In enkele gevallen schrijven we Romeinse cijfers: Karel V, het kabinet-Balkenende IV. In deze voorbeelden komt er een vastwit tussen de naam en het getal.

Vermijd cijfers aan het begin van een zin. Probeer de zin zo op te bouwen dat het getal verderop wordt geplaatst. Als de zin toch met een getal begint, krijgt het eerstvolgende woord geen hoofdletter. 80 procent van de ondervraagden is het oneens met de nieuwe spelling.

Let op! In het Nederland, Engels en Amerikaans worden verschillende woorden gebruikt voor dezelfde getallen:
Een billion (Amerikaans) is geen biljoen maar een miljard.

Nederlands Engels Amerikaans
miljoen (1 met 6 nullen) million million
miljard (1 met 9 nullen) a thousand million billion
biljoen (1 met 12 nullen) billion trillion
biljard (1 met 15 nullen) a thousand billion quadrillion
triljoen (1 met 18 nullen) trillion quintillion
triljard (1 met 21 nullen) a thousand trillion sextillion

circa
Vaak wordt geschreven: 'circa tienduizend', of: 'zo'n tienduizend'. Liever: ongeveer. Ongeveer, circa en zo'n worden nogal eens overbodig gebruikt, ook in gevallen waarin duidelijk is dat de aanduiding globaal is bedoeld: ‘Het tekort op de begroting bedraagt ongeveer 2 miljoen.’

citaten
Citaten zijn uitspraken die de strekking van een artikel kunnen verduidelijken of kleur geven. In interviews vormen zij de hoofdmoot van het verhaal.

In nieuwsberichten moeten citaten functioneel worden gebruikt: als een reactie, als een nadere toelichting of als illustratie. Zij moeten bij voorkeur kort en krachtig zijn, zeker in de eerste alinea.

Te veel citaten en vooral te lange citaten schieten hun doel voorbij. Wie iemand lang aan het woord laat, doet bij de lezer de aandacht verslappen. Dit probleem kan worden ondervangen door de (korte) vraag- en (korte) antwoordvorm, óf door de citaten af te wisselen met parafraseringen.

Citaten kunnen vaak niet letterlijk worden weergegeven. Spreektaal is omslachtiger en minder gestructureerd dan schrijftaal.

Het is toegestaan citaten te 'fatsoeneren' om de zinnen beter te laten lopen, maar de essentie van wat is gezegd, moet overeind blijven. Wie veel in de formulering wil veranderen, kan de desbetreffende passage beter parafraseren.

Citaten geven een mening of zienswijze weer. De geïnterviewde moet zich uiteindelijk in het afgedrukte woord herkennen. Het is aan te bevelen, zeker bij interviews en teksten waarin iemand langdurig aan het woord wordt gelaten, tevoren afspraken te maken over autorisatie van de tekst. Maak duidelijk dat de geïnterviewde alleen feitelijke onjuistheden en onjuiste citaten mag rechtzetten, maar de strekking van het artikel niet kan wijzigen. Bij citaten waarin beschuldigingen aan het adres van derden worden geuit, moet die partij worden gehoord.

Citaten worden soms op een onlogische manier opgebouwd. Bijvoorbeeld: 'De voorzitter duidde hiermee op een 'intern onderzoek. De resultaten daarvan zijn slechts aan een paar mensen bekend'.' Het is beter het citaat bij een nieuwe zin te beginnen: De voorzitter duidde hiermee op een intern onderzoek. 'De resultaten daarvan zijn slechts aan een paar mensen bekend.' Het is ook mogelijk te werken met een dubbele punt: De voorzitter duidde hiermee op een intern onderzoek: 'De resultaten daarvan zijn slechts aan een paar mensen bekend.'

Let op het voeren van de tegenwoordige tijd in citaten als: Hanneke zei dat 'de hoofdredacteur tevreden was'. Het moet zijn: Hanneke zei dat de hoofdredacteur tevreden is.

civiel recht
Het is: het civiel recht. Als bijvoeglijk naamwoord bij onzijdige zelfstandige naamwoorden civiel: civiel bestuur, civiel proces. Bij mannelijke en vrouwelijke zelfstandige naamwoorden civiele: civiele actie, civiele rechter, civiele partij. Andere namen voor civiel recht zijn: burgerlijk recht en privaatrecht.

claim
Een claim is een aanspraak, of een bewijs van recht van voorkeur. Claimen betekent opeisen. Vaak wordt (foutief) het woord 'claim' of 'claimen' gebruikt, terwijl bewering of beweren wordt bedoeld.

clichés
Gebruik geen clichés. Ze zijn niet altijd fout, maar maken een weinig creatieve indruk:
aan de bel trekken
de deur op een kier
de Domstad (Utrecht)
de -gigant (meubelgigant, uitgeversgigant)
de hamvraag
de hete lente/zomer/herfst/winter
de hobbel (onderhandelingen)
de hofstad (Den Haag)
de kille lente/zomer
de knelpunten
de kogel is door de kerk
de lichtstad (Eindhoven, Parijs)
de Maasstad (Rotterdam)
de noodklok luiden
de pijnpunten
de prent (gele of rode kaart)
de residentie (Den Haag)
de -reus (elektronicareus)
de rode lantaarn/lantaren
de roodgloeiende telefoon
de sigaar uit eigen doos
de -situatie (beginsituatie, gezinssituatie)
de sterke arm (politie)
de top- (topfavoriet, topkok)
de trukendoos
de weergoden
de -wereld (uitgeverswereld, balletwereld)
de zwartepiet (toespelen)
het eisenpakket
het financiële plaatje
het -front (cao-front, onderwijsfront)
het groene licht
het hete hangijzer
het kostenplaatje
het -land (boekenland, omroepland)
het plaatje (de toestand, het beeld)
het prijskaartje (ergens aanhangen)
het speeltuig (bal)
het -veld (onderwijsveld)
het voortouw (nemen)
het (niet) zien zitten
hoog ... -gehalte (domineegehalte)
op de schop nemen
op de tocht staan (banen)
op tilt slaan/springen
witte rook (uitgezonderd bij pausverkiezing)
zwaar weer (op komst)

Cliché-uitdrukkingen:

als paddestoelen uit de grond schieten
als warme broodjes over de toonbank gaan
de lakens uitdelen
donkere wolken pakken zich samen
dweilen met de kraan open
ergens geen doekjes om winden
iets niet onder stoelen of banken steken
uit een ander vaatje tappen.

CNV
Christelijk Nationaal Vakverbond. Het is het CNV. Er zijn elf aangesloten bonden: CNV Publieke Zaak, CNV BedrijvenBond, CNV BKM Bond van medewerkers in kerkelijke en daaraan verwante arbeid, Hout- en Bouwbond CNV, Onderwijsbond CNV, Dienstenbond CNV, Politievakorganisatie ACP, ACOM CNV-bond van militairen, Jongerenorganisatie CNV, CNV Kunstenbond, Kostersbond CNV.

coachen, coachte, gecoacht
Met vernederlandste spelling volgens de regel van 't kofschip.

coffeeshop, ‘koffieshop’
Als het een gelegenheid betreft waar drugs worden verhandeld, geniet coffeeshop de voorkeur.

College van Beroep voor het bedrijfsleven
Bestuursrechtelijk college dat geschillen behandelt over de economische ordening van Nederland.

college van procureurs-generaal
Geen hoofdletters. Uit vijf leden bestaand college, dat aan het hoofd staat van het Openbaar Ministerie. De procureurs-generaal bepalen het landelijke opsporings- en vervolgingsbeleid van het Openbaar Ministerie.

column
Een column is een persoonlijk stuk van een auteur, meestal op een vaste plek, een vaste dag en in een vaste opmaak. Er zijn twee typen:

De vrije column. Dit is een kort, kernachtig geschreven stuk waarin de columnist op een geheel eigen wijze tegen de dingen aankijkt. Dat kan op een humoristische manier gebeuren, maar ook spottend, ironisch, sarcastisch of satirisch. De columnist gaat bij wijze van spreken op de zeepkist staan om de lezer op zijn manier te vermaken of hem zijn waarheid voor te houden.

De specialistische column. Op bepaalde, specifieke terreinen (buitenland, sport, televisie) geeft een auteur op een persoonlijke wijze zijn visie op gebeurtenissen of voorvallen. Columnisten hebben een grote mate van vrijheid. Zij mogen in principe alles zeggen, met inachtneming van de algemeen geldende rechtsregels. Ook wat betreft taal en stijl genieten columnisten een grote mate van vrijheid.

commentaar
Het commentaar is de formele mening van de krant over een nieuwsfeit. Het is stellig van toon en beargumenteert de zienswijze. Het doel is een bijdrage te leveren aan het publieke en politieke debat.
Het commentaar bevat ingrediënten van de genres analyse, achtergrondartikel en column, maar onderscheidt zich daarvan door de concluderende inslag. Het commentaar geeft uiteindelijk antwoord op de vraag: wat vindt de krant (de auteur) ervan?

commandant der strijdkrachten
Geen hoofdletters, net zomin als paus, premier of commissaris van de koning. Het is de hoogste militaire functie van het land. De afkorting cds liever niet gebruiken. Is dat toch nodig, bijvoorbeeld omdat het begrip bij herhaling voorkomt, dan krijgt deze kleine letters, dus cds, zoals bijvoorbeeld ook sg voor secretaris-generaal.

commissaris van de koning
Geen hoofdletters. Vertegenwoordiger van de koning in een provincie en voorzitter van Provinciale en Gedeputeerde staten, het provinciaal bestuur. De commissaris van Limburg wordt ook wel gouverneur genoemd en het bestuur gouvernement. De afkorting 'CdK' liever niet gebruiken.

commissie
Met dubbel m en dubbel s. De commissie-Scholtens is onmiddellijk aan de slag gegaan.

contaminatie
Een contaminatie is een onjuiste samentrekking van zegswijzen. Een voorbeeld is: 'het kost duur'. Het moet zijn: het kost veel, of: het is duur. Soortgelijke fouten worden vaak gemaakt. Enkele voorbeelden:

'De trainer schroomt er niet voor harde maatregelen te nemen.' Juist is: de trainer schroomt niet harde maatregelen te nemen, of: de trainer schrikt er niet voor terug harde maatregelen te nemen.

'Leiders die zich erop voorstaan...' Juist is: leiders die zich erop laten voorstaan, of: leiders die zich erop beroemen.

'De VVD-fractie is het geheel niet eens met het regeringsvoorstel.' Juist is: de VVD-fractie is het helemaal niet eens met het regeringsvoorstel, of: de VVD-fractie is het oneens met het regeringsvoorstel, of: de VVD-fractie is het in het geheel niet eens met het regeringsvoorstel.

Andere contaminaties zijn:
'zich irriteren', moet zijn: zich ergeren, irriteren;
'zich beseffen', moet zijn: beseffen, zich realiseren;
'openheid van zaken geven', moet zijn: openheid betrachten, opening van zaken geven;
'hij behoort tot een van de...', moet zijn: hij behoort tot..., hij is een van de...;
'de kans is niet uitgesloten', moet zijn: de mogelijkheid is niet uitgesloten, er is een kans;
'dit voorstel maakt onderdeel uit van...', moet zijn: dit voorstel maakt deel uit van..., of: dit voorstel is een onderdeel van...
‘zich bedenken’ als bedenken wordt bedoeld. Zich bedenken betekent van gedachten veranderen.

copyright
De copyrightvermelding onder gekochte artikelen luidt: © The New York Review of Books 2022 (romein).

corona
We schrijven corona zonder hoofdletter. Verder: covid-19, deltavariant, alfavariant. Bij langdurige klachten na een coronabesmetting spreken we van het postcovidsyndroom, liever niet van het Engelse long covid. Dat laatste is verwarrend vanwege de associatie met een longziekte, terwijl het klachtenpatroon veel breder is.
Sars-cov-2 is het virus, soms versimpeld tot coronavirus, covid-19 of gewoon covid de ziekte. En sars is ook weer de ziekte, het sarsvirus het virus. En mers is een ziekte, veroorzaakt door het mersvirus. Net als dat je griep krijgt van het griepvirus.

cordon bleu
Met een c. Het meervoud is: cordon bleus. Gepaneerd stukje kalfsvlees gevuld met ham en kaas. Het is een kordon, met een k, van politieagenten.

cordon sanitaire
Met een c, en een e achter sanitair. Beschermende maatregel om iemands invloed in te perken.

corps
Hij is lid van het corps. Maar het is: politiekorps, muziekkorps.

correcties
Feitelijke onjuistheden kunnen worden gecorrigeerd in de rubriek Aanvullingen en verbeteringen.

coup, coupe
Coup en coupe worden nog wel eens verward. Een coup (de p wordt niet uitgesproken) is een slag, stoot of staatsgreep (coup d'état). Coupe wordt gebruikt in de betekenis van (ere)beker (Coupe du Monde), beker met ijs (coupe Venezia) of kapsel (coupe soleil).

CPB
Centraal Planbureau, zie aldaar.

Creutzfeldt-Jakob, ziekte van
Dodelijke, zeldzame hersenziekte die wordt veroorzaakt door ontspoorde prionen, eiwitachtige moleculen. Het is de menselijke variant van de gekkekoeienziekte, waarschijnlijk veroorzaakt door het eten van organen van besmette runderen.

criticaster, criticus
Deze begrippen zijn geen synoniemen. Een criticus is iemand die beroepshalve schrijft over de kwaliteit van creatieve prestaties. In algemene zin zijn critici ‘degenen die kritiek hebben (geleverd) op’ iets of iemand: een scherp criticus van de regering-Kok. Een criticaster is iemand die op een kleingeestige of muggenzifterige manier kritiek uitoefent.

Cruijff
De schrijfwijze van de naam Cruyff /Cruijff is niet eenduidig. De spelling Cruijff is ingeburgerd. We schrijven ook: Ruud van Nistelrooij, Dirk Kuijt. De voetballer Johan Cruijff overleed op 24 maart 2016.

c.s.
Afkorting van het Latijnse cum suis, 'met de zijnen'. Bij een enkelvoudig onderwerp moet een enkelvoudige werkwoordsvorm volgen: Van Ammelrooy c.s. heeft het plan opgevat. In het spraakgebruik wordt c.s. vaak opgevat in de betekenis: en de zijnen. De meervoudige werkwoordsvorm is daarom ingeburgerd: Van Ammelrooy c.s. hebben het plan opgevat.

cursief
Gebruik cursief bij: titels van boeken, films, kranten, tijdschriften, nota’s, rapporten, toneelstukken, televisie- en radioprogramma's, liedjes, schilderijen, tentoonstellingen en dergelijke. Gebruik geen aanhalingstekens.

Vreemde woorden die nog niet zo zijn ingeburgerd dat ze tot de Nederlandse taalschat kunnen worden gerekend, schrijven we ook cursief. Een spaarzaam gebruik is op zijn plaats; zet zo'n woord de eerste keer cursief, daarna romein. Vreemde woorden die op spellingsite.nu of in het Groene Boekje staan, hoeven niet te worden gecursiveerd. De onlineversie van Van Dale bevat meer vreemde woorden dan die andere bronnen; vaar daar dus niet blind op.
Dichtregels, gedichten en titels van gedichten cursiveren we doorgaans ook.
Titels van hoofdstukken uit boeken en dergelijke staan tussen aanhalingstekens.
Schrijf namen van cafés, hotels, schepen, stichtingen, verenigingen, instellingen en dergelijke romein zonder aanhalingstekens. Maak door gebruik van hoofdletters duidelijk dat het een naam betreft (ook als de betreffende instelling dat zelf niet doet): café De Rustende Jager, hotel De Wereld, de Titanic, Stichting Kinderpostzegels, vereniging Natuurmonumenten, peuterspeelzaal Dikkertje Dap.
Namen van actiegroepen en dergelijke worden niet gecursiveerd. Schrijf ze romein zonder aanhalingstekens, maar met hoofdletters bij de bepalende woorden: het Platform de Witte Spelling, de Stichting Wakker Dier.
Soms geeft het een sterk effect een woord te benadrukken door het te cursiveren in plaats van met accenten te werken. Een spaarzame toepassing is gewenst om een woud van gecursiveerde woorden te voorkomen.
Korte citaten (een paar woorden, een enkel zinnetje) in een vreemde taal kunnen worden gecursiveerd. Langere citaten kunnen beter tussen aanhalingstekens romein worden geplaatst. Voor koppen gelden aparte regels.

D

dading
Een overeenkomst tussen partijen waardoor de rechter geen uitspraak meer hoeft te doen. Bij lichte strafzaken wordt met dading bedoeld het contact tussen slachtoffer en dader met de bedoeling de schade te regelen.

dagvaarding
Oproep om voor het gerecht te verschijnen. Het werkwoord is dagvaarden.

dan, als
Het is even groot als en groter dan.
De volgende constructies leveren nog wel eens moeilijkheden op: het is driemaal zo groot als, zes keer zo vaak als en hij is niet zozeer bang als wel onrustig. In het laatste geval wordt vaak ten onrechte 'dan wel' geschreven.

danken, wijten
Danken heeft een positieve betekenis, wijten een negatieve: 'aanrekenen'. Het is: hij heeft het succes aan zijn grote inzet te danken, en: hij heeft het verlies aan zichzelf te wijten.

dankzij
Aan elkaar.

dan wel
Twee woorden, evenals als wel.

dat, wat
We gebruiken wat om naar iets onbepaalds te verwijzen. Voor een bepaalde verwijzing gebruiken we dat. Voorbeelden:
Er is nog veel wat ik nog niet heb kunnen vertellen.
Zij heeft alles gedaan wat in haar vermogen lag.
Dit is een begrip dat hier nauw mee samenhangt.
Het enige dat telt, is de moraal.

Ook zijn er gevallen waarin de betekenis van de zin wordt bepaald door dat of wat:
Hij veranderde het voorstel dat we goed vonden.
Hij veranderde het voorstel, wat we goed vonden.
Dat slaat in de eerste zin op het voorstel; wat slaat in de tweede zin terug op de hele voorafgaande zin.

Bij twijfel tussen dat en wat biedt een ezelsbruggetje meestal uitkomst: als het woord dat of wat kan worden vervangen door hetgeen, is het altijd wat; kan dat niet, schrijf dan dat.

dateline
Een dateline geeft aan dat een verslaggever of correspondent van de Volkskrant ter plaatse was om de gebeurtenis te verslaan. Als de Haagse redacteur op de Haagse redactie een artikel schrijft over een toespraak van de premier in Deventer, luidt de dateline Den Haag. Hetzelfde geldt voor de verslaggever op de Amsterdamse redactie die nieuws vergaart over een moord elders in het land. Hij gebruikt dan als dateline Amsterdam. Als hij dat thuis doet en zijn artikel vervolgens verzendt naar de redactie, wordt de dateline ook Amsterdam, omdat dat zijn standplaats is. Een verslaggever die naar Den Helder gaat en zijn bericht op de redactie aanvult met andere informatie, gebruikt Den Helder als dateline.

datzelfde
Aan elkaar.

deelname, deelneming
Het is de deelname aan de Olympische Spelen, en deelneming betuigen bij een sterfgeval. In juridische sfeer wordt gesproken van deelneming aan een misdadige organisatie en deelneming aan het plegen van een strafbaar feit.

deel uitmaken van, onderdeel zijn van
Het is: dit voorstel maakt deel uit van... , of: dit voorstel is een onderdeel van... Niet: 'dit voorstel maakt onderdeel uit van...’. Zie contaminatie.

deelwoordconstructie
De zin 'morrend werden alle blokkades opgeheven' is onjuist. Morrend is een deelwoord, en dat neemt het onderwerp van de hoofdzin aan. In deze zin is dat de blokkades, maar blokkades kunnen niet morren. Maak er bijvoorbeeld van: morrend hieven zij alle blokkades op.

Vergelijkbare voorbeelden:
'alles overziende luidt het oordeel van de premier';
'eenmaal aangekomen op de plaats van bestemming bleek dat het appartement niet aan zee lag'.
Juist is:
nadat de premier alles heeft overzien, luidt zijn oordeel...
toen ze eenmaal aangekomen waren op de plaats van bestemming, bleek dat het appartement niet aan zee lag.

demissionair
Aftredend. Een demissionair kabinet heeft zijn ontslag genomen, maar blijft regeren totdat een nieuw kabinet is benoemd. Het behandelt in de regel alleen nog de lopende zaken.

De Nederlandsche Bank
Met drie hoofdletters en sch. Het is: de president van De Nederlandsche Bank (DNB).

departement
Zonder hoofdletter. De naam van een departement krijgt wel een hoofdletter: het departement van Verkeer en Waterstaat of het ministerie van Verkeer en Waterstaat

deporteren
Zie uitzetten.

derde dinsdag in september
Geen hoofdletters. Ook Prinsjesdag genoemd. Dag waarop het parlementaire jaar wordt geopend met het voorlezen van de Troonrede door het staatshoofd. Prinsjesdag is met een hoofdletter, omdat het de eigennaam is van de dag.

derde wereld
Kleine letters, ook de afleidingen: derdewereldland, derdewereld-product, derdewereldstad. Gebruik liever de term ontwikkelingslanden.

derhalve
Ouderwets woord om een conclusie te benadrukken. Kan vaak worden geschrapt en worden ondervangen door een nieuwe zin te beginnen. De varkenspest hield de hele regio in haar greep. De boeren moesten er (derhalve) aan geloven. Ook vaak gebruikt als stoplap in plaats van 'dus'.

dezelfde, diezelfde
Aan elkaar.

deze zelfde
Twee woorden.

dicht bij, dichtbij
Schrijf de woorden los van elkaar als een bijbehorend zelfstandig naamwoord volgt; zo niet, schrijf ze dan aan elkaar: de partijen waren dicht bij een oplossing; de oplossing van het probleem kwam snel dichtbij.

dioxine(s)
Dioxines zijn gechloreerde koolwaterstoffen, net als pcb’s en dibenzofuranen. Er zijn 75 verschillende dioxines, die sterk uiteenlopen in giftigheid.

Bij milieuverontreiniging is altijd sprake van de aanwezigheid van een aantal dioxines. Daarom is sprake van verontreiniging met dioxines (meervoud).

Voor de normstelling inzake dioxines worden de diverse verbindingen onder één noemer gebracht. Het is daarom wel juist over dioxinegehalte of dioxinenorm (enkelvoud) te spreken.

discriminerende taal en stereotypen

Wees bedacht op taalgebruik dat als discriminerend kan worden ervaren, op ongepaste verwijzingen naar sekse, afkomst, religie, seksuele geaardheid, uiterlijk of leeftijd. En ben je daarbij bewust van je eigen vooroordelen en blinde vlekken. Denk na of een bepaalde typering werkelijk iets toevoegt of dat ze vooral een cliché bevestigt of iets zegt over jouw individuele perspectief. Bedenk of het relevant is om naar het postuur van iemand te verwijzen of dat dat kan overkomen als nodeloos kwetsend. Ga na of het echt bijzonder is dat een jongeman van Marokkaanse afkomst of een vrouw met blond haar een bepaalde positie bekleedt, of dat dit is gebaseerd op gedateerde aannamen. En vraag je af of de keuze voor een grauwe foto met bewoners op de rug afgebeeld representatief is bij een reportage over een achterstandswijk of juist bestaande clichés bevestigt.

Voorkom taalconstructies waarbij één perspectief, bijvoorbeeld het mannelijke, witte of heteroseksuele perspectief, de norm is. Een ‘stel’ is niet automatisch een heterostel. We gebruiken voor mensen van kleur niet de groepsaanduiding ‘niet-witte Nederlanders’. Pas ook op voor gedateerde stereotypen als ‘werkende moeder’ en ‘zorgende vader’.

Soms willen we met ironie vooroordelen en stereotypen onderuithalen door er juist de nadruk op te leggen. Pas daarmee op, deze ironie wordt vaak niet goed begrepen.

De krant streeft seksegelijkheid na in taalgebruik. Vermijd daarom constructies waaruit de indruk kan ontstaan dat het mannelijke de norm is en het vrouwelijke de uitzondering.

Etnische afkomst vermelden we alleen als dat relevant is. Dat verschilt van verhaal tot verhaal. Het puur vermelden van de afkomst, zonder dat in het verhaal duidelijk is waarom dat functioneel is, is ongewenst. Wees zo precies mogelijk. (Zie ook allochtoon/ autochtoon)

Net zomin we standaard de etnische afkomst van individuen vermelden, beschrijven we de huidskleur van mensen. Door het benoemen van huidskleur maak je onderscheid tussen mensen, hiervoor moet een goede reden zijn. Als je huidskleur benoemt, dient door de context van het verhaal of binnen de betreffende passages duidelijk te zijn waarom dat relevant is, zoals bijvoorbeeld in een persoonlijk interview, of bij een publicatie over racisme in het voetbal.

Als we bevolkingsgroepen langs lijnen van huidskleur indelen verdient de indeling wit/zwart de voorkeur boven blank/zwart. Omdat het woordpaar logischer is, en omdat het ingeburgerd is geraakt.

Er bestaat geen woordverbod; het gebruik van blank in opiniestukken en citaten is toegestaan.

Gebruik zwarte en witte als bijvoeglijk naamwoord: zwarte agent, witte activisten. Hanteer ‘de zwarten’ en ‘de witten’, of ‘de zwarte’ of ‘de witte’ niet als zelfstandige naamwoorden. Daarmee lijken mensen te worden gereduceerd tot enkel hun huidskleur.

In plaats van zwart hanteren we bij een groepsaanduiding ook de uitdrukking mensen van kleur. Deze term is afkomstig van het Engelse people of color en is door de wereldwijde Black Lives Matter-protesten ook versneld in Nederland ingeburgerd geraakt, niet in de laatste plaats omdat steeds meer mensen zichzelf zo benoemen. Het betreft een anglicisme en wellicht zal er in de toekomst een geschikter alternatief ontstaan, want taal is altijd in ontwikkeling. Tot die tijd is personen, vrouw, man van kleur een bruikbare term, maar realiseer je dat het een containerbegrip is. In zijn algemeenheid is het beter zo precies mogelijk te zijn.

De term ‘niet-witte mensen’ gebruiken we niet, omdat deze witte mensen tot norm lijkt te verheffen.

Pas op voor ouderwetse en discriminerende termen. De woorden ‘kleurling’ en ‘halfbloed’ worden niet meer gebruikt.

Het woord ‘neger’ beschouwen we als een racistische uiting en belediging, en gebruiken we in principe niet in de krant. Bij hoge uitzondering, wanneer we het belangrijk achten om de historische werkelijkheid te tonen met de hulp van een directe verwijzing naar een historische bron, kiezen wij ervoor het woord wel te gebruiken en ook voluit te schrijven, maar ook dan doen we dit zeer terughoudend. Wanneer het noodzakelijk is er in een andere context toch over te schrijven (zoals in de eerste zin van deze alinea), doen we dit eveneens met grote reserve. We zijn terughoudend met het citeren van personen die het als scheldwoord hanteren, omdat de krant zich ervan bewust is dat scheldwoorden en/of racistische uitingen door veelvuldig gebruik ook kunnen normaliseren. We vervangen het woord bij voorkeur niet door de term ‘n-woord’, omdat daarmee evenzeer de associatie met het racistische scheldwoord wordt opgeroepen of niet wordt begrepen wat er wordt bedoeld.

distantiëren, gedistantieerd
Geen trema in het voltooid deelwoord. Ook de tegenwoordige tijd enkelvoud distantieer, distantieert en de verleden tijd distantieerde, distantieerden hebben geen trema.

dj
Kleine letters. Staat voor deejay, diskjockey. Niet: 'deejee'.

dna
Staat voor desoxyribonucleic acid (desoxyribonucleïnezuur). Dna is de drager van erfelijke informatie in organismen. Een dna-molecuul bestaat uit twee lange ketens. Bij de voortplanting wordt (een deel van) het dna doorgegeven aan het nageslacht, door chromosomen.

doe-het-zelver
Met koppeltekens. Ook: doe-het-zelfzaak.

dokter
Het meervoud van dokter is dokters, niet 'doktoren'. Soms geniet het synoniem arts de voorkeur. Je kunt gewoon naar de dokter gaan, maar zij werkte jaren als arts geniet de voorkeur boven ‘zij werkte jaren als dokter’.

dollar
Kleine letters, zoals alle valuta's. Gebruik het dollarteken $ alleen in financiële staatjes of bij prijsopgaven. In andere gevallen is de schrijfwijze: 2,50 dollar. Vermeld bij voorkeur hoeveel het bedrag in euro's is.

doodslag
Opzettelijk iemand van het leven beroven zonder dat sprake is van een van tevoren beraamd plan. Als er geen sprake is van opzet, dan is het hoogstens dood door schuld. De maximumstraf voor doodslag is vijftien jaar gevangenisstraf.

doolhof
Zowel het doolhof als de doolhof (mannelijk) is goed volgens Van Dale.

doordat, omdat
Doordat geeft een oorzaak aan, omdat een reden.
De trein ontspoorde doordat er een blok beton op de rails lag.
De actievoerders hadden een blok beton op de rails neergelegd, omdat ze wilden protesteren tegen de komst van de hsl.
De constructie 'dit komt omdat...' is fout. Het moet zijn: dit komt doordat..., omdat in dit geval altijd de oorzaak wordt verklaard.

doorvoeren
Iets te ver doorvoeren. Het woord doorvoeren wordt wel ten onrechte gebruikt in combinatie met maatregel. Een maatregel wordt genomen, niet 'doorgevoerd'. Een maatregel of een besluit kan wel worden uitgevoerd.

douchen douchte gedoucht
Met vernederlandste spelling volgens de regel van 't kofschip.

downloaden downloadde gedownload
Met vernederlandste spelling volgens de regel van 't kofschip. Binnenhalen van gegevens op een computer.

dr.
Doctor. Academisch gepromoveerde; niet te verwarren met dokter, arts. Niet voluit gebruiken in combinatie met een naam. Het is dr. S. Weusten. Het meervoud van doctor is doctors of doctoren.

dramatisch
Wordt goed gebruikt in de betekenis: aangrijpend, overdreven. Dramatische gebeurtenissen kenmerken zijn levensverhaal, 'doe niet zo dramatisch'.

Wordt verkeerd gebruikt als vertaling van het Engelse dramatic in de betekenis: opzienbarend. 'De Amerikaanse president hield een dramatische rede.'

Drenthe
Met een h. Het bijvoeglijk naamwoord is: Drentse.

drs.
Doctorandus. Niet voluit gebruiken in combinatie met een naam. Het is: drs. B. van de Weijer.

drug(s)
In samenstellingen geniet de voorkeur drugs: drugshandelaar, drugssmokkel, drugsverslaving. De voorkeur geniet drugs-. Het is: softdrug(s), harddrug(s).

ds.
Dominee. De afkorting is afgeleid van het Latijnse dominus (heer). De aanspreektitel is dominee.

dubbele ontkenning
Een omslachtige constructie die lastig leest en onnodig dwingt tot extra nadenken: 'hoewel de kabels nog blootliggen, twijfelt niemand eraan dat de openingsdatum niet wordt gehaald'. Beter is: hoewel de kabels nog blootliggen, is iedereen ervan overtuigd dat de openings datum wordt gehaald.

dubbele punt
Een dubbele punt wordt in de volgende gevallen gebruikt:
Om een citaat in te leiden: Den Uyl zei altijd: 'Twee dingen.'
Om een opsomming in te leiden: de volgende ploegen hebben nog kans op de titel: Ajax, PSV en Feyenoord.
Om een verduidelijking in te leiden: met andere woorden: de festiviteiten gaan definitief door.

Na de dubbele punt bij een citaat begint het citaat met een hoofdletter. In de overige gevallen begint het eerste woord na de dubbele punt met een kleine letter, tenzij het een eigennaam is. Spaarzaam gebruik van de dubbele punt tussen lopende zinnen is aan te bevelen. Meestal wil de schrijver daarmee duidelijk maken dat tussen beide zinnen een logisch verband bestaat. Dat blijkt doorgaans voldoende uit de bewoordingen, zodat de dubbele punt in deze gevallen meestal zonder bezwaar kan worden vervangen door een punt. Dat is beter voor het ritme van de zinnen.

Duitstalig
Met een hoofdletter en zonder koppelteken.

dus
Vaak gebruikt als stoplap: ‘Zo kan-ie dus wel weer’, ‘dat zullen we dus nog wel eens zien’, ‘ze hadden geen keus, dus moesten ze wel’. Kan gemakkelijk worden geschrapt. Conclusies blijken vaak uit de context; die hoeven niet te worden versterkt met 'dus'.

dvd
Kleine letters. Afkorting van digital video (of versatile) disc. Schijfje met dezelfde afmetingen als de compact disc (cd), maar met een grotere opslagcapaciteit. Het is: dvd'tje, dvd-rom, dvd-speler.

E

Economische en Monetaire Unie (EMU)
Met ingang van 1 januari 1999 gevormd door de Europese landen die voldoen aan financieel-economische criteria. Zij voeren één gezamenlijke munt, de euro. Het monetaire beleid staat onder de hoede van de Europese Centrale Bank.

economische politierechter
Enkelvoudige kamer (alleensprekende rechter) van een rechtbank voor de berechting van economische delicten.

een van de...
Let op het gebruik van het meervoud in de werkwoordsvorm in de (beperkende) bijvoeglijke bijzin: hij is een van de politici die beschikken over een gedegen dossierkennis; hij is een van de weinige jonge schrijvers die de jeugd aanspreken. Het betrekkelijk voornaamwoord die slaat in het eerste voorbeeld op politici en in het tweede op schrijvers. Er zijn gevallen waarin ook de enkelvoudige persoonsvorm is toegestaan: als in de constructie een van de ... de nadruk op een valt: zij was een van de eersten die wist hoe de vork in de steel zat.

eenzelfde
Aan elkaar. Het is ook: hetzelfde.

Eerste Kamer
Met hoofdletters, ook in samenstellingen: Eerste Kamerlid. De 75 leden worden om de vier jaar gekozen door de leden van de Provinciale Staten. De Eerste Kamer wordt ook senaat genoemd en bij gelegenheid chambre de réflexion; een Eerste Kamerlid ook senator. De Amerikaanse Senaat wordt met een hoofdletter geschreven.

eerste zin
De eerste zin is een van de belangrijkste onderdelen van een artikel. De lezer moet direct worden gegrepen: lees dit verhaal!
In nieuwsberichten bevat de eerste zin kort en bondig de kern van het nieuws. In andersoortige artikelen (bijvoorbeeld interviews of reportages) leidt de eerste zin de lezer op een prikkelende en pregnante manier in op wat komen gaat.

Enkele vuistregels:
Zet in de eerste zin het belangrijkste nieuws.
Begin bij voorkeur niet met een plaatsaanduiding (‘In Groningen...’). Die staat meestal al in de dateline.
Begin bij voorkeur niet met een tijdsaanduiding. De tijd is meestal niet het belangrijkste nieuws.
Begin bij voorkeur niet met een bronaanduiding. Breng eerst het nieuws en vertel daarna wat de bron is.
Val met de deur in huis. Begin niet met een lange aanloop of bijzin.
Geef de lezer geen raadsels op. ‘December 1914. Een koude winternacht.’ Vertel meteen waarover het verhaal gaat.
Vermijd loze beginzinnen ('De kogel is door de kerk', 'Geduld is een schone zaak', 'Boer Teunissen kijkt somber voor zich uit', 'Hij had het altijd al gedacht', 'Het kwam voor haar niet als een verrassing.’)
Zeg bij voorkeur wat er wél is gebeurd en niet wat er niet is gebeurd, tenzij dit het belangrijkste nieuws is.
Geef niet te veel informatie tegelijk.
Vermijd de lijdende vorm. De actieve vorm is vaak krachtiger en levendiger.
Gebruik geen 'stadhuistaal'. Hoe concreter hoe beter.
Schrap overbodige woorden. Houd het strak en zakelijk.
Houd de zin zo kort mogelijk. Let op het ritme.

ei/ij
Enkele probleemgevallen:
allerijl, allerlei: de omgeving werd in allerijl afgezet. Het is: allerlei.
beits
bereiden, berijden: een maaltijd bereiden. Een paard berijden.
breien, brij: een trui breien. Een brij van woorden.
eiken, ijken: een eiken kloostertafel. Het ijken van gewichten.
geijkt: een geijkt patroon.
gevlij, vleien: in het gevlij komen. Iemand vleien.
inwijden, uitweiden, uitwijden: iemand inwijden in een geheim; een gebouw inwijden; iemand kan flink uitweiden (breedsprakig zijn) over een gebeurtenis. Een trui kan door onhandig gebruik uitwijden.
karwei, karwij: een karwei afmaken. Het is: karwijzaad.
leiden, lijden: een leven leiden. Pijn lijden, verlies lijden. Dat lijdt geen twijfel.
makelij
neiging, nijging: de neiging (aandrift) voelen om in lachen uit te barsten. Een nijging (buiging) maken voor een gast.
ongebreideld
peil, pijl: er valt geen peil op te trekken. Spelen met pijl en boog.
peiler, pijler: een peiler van illegale zenders. Een pijler van een brug.
porselein: als een olifant in een porseleinkast.
puberteit, pubertijd: de puberteit is de levensfase waarin de geslachtsrijpheid zich ontwikkelt. De pubertijd is de tijd of periode van het puberen.
reikhalzend
reizen, rijzen: naar het buitenland reizen. De pan uit rijzen.
stampei, stampij (kabaal): beide spellingwijzen mogen; Van Dale geeft alleen stampij.
steiger, steigeren, afstijgen, stijgen, stijger: gebouwen staan in de steigers. Paarden steigeren. Ruiters stijgen af. Omzetten stijgen. De grootste stijger op de beurs.
steil, stijl: een steile helling, een steile dominee. De stijl van een deur, de stijl van schrijven.
twijfelen, weifelen: hij twijfelde aan het nut van de aankoop. Hij weifelde dan ook even voor hij de winkel binnenging.
uitweiden, uitwijden, inwijden: iemand kan flink uitweiden (breedsprakig zijn) over een gebeurtenis. Een trui kan door onhandig gebruik uitwijden. Iemand inwijden in een geheim; een gebouw inwijden.
veilen, vijlen: huizen veilen. Nagels vijlen.
vleien, vlijen: een hooggeplaatste vleien (naar de mond praten). Zich naast een geliefde vlijen (gaan liggen). Maar het is: in het gevlij komen (in de gunst komen).
weids, wijd: een weids uitzicht, een weids gebaar. Een jas met een wijde mouw.

eigennaam
Gebruik een koppelteken in samenstellingen met een eigennaam: commissie-Halsema, kabinet-Rutte, affaire-Hirsi Ali. Zie verder Namen van bedrijven, organisaties en hun producten

eisen, kosten
Het is: de ramp met de veerboot eiste honderden slachtoffers; het ongeluk kostte tien toeschouwers het leven; het verkeer eiste in het weekend het leven van zeven automobilisten.
Eisen en kosten worden hier gebruikt in de betekenis 'vorderen'. Vaak wordt geschreven: 'De ramp heeft honderden doden geëist (of gekost)'. Dit is niet juist. Een ramp vordert geen doden, maar levens.

EK
Europees kampioenschap

e-mail
Met een koppelteken. Staat voor electronic mail. We schrijven: mailen mailde gemaild; e-mailbericht.

email
Een soort glazuur. Het is een emaillen pan, een geëmailleerde pan.

EMU
Economische en Monetaire Unie

en dergelijke
Kan vaak beter worden weggelaten, bijvoorbeeld in de zin: 'Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen en dergelijke opsparen of laten uitbetalen.' Beter is: Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen opsparen of laten uitbetalen. De afkorting ‘e.d.’ niet gebruiken.

Engelse werkwoorden
Werkwoorden van Engelse herkomst worden vervoegd als Nederlandse werkwoorden. Als de stam van het werkwoord (het hele werkwoord min -en) op een klinker eindigt, krijgt de verleden tijd -de, het voltooid deelwoord -d. Als de stam van het werkwoord op een medeklinker eindigt, geldt de regel van 't kofschip. Als de stam op een sisklank (zoals x en ch) eindigt, krijgen de verleden tijd en het voltooid deelwoord een -t.

Voorbeelden:
barbecuen barbecuede gebarbecued ik barbecue jij barbecuet
bingoën bingode gebingood ik bingo jij bingoot
coachen coachte gecoacht ik coach jij coacht
deleten deletete gedeletet ik delete jij deletet
douchen douchte gedoucht ik douche jij doucht
downloaden downloadde gedownload ik download jij downloadt
faxen faxte gefaxt ik fax jij faxt
fonduen fonduede gefondued ik fondue jij fonduet
googlen googlede gegoogled ik google jij googlet
hockeyen hockeyde gehockeyd ik hockey jij hockeyt
inloggen logde in ingelogd ik log in jij logt in
internetten internette geïnternet ik internet jij internet
lobbyen lobbyde gelobbyd ik lobby jij lobbyt
managen managede gemanaged ik manage jij managet
mixen mixte gemixt ik mix jij mixt
racen racete geracet ik race jij racet
rugbyen rugbyde gerugbyd ik rugby jij rugbyt
showen showde geshowd ik show jij showt
skaten skatete geskatet ik skate jij skatet
smashen smashte gesmasht ik smash jij smasht
sponsoren sponsorde gesponsord ik sponsor jij sponsort
timen timede getimed ik time jij timet
typen typte getypt ik typ jij typt
update updatete geüpdatet ik update jij updatet

Sommige werkwoorden krijgen op grond van de variatie in uitspraak een dubbele vervoeging:
bridgen
bridgen bridgede / bridgete gebridged / gebridget ik bridge jij bridget
briefen briefte / briefde gebrieft / gebriefd ik brief jij brieft
browsen browste / browsde gebrowst / gebrowsd ik browse jij browst
golfen golfte / golfde gegolft / gegolfd ik golf jij golft
housen houste / housde gehoust / gehousd ik house jij houst
leasen leaste / leasde geleast / geleasd ik lease jij least
surfen surfde / surfte gesurfd / gesurft ik surf jij surft

Engelstalig
Met een hoofdletter en zonder koppelteken.

enkelvoud / meervoud
In een aantal gevallen is het lastig te bepalen of de werkwoordsvorm in het enkelvoud of in het meervoud moet.
Zinnen met aantal, tiental, massa of paar leveren in de praktijk nogal eens problemen op. Bijvoorbeeld: er is/zijn een tiental gedetineerden aanwezig. Als in dit soort zinnen de nadruk ligt op aantal, tiental, massa of paar, wordt het enkelvoud gebruikt. Ligt de nadruk op het zelfstandig naamwoord dat erop volgt, dan wordt de meervoudsvorm gebruikt. Soms kan het allebei: voor het paleis stond/stonden een massa agenten. In de meeste gevallen geeft de regel voldoende uitsluitsel: een grote massa mensen belegerde het paleis; die paar mensen kunnen er nog wel bij; dat paar schoenen kost 100 euro.

We schrijven: een miljoen mensen zijn omgekomen, omdat we miljoen hier opvatten als telwoord.
Er zijn ook combinaties van enkelvoud en meervoud denkbaar in samengestelde zinnen. Bijvoorbeeld: een groot aantal mensen, die allemaal bij het project betrokken waren, vond het heerlijk dat...
Woorden die een maat, gewicht of prijs aangeven (hectare, kilo, liter, euro) worden in het meervoud geschreven als ze op afzonderlijke eenheden slaan: tientallen hectaren bos gingen in vlammen op. Het is enkelvoud als ze samen met een telwoord maat, gewicht of prijs beschrijven: hij bezit 5 hectare land. Het is: dat boek kost 30 euro, maar: hij legde drie euro's op tafel, voor elk kind één.
Constructies met een van de weinigen die... gaan vaak fout: 'Bas is een van de weinige taalvorsers die echt weet hoe het moet.' Goed is: Bas is een van de weinige taalvorsers die echt weten hoe het moet. De (beperkende bijvoeglijke) bijzin 'die echt weten hoe het moet' slaat op de taalvorsers, niet op Bas. Het is ook: Bas behoort tot de taalvorsers die echt weten hoe het moet. Het is niet: 'Bas behoort tot een van de taalvorsers... ' .
Enkelvoud wordt ook gebruikt in de constructie: er moest nog tien minuten worden gespeeld. Er moest nog voetbal worden gespeeld. Tien minuten moesten niet worden gespeeld.
Een consequent aanhouden van het enkelvoud in een samengestelde zin valt aan te bevelen: De actiegroep besloot de bezetting te beëindigen omdat ze vreesde voor gevaarlijke situaties (niet: '... omdat ze vreesden voor...').

Bij meervoudsvormen van zelfstandige naamwoorden die zowel met -n als met -s worden geschreven, heeft meestal de meervoudsvorm eindigend op -n de voorkeur: fasen, gemeenten, methoden, perioden, ziekten.

enkelvoudige kamer
Zitting met één rechter die rechtspreekt (politierechter, kinderrechter, president in kort geding en de economische politierechter).

en zo
Twee woorden.

enzovoort
Kan vaak beter worden weggelaten, bijvoorbeeld in de zin: 'Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen enzovoort opsparen of laten uitbetalen.' Beter is: Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen opsparen of laten uitbetalen. De afkorting 'enz.' niet gebruiken.

epicentrum
Het centrum van een aardbeving. Niet: 'episch centrum'. Het is: de aardbeving had een kracht van 7,6 op de schaal van Richter (niet: '7.6').

epo
Kleine letters. Dopingpreparaat.

er
Kan worden weggelaten in zinnen als: als (er) iemand wil meedoen, is hij welkom; plotseling ontstond (er) enige deining.

erdoor, erlangs, ervan
Aan elkaar. Het is ook: eromheen, eropuit, ertussendoor, eronderdoor.

erg
Versterkend bijwoord. Kan vaak zonder bezwaar worden geschrapt: ik vind dat muziekstuk (erg) fraai.

ervan afhangen
Het hangt ervan af. Het stamwerkwoord is afhangen van.

ervan afzien
Hij ziet ervan af. Het stamwerkwoord is afzien van.

ervan uitgaan
Hij gaat ervan uit dat... Het stamwerkwoord is uitgaan van.

ervoor
Aan elkaar

ervoor gaan
Populair taalgebruik. Toegestaan in een citaat of parafraserende zin, maar kan voor het overige beter worden vermeden.

eskimo’s
Geen hoofdletter. Verzamelnaam van verspreid levende bevolkingsgroepen. (Zo ook: bedoeïenen, indianen, zigeuners.) De verzamelnaam is door anderen gegeven. Liever worden de diverse bevolkingsgroepen die ertoe behoren bij de door hen zelf gekozen naam genoemd. Voor de grootste groep, die in Canada leeft, is dat Inuit (enkelvoud: Inuk). Hoewel deze naam door de Inuit Circumpolar Council (voorheen Conference) sinds 1977 wordt gehanteerd voor alle volken die voorheen eskimo's werden genoemd, is ook Inuit niet onomstreden. Zo prefereren de Joepiken, die in Siberië leven, na hun eigen naam eskimo boven Inuk.

essentieel
Kent geen vergrotende of overtreffende trap ('essentiëler', 'essentieelst'). Ook niet: 'het meest essentieel'.

et cetera
Twee woorden. Kan vaak beter worden weggelaten, bijvoorbeeld in de zin: 'Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen et cetera opsparen of laten uitbetalen.' Beter is: 'Werknemers mogen vakantie-, atv- en roostervrije dagen opsparen of laten uitbetalen.' De afkorting 'etc.' niet gebruiken.

etnisch
Zonder h na de t. Wordt niet alleen vaak verkeerd gespeld, maar ook verkeerd gebruikt. Etnisch betekent: betrekking hebbend op de volkenkunde, of: raciaal. Het is geen synoniem voor allochtoon. 'Etnische jongere' is onjuist, want dat zijn alle jongeren. Wel kan worden geschreven: jongeren uit etnische minderheden of etnische Chinezen (Chinezen die geen Chinees staatsburger zijn). Het is

: geweld tussen verschillende bevolkingsgroepen in Sri Lanka in plaats van 'etnisch geweld' of 'etnische onlusten' in Sri Lanka.

EU
Europese Unie

Eurojust
Samenwerkingsverband van Europese officieren van justitie, met hoofdkantoor in Den Haag.

Europarlementariër
Met hoofdletter. Het is: Europees Parlement, naar analogie van Tweede Kamer, en Europarlementariër, net als Kamerlid.

Europees Hof van Justitie
Hoogste rechterlijk orgaan in Europa. Het hof waakt over de uitvoering van het Europese recht en toetst de nationale wetgeving aan de Europese wetgeving. Het hof zetelt in Luxemburg.

Europees kampioenschap, Europese kampioenschappen
Afgekort: EK. Het is het Europees kampioenschap (enkelvoud) bij de strijd om één titel: het Europees kampioenschap voetbal of het EK voetbal (zonder koppelteken). Het is de Europese kampioenschappen bij de strijd om meer titels van één sport: de Europese kampioenschappen atletiek. En dan ook: de EK atletiek (zonder koppelteken).

Europees Parlement
Met twee hoofdletters, naar analogie van Tweede Kamer. Het is ook Europarlementariër, net als Kamerlid. Het is: Europees en niet Europese.
Het Europees Parlement wordt sinds 1979 eens in de vijf jaar direct gekozen in de Europese lidstaten. Het stelt samen met de ministerraad de begroting vast, heeft onder meer medebeslissingsrecht op het terrein van de gemeenschappelijke markt en kan de Europese Commissie naar huis sturen, maar heeft verder slechts adviserende bevoegdheden. De meeste plenaire sessies zijn in Straatsburg. De parlementariërs houden kantoor in Brussel.

Europese beschikking
Belangrijk instrument om Europees beleid te verwezenlijken. Geldt alleen voor de lidstaat of rechtspersoon waaraan de beschikking is gericht.

Europese Commissie
Met twee hoofdletters. Dagelijks bestuur van de Europese Unie. De taken van de Commissie zijn:
het formuleren van voorstellen voor Europese richtlijnen die de Europese ministerraad vaststelt;
het opstellen van de ontwerpbegroting van de Unie;
het uitvoeren van de besluiten van de Europese ministerraad.
De leden van de Commissie heten Europees commissaris, soms ook Eurocommissaris.

Europese Raad
Bijeenkomst van de regeringsleiders waarop het beleid van de Europese Unie wordt bepaald. Deze bijeenkomst wordt viermaal per jaar gehouden. De raad is het hoogste orgaan en het algemeen bestuur van de EU.

Europese Raad van Ministers
Met hoofdletters. Vergadering van Europese ministers. Ze besluiten over zaken die van Europees belang zijn. Ze stellen de Europese richtlijnen, landbouwprijzen en visquota vast. Samen met het Europees Parlement stellen ze de begroting van de EU vast.

Europese richtlijn
Belangrijk instrument om Europees beleid te verwezenlijken. Geldt voor alle lidstaten: die zijn verplicht hun nationale wetgeving aan te passen aan de richtlijn.

Europese Unie (EU)

Europese Unie (EU)

Met twee hoofdletters. Samenwerkingsverband van 27 Europese staten: België,

Bulgarije, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk,

Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Kroatië, Letland, Litouwen, Luxemburg,

Malta, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Slovenië, Slowakije,

Spanje, Tsjechië en Zweden.

De EU heette vroeger de EEG.

Kandidaat-lidstaten zijn: Albanië, Bosnië-Herzegovina, Georgië, Moldavië,

Montenegro, Noord-Macedonië, Servië, Turkije, Oekraïne.

Europese verordening
Belangrijk instrument om Europees beleid te verwezenlijken. Geldt na uitvaardiging onmiddellijk in alle lidstaten. Aanpassing van de nationale wetgeving is niet nodig.

Europol
Internationale rechercheorganisatie die zich richt op het bestrijden van grensoverschrijdende georganiseerde criminaliteit. De organisatie, gevestigd in Den Haag, ondersteunt de politiediensten in de landen van de Europese Unie (EU). Europol verzamelt en analyseert informatie over personen die (mogelijk) lid zijn van een criminele organisatie die internationaal opereert. Deze informatie geeft Europol door aan de politiediensten van de EUlanden.
Europol is niet te vergelijken met de gewone politie. Zij mag bijvoorbeeld geen verdachten aanhouden of zelfstandig opsporingsonderzoeken verrichten.

evengoed, even goed
Betekenisverschil. Los betekent het ‘net zo goed’: Hij kan even goed tennissen als zijn dochter. Aan elkaar geschreven betekent het ‘in de­zelf­de mate, even­zeer, met het­zelf­de re­sul­taat, met even­veel recht, al met al, toch’.

ex
Na ex- volgt een koppelteken. Ex-echtgenote, ex-minister, ex-burgemeester.

executeren
Executeren wordt soms ten onrechte gebruikt als synoniem voor vermoorden. Executeren is een vonnis voltrekken, of op grond van een vonnis ter dood brengen. Een standrechtelijke executie is daarentegen een executie waaraan geen (duidelijke) rechtsgang is voorafgegaan.
Ook liquideren is geen synoniem voor vermoorden. Liquideren betekent onder meer uit de weg ruimen; synoniemen zijn: vernietigen, uitroeien.

extreem-rechts

De afgelopen jaren zijn er veel nieuwe politieke bewegingen bij gekomen en bestaande politieke bewegingen zijn geëvolueerd. Termen die we jaren hebben gebruikt om politieke partijen te beschrijven, voldoen niet altijd meer. Vroeger lieten bijna alle partijen zich op de links-rechts-lijn plaatsen. Helemaal links stond extreem-links: de communisten, helemaal rechts extreem-rechts, de neonazi’s.

Inmiddels heeft het politieke spectrum meer dimensies gekregen. Minimaal twee (met een sociaal-economische as en een culturele as) en waarschijnlijk meer. De PVV is sociaal-economisch links, en cultureel extreem-rechts. De partij is ook nog populistisch, maar dat zegt meer over de gebruikte methode dan over de inhoud van het partijprogramma. Een partij laat zich dus vrijwel nooit meer in één woord samenvatten. Ze kan links, rechts en populistisch tegelijk zijn.

Om recht te doen aan deze toegenomen complexiteit moet de kwalificatie links of rechts bij voorkeur vergezeld gaan van een tweede kwalificatie. Forum voor Democratie (maar ook Lega, Zweden Democraten en het Front National) noemen we rechts-nationalistisch of, als we meer de nadruk leggen op de stijl: populistisch.

Als het moeilijk is om een partij in een bestaand begrip te vangen, verdient het aanbeveling om uit te gaan van concrete dominante programmapunten. De onderwijspartij D66, de anti-immigratiepartij Lega.

De PVV is in zijn laatste verkiezingsprogramma in wezen links-nationalistisch, maar omdat de culturele agenda dominant is, zijn extreem-rechts, populistisch of anti-islampartij betere omschrijvingen.

Het is vooral zaak om nauwkeurig en precies te zijn. Gebruik niet te makkelijk een term als extreem-rechts, want die heeft allerlei racistische connotaties. We spreken van extreem-rechts als er sprake is van vreemdelingenhaat, haat jegens vreemde (cultuur)elementen of ultranationalisme. Wees terughoudend met woorden als xenofoob of racistisch. Voordat we een partij of een beweging zo noemen, moet eerst sprake zijn van stelselmatig racisme in het partijprogramma of in uitlatingen van partijleiders. Uitlatingen van een partij kunnen natuurlijk wel xenofoob of racistisch worden genoemd.

Bestempel een partij ook niet te makkelijk als populistisch. Het kenmerk van populistische bewegingen is dat ze zich keren tegen een in hun ogen corrupte elite en beloven het volk de macht terug te geven. Niet elke partij die de bevolking naar de mond praat kan dus als populistisch worden gekenschetst.

Alt-Right is in de eerste plaats de naam van een Amerikaanse beweging, geen naam voor een politieke stroming. Deze stroming kun je het best als extreem-rechts kwalificeren. Centraal staat het idee dat de blanke mens door andere rassen bedreigd wordt in zijn voortbestaan, waardoor de beweging racistische trekken heeft.

F

F-16
Met koppelteken, militair jachtvliegtuig. Het is: F-16-piloot.

factie, fractie
Een factie is een agerende politieke groep. Een fractie in de politieke betekenis van het woord is een afzonderlijke groep van vertegenwoordigers van een politieke partij in een vertegenwoordigend lichaam: de PvdA-fractie in de gemeenteraad.

failliet, faillissement
Juridisch begrip. De rechtbank heeft op verzoek van schuldeisers of de schuldenaar vastgesteld dat een persoon of onderneming niet langer in staat is zijn schulden te betalen en benoemt een curator. Deze maakt een staat van schulden en bezittingen op en moet proberen de schuldeisers zo veel mogelijk van hun geld te laten terugzien. Aan een faillissement kan surseance (uitstel) van betaling voorafgaan.
Failliet kan overdrachtelijk worden gebruikt: het failliet van de verzorgingsstaat. Niet: 'het faillissement van de verzorgingsstaat'.

fall-out
Met koppelteken.

fantastisch
Is al gauw een cliché: fantastisch mooi. Een goed gebruik is: fantastische vertellingen.

fatwa
Meervoud: fatwa's. Een fatwa is een bindende richtlijn van een islamitische rechtsgeleerde die ook weer kan worden ingetrokken. Fatwa's worden bij bosjes tegelijk uitgegeven; vaak wordt een passende fatwa gevraagd bij een gelijkgestemde geestelijke. Een fatwa heeft in het soennisme minder status dan bij de sjiieten. De Iraanse geestelijk leider ayatollah Khomeini sprak een fatwa uit over de schrijver Salman Rushdie.

feestdagen
Namen van feestdagen krijgen een hoofdletter. In afwijking van de officiële spelling schrijven we ook informele benamingen van feestdagen met een hoofdletter: Dierendag (niet alleen Werelddierendag), Kerst en Kerstfeest (niet alleen Kerstmis). Verder krijgen Secretaressedag, Dodenherdenking en Vlaggetjesdag een hoofdletter, evenals losse dagen en dagdelen van feesten: Sinterklaasavond, Oudejaarsavond, Oud en Nieuw, Nieuwjaarsdag, Suikerfeest, Nacht van de Beslissing, Eerste Paasdag, Tweede Pinksterdag.

Geen hoofdletter krijgen carnaval en ramadan, omdat dat geen feestdagen zijn maar perioden (behalve in de versteende uitdrukking de maand Ramadan).

feit, het feit dat
De wending het feit dat is lelijk en kan beter worden vermeden. Hetzelfde geldt voor uitdrukkingen als: vanwege het feit dat, ondanks het feit dat.

Feyenoord, Feijenoord, Fijenoord
Feyenoord: de voetbalclub. Feijenoord: het stadion en de Rotterdamse wijk. Wilton-Fijenoord: de voormalige scheepswerf.

fijnstof
Aan elkaar. Benaming voor alle deeltjes in de lucht die kleiner zijn dan 10 micrometer. Wetenschappelijke aanduiding: PM10 (van Particulate Matter). Wetenschappers maken onderscheid tussen PM10 en PM2,5. Die laatste groep bevat de kleinste en waarschijnlijk schadelijkste deeltjes, die het diepst in de longen doordringen.

Financieele Dagblad, Het
Met drie hoofdletters, dubbel e en een e tot slot. Zonder trema.

FNV
Federatie Nederlandse Vakbeweging. Het is de FNV en niet 'het FNV': de FNV en haar bonden.

fotobijschrift
Een van de meest gelezen tekstfragmenten in de krant. Het bijschrift bij een foto moet nooit de informatie verdubbelen die de foto geeft, maar in de tegenwoordige tijd het beeld verklaren of interpreteren. Gaat de foto vergezeld van een artikel, dan blijft de informatie in het bijschrift beperkt. Een bijschrift bij een losse foto vervult daarnaast de functie van nieuwsbericht.

De functie van het bijschrift is het identificeren van wat er op de foto te zien is: mensen, omstandigheden, gebeurtenissen, plaatsen. Het bijschrift vermeldt ook meestal de dag waarop de foto is gemaakt.

Het is niet nodig de lezer voor te schrijven wat hij bij een foto moet voelen of denken. Een bijschrift vermeldt niet dat buurtbewoners 'aangeslagen' bij de smeulende resten van de woning staan of dat de trainer 'misprijzend' de verrichtingen van Ajax aanschouwt.
Schrijf om een rijtje mensen te identificeren, wat zo veel en zo vaak mogelijk moet gebeuren, in het bijschrift van links (rechts) af... , en niet: 'van links naar rechts...' .

Er zijn verschillende categorieën foto's, die vaak elk een specifiek bijschrift behoeven.
De losse nieuwsfoto. Deze foto wordt voorzien van een kop en een bijschrift, waarvan de lengte kan variëren.
De foto bij een reportage of ander groot verhaal. Het bijschrift is hier meestal één zin. Bijvoorbeeld: Vluchtelingen lopen door het VN-kamp bij de grens met Pakistan. Als het een archieffoto betreft, hoort er een jaartal bij. Het bijschrift kan wat langer zijn als er moet worden gewezen op een element dat in de reportage een cruciale rol vervult (Links de bijl waarmee de vrouw haar belager op afstand hield) of als een detail op de foto nader moet worden omschreven (De maffialeider op zijn sterfbed. Aan de muur een foto van de politiecommissaris die al jaren achter hem aan zat).
Een portret bij een interview, profiel of in de rubriek Postuum. Bij een- of tweekolomsportretten volstaat de achternaam met voornaam.
De sfeerfoto, abstracte foto, tijdloze foto. Bijvoorbeeld: de besmeurde hand van een automonteur bij een artikel over zwartwerken, een omgevallen kinderfietsje bij een artikel over incest. Deze categorie foto's wordt vaak gebruikt bij verhalen in katernen. Een bijschrift is hier onnodig, soms zelfs ongewenst, omdat het de betekenis van de foto alleen maar kan ontkrachten. Wel dient altijd de naam van de fotograaf vermeld te worden.

fotocredits
Elke foto in de Volkskrant krijgt een credit. Deze regel is gebaseerd op artikel 25, lid 1, van de Auteurswet: 'De maker van een werk heeft (...) het recht zich te verzetten tegen openbaarmaking van het werk zonder vermelding van zijn naam.'
De credit vermeldt de naam van de fotograaf; als die niet bekend is, de naam van de leverancier van de foto. Fotografen die vrijwel uitsluitend voor de Volkskrant werken, krijgen aan hun naam 'de Volkskrant' toegevoegd: Foto Raymond Rutting / de Volkskrant. Bij een eenkolomsfoto mag de toevoeging 'de Volkskrant' vervallen.

Bij foto's van persbureaus komt als credit altijd alleen de bureaunaam:
Foto Reuters, AP, ANP, WFA, AFP of EPA.
Bij foto's van fotobureaus komt in de nieuwskrant als credit ook alleen de bureaunaam:
Foto Transworld, Bruno Press. Alleen bij luxeproducties komt bij foto's van fotobureaus ook de naam van de fotograaf: Foto [Naam fotograaf]/ ANP
Bij Magnumfotografen dient altijd de naam te worden vermeld: Foto [naam fotograaf] / Magnum

foutieve samentrekking
Zinsdelen worden soms foutief samengetrokken. In de zin 'het bedrijf werd wegens milieuoverlast de vergunning afgenomen en kreeg ook geen subsidie meer' is 'het bedrijf' in het eerste deel meewerkend voorwerp en in het tweede deel onderwerp. Dit is niet goed. Belangrijk is erop te letten dat de samengetrokken elementen in beide zinsdelen dezelfde grammaticale functie hebben. Goed is: het bedrijf werd wegens milieuoverlast de vergunning afgenomen en het kreeg ook geen subsidie meer. Beter is de zin in tweeën te knippen: Het bedrijf werd wegens milieuoverlast de vergunning afgenomen. Het kreeg ook geen subsidie meer.

Ook fout is de zin: 'hij werd 50 jaar en daarom op een groot feest getrakteerd.' In deze zin heeft het woord 'werd' verschillende grammaticale functies: in het eerste deel zelfstandig werkwoord, in het tweede hulpwerkwoord. Goed is: hij werd 50 jaar en daarom werd hij op een groot feest getrakteerd.

Franstalig
Met een hoofdletter en zonder koppelteken.

freelance
Aan elkaar. Ook aan elkaar: freelancejournalist.

fulltime
Aan elkaar: zij werkt fulltime. Ook aan elkaar: fulltimebaan.

functieaanduiding
Geef zodra een naam wordt geïntroduceerd direct een functieaanduiding, zodat de lezer meteen weet wie hij voor zich heeft: trainer Schreuder van Ajax; de Amerikaanse schrijver Philip Roth; de Weense psychoanalyticus Sigmund Freud. In enkele gevallen mag de naam algemeen bekend worden verondersteld (Hitler, Marilyn Monroe, Cruijff).
Geef functies correct weer. Vlucht niet in vage begrippen als 'topman' of 'topambtenaar', maar vermeld dat iemand secretaris-generaal is of lid van de raad van bestuur. Herhaal niet voortdurend de functie. Eén keer is meestal voldoende.

fusie
In het bedrijfsleven: samensmelting van organisaties of ondernemingen waarbij de afzonderlijke partners hun economische zelfstandigheid verliezen aan de nieuwe onderneming. Als een van de partijen zich moet schikken naar de doelstellingen en plannen van de ander, is sprake van een overname of overneming.

G

G8, G44
De G8 (Group of Eight) is een groep van acht leidende industriestaten. Voordat Rusland lid werd, heette de groep G7. Sinds 2014, toen Rusland de Krim annexeerde, heet de groep opnieuw G7, omdat Rusland er toen uit verbannen werd.

Gandhi
Let op de plaats van de h.

gebeuren, het
Vreselijke uitdrukking. Niet gebruiken; onmiddellijk schrappen: 'het voetbalgebeuren', 'het theatergebeuren'.

gebiedende wijs
In het algemeen krijgt de gebiedende wijs (ga liggen, red het milieu, kijk uit, word lid) geen -t, ook niet als men zich richt tot meer dan één persoon. De vorm met -t is in onbruik geraakt, behalve in enkele vaste formuleringen: komt dat zien! bezint eer ge begint. De gebiedende wijs met u als onderwerp krijgt wel een -t: hangt u uw kleren daar maar op, kijkt u even naar links, houdt u uw jas maar aan. Maar 'u' moet dan wel onderwerp zijn. Als 'u' kan worden vervangen door uzelf, en dus geen onderwerp is, krijgt de gebiedende wijs geen -t: meld u aan, kleed u maar weer aan, vergis u niet.

Bij de werkwoorden houden, glijden, rijden, snijden en uitscheiden is in de gebiedende wijs de vorm zonder -d het meest gebruikelijk: hou op, glij door, rij zachter, snij door, schei uit.

gedachtestreepje
Gedachtestreepjes worden vooral gebruikt om een tussenopmerking in de zin beter te laten uitkomen. Het zijn hulpmiddelen voor de leesbaarheid. Een spaarzaam gebruik is gewenst, omdat zinnen met gedachtestreepjes al gauw onoverzichtelijk worden. Het gedachtestreepje kan vaak door een komma worden vervangen.

Het gedachtestreepje wordt ook gebruikt om aan het einde van een zin een zinsdeel een extra accent te geven: hij kon maar niet op het woord komen – en daar ging het nu juist om.

Gedeputeerde Staten
Met twee hoofdletters. De afkorting GS zo veel mogelijk vermijden. Na GS volgt een meervoudsvorm. De commissaris van de koning, de voorzitter van de Gedeputeerde Staten, wordt benoemd door de Kroon. De gedeputeerden worden gekozen door en uit de Provinciale Staten.

gedichten
Gedichten of fragmenten daarvan worden als volgt weergegeven: cursief en met een spatie aan het begin van elke nieuwe dichtregel; vóór en na het gedicht of fragment wordt een witregel geplaatst om het gedicht beter te laten uitkomen in de overige tekst. Als enkele dichtregels worden opgenomen in een lopende tekst komt aan het eind van elke dichtregel een / , gevolgd door een spatie, waarna de volgende dichtregel volgt. Een enkele dichtregel kan ook romein tussen aanhalingstekens in de tekst worden opgenomen.
Titels van gedichten en dichtbundels worden evenals boektitels gecursiveerd.

gedistantieerd, distantiëren
Geen trema in het voltooid deelwoord. Ook de tegenwoordige tijd enkelvoud distantieer, distantieert en de verleden tijd distantieerde, distantieerden hebben geen trema.

-gehalte
Cliché: 'de Nederlandse delegatie had een hoog VVD-gehalte'. Spaarzaam gebruiken.

geldbedragen
Gebruik getallen: 19,50 euro, 71 dollar, 100 euro, 12.500 pond. Gebruik het euroteken (€) alleen in financiële staatjes en bij de vermelding van de prijs van boeken of toegangsprijs (toevoeging van het woord prijs is in zo'n geval overbodig), vaak in een credit onder het stuk.

gelijk
Wordt vaak foutief gebruikt in de betekenis van 'meteen': 'hij beloofde dat gelijk te doen'. Een voetbalelftal maakt gelijk of komt op gelijke hoogte.

Gelredome
Het is de Gelredome, maar het Gelredome raakt ingeburgerd.

gemeenteraad
De Grondwet zegt: 'Aan het hoofd der gemeente staat een raad.' Het hoogste politieke orgaan van de gemeente is derhalve de gemeenteraad, niet de burgemeester. De raadsleden worden elke vier jaar direct gekozen door de kiesgerechtigde inwoners van de gemeente. De raad benoemt de wethouders; wethouders maken geen deel meer uit van de gemeenteraad.

geneesmiddelen
Geneesmiddelen hebben twee namen: de commerciële merk- of handelsnaam en de chemischestofnaam. Om reclame tegen te gaan, gebruiken we het liefst de stofnaam. Maar voor de duidelijkheid moeten we toch vaak de merknaam vermelden, omdat die bekender is dan de stofnaam.

Voorbeelden: een geneesmiddel voor migrainepatiënten wordt sumatriptan genoemd in plaats van 'Imigran'; in het geval van het slaapmiddel Halcion verdient de bekendere handelsnaam de voorkeur boven de stofnaam 'triazolam'; hetzelfde geldt voor het antigriepmiddel Tamiflu (stofnaam 'oseltamivir'). Schrijf merknamen altijd met een hoofdletter, stofnamen met kleine letters. Het is een geneesmiddel tegen een ziekte en een geneesmiddel voor patiënten: een geneesmiddel tegen malaria, een geneesmiddel voor malariapatiënten.

geografische samenstellingen
Samengestelde aardrijkskundige namen en hun afleidingen krijgen hoofdletters en een koppelteken of een spatie:
Noord-Holland, Noord-Hollands, Oost-Vlaams, Noordoost-Groningen, Noordoost-Gronings, Midden-Europa, Midden-Europees, Noord-Irak, Noord-Iraaks, Latijns-Amerika, Latijns-Amerikaans, Middellandse Zee, Middellandse Zeegebied, Costa Rica, Costa Ricaans, Sierra Leone, Sierra Leoons, Zuid-Amerika, Zuid-Amerikaans, Zuid-Engeland, Zuid-Engels, Zuidoost-Azië, Zuidoost-Aziatisch

Zie ook appendix 3: Landen, hoofdsteden en inwoners

gerechtelijk
Zonder r: een gerechtelijke dwaling. Maar het is de rechterlijke macht, bij rechterlijk vonnis.

gerechtshof
Kortweg: hof. Beroepsinstantie voor vonnissen van de rechtbank. Een vonnis van het hof wordt arrest genoemd. Er zijn vijf gerechtshoven: Amsterdam, Arnhem, Den Bosch, Den Haag en Leeuwarden. Het rechtsgebied van een gerechtshof wordt ressort genoemd. De rechters van de hoven worden raadsheer genoemd, ook de vrouwen. Het Openbaar Ministerie wordt vertegenwoordigd door een hoofdadvocaat-generaal en advocaten-generaal. Speciale kamers van de gerechtshoven behandelen ook beroepen tegen beslissingen van inspecteurs van de belastingen over bezwaarschriften (belastingkamer).
Bij drie gerechtshoven bestaan bijzondere kamers. Het hof in Amsterdam heeft een ondernemingskamer die zaken behandelt over het beleid en de gang van zaken bij naamloze vennootschappen en over de jaarrekeningen van ondernemingen. Het hof in Arnhem heeft een pachtkamer die hoger beroep behandelt tegen uitspraken van pachtkamers van de kantongerechten. Dit hof heeft ook een penitentiaire kamer voor beroepen tegen beschikkingen van de minister van Justitie over weigering, schorsing of intrekking van voorwaardelijke invrijheidstelling. Het hof in Den Haag heeft een kamer voor het kwekersrecht, die beroep behandelt tegen beslissingen van de Raad voor plantenrassen.

gereformeerden
Verzamelnaam voor rechtzinnige protestanten. De Gereformeerde Kerken in Nederland zijn het grootst. Daarvan hebben zich in 1944 de 'vrijgemaakt gereformeerden' afgesplitst. Voorts bestaan nog gezindten als de christelijk-gereformeerden en de Gereformeerde Bond; deze laatste groep behoort tot de hervormde kerk en vormt daarvan de behoudende vleugel. De Gereformeerde Kerken in Nederland zijn in 2004 opgegaan in de Protestantse Kerk in Nederland.

geregeld, regelmatig
Vaak wordt 'regelmatig' geschreven, terwijl wordt bedoeld: geregeld. Regelmatig veronderstelt een vaste regelmaat: zijn hart klopt regelmatig. Maar: die discussie duikt geregeld (vaak, af en toe) op. Het onderscheid begint echter te vervagen.

geslacht
De Volkskrant streeft seksegelijkheid na in taalgebruik. Vermijd daarom constructies waaruit de indruk kan ontstaan dat het mannelijke de norm is en het vrouwelijke de uitzondering.
Bij het beschrijven van iemands beroep of functie kiezen we zo veel mogelijk de neutrale variant. Sommige beroepen zijn al onzijdig, zoals minister, huisarts, manager, notaris, Tweede Kamerlid, premier, wethouder en loodgieter. In andere gevallen kiezen we bewust de sekseneutrale benaming: gebruik docent of leerkracht in plaats van 'lerares', verpleegkundige in plaats van 'verpleegster'.
In de meeste gevallen moet de vrouwelijke uitgang (-e, -in, -es, -ster, -trice) worden vermeden. Mannen en vrouwen worden in principe met dezelfde term aangeduid. Een directeur heet een directeur ook als het een vrouw is. Voor een winkelier, columnist, eigenaar, bewoner, bergbeklimmer, activist, conducteur, voetballer of schoonmaker geldt hetzelfde.
Als dit tot problemen leidt omdat er geen neutrale variant is zoals bij secretaresse, dan kiezen we voor een ander woord, in dit geval management-assistent. Een caissière noemen we bij voorkeur een kassamedewerker zodat er ook een man mee kan worden aangeduid.
De ervaring leert dat het snel went.
Alleen als de neutrale variant potsierlijk is omdat die te veel verschilt van het gemiddelde taalgebruik, wordt gekozen voor een aparte mannelijke en vrouwelijke vorm, zoals bij balletjuf/balletmeester, stewardess/purser, prostituee/prostitué en echtgenote/echtgenoot.
Dit doen we ook bij functies, waarbij de oorspronkelijke omschrijving eindigt op -man. Dit achtervoegsel kan veelal worden vervangen door -vrouw, zoals in raadsman/raadsvrouw, bewindsman/bewindsvrouw, barman/barvrouw, timmerman/timmervrouw, topman/topvrouw.
In sommige gevallen heeft de neutrale variant nog te veel mannelijke associaties. Dit zien we vooral in de culturele sector. Een actrice noemen we daarom (nog) geen acteur, en een zangeres (nog) geen zanger. Schrijver/schrijfster is een grensgeval. Bij twijfel kiezen we voor de neutrale variant, in dit geval auteur.
Soms kan het nuttig zijn om naar iemands geslacht te verwijzen, bijvoorbeeld als er twee huisgenoten zijn en je wilt verwijzen naar de vrouwelijke. Huisgenote is dan de beste benaming.
Als we verwijzen naar een groep, zoals in ‘de lezer leest elke dag 40 minuten in de krant. Hij of zij begint meestal bij de voorpagina’ gebruiken we altijd 'hij of zij', maar liever nog proberen we het te omzeilen, ook om non-binaire personen niet uit te sluiten. Dat kan eenvoudig door er meervoud van te maken, zodat je het geslachtsloze 'zij' kan gebruiken. De lezers van de Volkskrant lezen gemiddeld .... Zij...

gevangenhouding
De gevangenhouding is de tweede fase in de voorlopige hechtenis, waaraan de bewaring voorafgaat. De beslissing over gevangenhouding en de verlenging daarvan wordt door de raadkamer van de rechtbank genomen. Iemand kan maximaal negentig dagen worden vastgehouden.

gevarieerd, variëren
Geen trema in het voltooid deelwoord. Ook de tegenwoordige tijd enkelvoud varieer, varieert en de verleden tijd varieerde, varieerden hebben geen trema.

GGD, GGD’s
Gemeentelijke Geneeskundige Dienst. Meervoud GGD’s. Het recente alternatieve meervoud GGD’en gebruiken we niet, ook al wint deze vorm terrein sinds de koepelorganisatie GGD GHOR hem is gaan hanteren. Het argument dat de D staat voor diensten en dus om ’en zou vragen, klopt niet: dit doet bij afkortingen niet ter zake (bv’s, azc’s). Alleen als een afkorting zelf al eindigt op een -s wordt het meervoud gevormd met ’en: cms’en.

gif
De giftigheid van chemische stoffen hangt af van de concentratie. Chemisch afval kan dan ook niet per definitie worden aangeduid als gif. De concentratie van bijvoorbeeld zware metalen of dioxines is daarvoor vaak te laag. In het geval van arsenicum of blauwzuurgas is gif wel de juiste aanduiding.

gigabyte
Geen hoofdletter, niet cursief. Omvat 1.024 megabyte. Afkorting: GB (met hoofdletters).

gigantisch
Is al gauw een cliché: 'gigantisch mooi', 'gigantisch moeilijk'.

gijzelaar, gegijzelde, gijzelhouder, gijzelnemer
Iemand die wordt gegijzeld, is een gijzelaar, synoniem: gegijzelde.
Iemand die iemand in gijzeling houdt om iets af te dwingen, is een gijzelnemer of gijzelhouder (of terrorist, kaper).
In Van Dale is de vierde (en dus recentste) betekenis van gijzelaar ook: ‘ter­ro­rist, mis­da­di­ger die iem. gij­zelt om bep. ei­sen af te dwin­gen’. Daarmee zijn gijzelaar en gegijzelde tegelijk antoniem en synoniem. Omdat dat de duidelijkheid niet bevordert, gebruikt de Volkskrant het woord gijzelaar alleen in de eerste betekenis(sen): iemand die gegijzeld wordt.

gijzeling

Het woord gijzeling heeft verschillende betekenissen:
* iemand van zijn vrijheid beroven of beroofd houden om een ander tot iets te dwingen;
* vrijheidsbeneming op bevel van de rechter van een getuige die zonder wettige grond weigert te antwoorden of die weigert een verklaring, eed of belofte af te leggen;
* op bevel van de rechter iemand dwingen aan zijn verplichting te voldoen, bijvoorbeeld het betalen van alimentatie. Gijzeling op rechterlijk bevel wordt ondergaan in een huis van bewaring.

gisteren, gisternacht
Het gebruik van gisteren en gisternacht kan verwarrend zijn. Noem bij het aanleveren van actuele kopij die (ook) online verschijnt de absolute tijdsaanduiding: donderdag, afgelopen woensdag. Voor de papieren krant kan de eindredacteur dit aanpassen. Daarbij geldt: noem in nieuwsberichten of nieuwsartikelen als tijdsaanduiding de eerste keer de dag waarop iets is gebeurd. Daarna volstaat gisteren. Anticipeer zo veel mogelijk op de dag waarop de krant verschijnt. Gebruik dan ook vandaag en morgen. 'Het publiek was fantastisch', zei Marco Borsato vrijdagavond na afloop van zijn concert in de Amsterdam Arena. De zanger had gisteren inderdaad geen reden tot klagen. Maar morgen zal hij het moeilijker krijgen.
Vermijd het gebruik van ‘gisternacht’ om verwarring te voorkomen. Afgelopen nacht mag wel. Maar schrijf liever concreet: in de nacht van maandag op dinsdag

globalisering
Anglicisme, maar ingeburgerd. Beter is: mondialisering (wereldwijde verspreiding); globaal betekent: ruw geschat, grofweg. De sympathisanten van de beweging die zich verzet tegen (bepaalde vormen van) mondialisering, worden antiglobalisten of anders-globalisten genoemd.

God, god
Het is God met een hoofdletter als de Allerhoogste wordt aangeduid. Ere zij God, God zij met ons, de God van de christenen, de God van de moslims. In de overige gevallen wordt god met een kleine letter geschreven: de Griekse goden, hij waant zich god in Frankrijk, hij ziet eruit als een jonge god.

Goede Vrijdag
Met hoofdletters. Vrijdag voor Pasen, christelijke herdenkingsdag voor het lijden en sterven van Jezus, de zoon van God.

gprs
Met kleine letters. Afkorting van general packet radio service. Protocol voor snelle mobiele telefonieverbindingen.

gps
Met kleine letters. Afkorting van global positioning system. Plaatsbepalingssysteem met behulp van satellieten. Niet te verwarren met gprs, de telefoniestandaard.

graffiti
Dubbel f, één t. Is al meervoud van zichzelf.

grand prix, Grand Prix
We schrijven een grand prix met kleine letters, maar de Grand Prix van Monaco met hoofdletters. Het is grandprixrace. Het meervoud is grands prix.

grand slam
Geen hoofdletters, twee woorden, maar grandslamtoernooi en grandslamtitel aan elkaar. Het meervoud is grand slams.

's-Graveland, 's-Gravenzande
Met apostrof voor de s en een koppelteken.

's-Gravenhage
De benaming 's-Gravenhage is in onbruik geraakt ten gunste van Den Haag; alleen in officiële stukken staat nog 's-Gravenhage.

Grieks-orthodox
Met een hoofdletter en een streepje.

groeihormonen
Zie hormonen.

grootste twee, twee grootste
Vaak wordt geschreven: ‘de drie hoogste klassen van het vwo’, ‘de twee grootste omroepen'. In beide gevallen kan er maar één de hoogste of de grootste zijn. Correct is: de hoogste drie klassen van het vwo, de grootste twee omroepen.

groter dan / zo groot als (en andersom)
Tweemaal groter (duurder, zwaarder) dan betekent een uitkomst van 300 procent vergeleken met de uitgangssituatie: als de prijs van een loterij wordt verhoogd van 100 naar 300 euro, dan is die prijs tweemaal groter dan eerst het geval was, en driemaal zo groot geworden. Om verwarring erover te voorkomen kun je beter altijd de vorm X keer zo groot als gebruiken.

gsm
Kleine letters. Afkorting van global system for mobile communication, de in­ter­na­ti­o­na­le stan­daard voor mo­bie­le te­le­fo­nie. Voorheen werd gsm ook wel gebruikt als synoniem van een mobiele telefoon. Dat is nu bijna altijd een smartphone.

guerrilla
Gewapende strijd: ze vochten een guerrilla uit. Gebruik het woord niet om een strijder aan te duiden. Het is niet: 'de guerrilla's rukken op naar de hoofdstad', maar: de guerrillastrijders rukken op naar de hoofdstad.

guerrillastrijder
Geniet de voorkeur boven guerrillero.

gulden
Geen hoofdletter, zoals alle valuta's. Voormalige Nederlandse munteenheid. Schrijf voluit 2,50 gulden. Het bedrag in euro's altijd toevoegen.

H

haakjes
Haakjes zijn bedoeld om kort uitleg te geven of beperkte informatie toe te voegen. De leesbaarheid komt in het gedrang als lange zinnen tussen haakjes worden geplaatst.
Haakjes worden niet gebruikt in citaten: 'Ik vind dat we als buurt in actie moeten komen (tegen drugsoverlast), als het gemeentebestuur in gebreke blijft', zegt buurtbewoner Jan Kortekaas. In dit geval mogen de haakjes rond deze toevoeging worden weggelaten.
Een noodzakelijke verduidelijking in een citaat kan tussen haakjes worden geplaatst met de toevoeging red. of de initialen van de auteur. Spaarzaam gebruik is gewenst.
In citaten uit boeken en dergelijke worden haakjes met daartussen drie punten gebruikt om aan te geven dat op die plek een passage is weggelaten. Rechte haken worden in dat soort gevallen gebruikt om ontbrekende woorden, bijvoorbeeld werkwoorden, in te voegen die noodzakelijk zijn om de tekst goed te kunnen lezen.
Als een cursieve passage tussen haakjes wordt gezet, moeten de haakjes niet cursief, maar romein.

'haar-ziekte'
Pas op voor de 'haar-ziekte' bij onzijdige woorden als kabinet en bestuur. Het is niet 'het kabinet en haar leden', maar het kabinet en zijn leden. Het is niet 'het kabinet ... zij heeft besloten', maar het kabinet... het heeft besloten.

Hadith
Met een hoofdletter. De Hadith is de overlevering van uitspraken en handelwijzen die aan de profeet Mohammed en zijn metgezellen worden toegeschreven. Hadith is enkelvoud. Zie ook soenna.

hadj
Jaarlijkse bedevaart van moslims naar Mekka.

half jaar, halfjaar, half uur, halfuur
Het woord half in tijdsaanduidingen schrijven we bij voorkeur los: half uur, half 10, half jaar. Halfjaar schrijven we aan elkaar als het een boekhoudkundige periode van zes maanden betreft. Ook aan elkaar: het bedrijf maakt vandaag de halfjaarcijfers bekend, de halfjaarlijkse tandartscontrole. En: op het halfuur slaat de klok één keer.

harddisk
Aan elkaar. Harde schijf van een computer.

harddrugs
Aan elkaar.

hardware
Aan elkaar. De fysieke elektronische en mechanische onderdelen van een computer, zoals toetsenbord, beeldscherm, muis, modem en moederbord.

harmonie
Meervoud: harmonieën. Omdat de klemtoon op de laatste lettergreep valt, wordt de meervoudsuitgang -ieën, met het trema op de tweede e.

hart en ziel/ hart en nieren
Je bent iets in hart en nieren (fietsenmaker) en je doet iets met hart en ziel (fietsen maken). Dat laatste, hart en ziel, kun je ook figuurlijk in iets leggen.

hdtv
Kleine letters. High definition television biedt een beter en scherper tv-beeld.

hechtenis, vervangende hechtenis
Vrijheidsstraf van lichtere aard dan gevangenisstraf voor de duur van ten minste een dag en ten hoogste een jaar (in bijzondere gevallen ten hoogste een jaar en vier maanden). Hechtenis wordt in de regel ondergaan in een huis van bewaring. Vervangende hechtenis wordt opgelegd wegens het niet of niet tijdig betalen van een geldboete of wegens het niet-uitleveren van verbeurd verklaarde goederen.

heel
Versterkend bijwoord. Kan vaak zonder bezwaar worden geschrapt: ik vind dat muziekstuk (heel) fraai.

Hema
We schrijven Hema zonder lidwoord als het bedrijf wordt bedoeld. Is er sprake van een bepaald winkelfiliaal, dan schrijven we de Hema. Dus: Hema wordt opgekocht door schuldeisers, maar: Ik heb een fijne trui gekocht bij de Hema (die ene winkel). Hema krijgt één hoofdletter.

Hemelvaart
Met een hoofdletter: de christelijke feestdag, veertig dagen na Pasen, waarop het ten hemel stijgen van Jezus wordt gevierd. Het is ook: Hemelvaartsdag, maar hemelvaartstoernooi.

hen, hun
Schrijf hen als sprake is van een lijdend voorwerp (vierde naamval): ik gooi hen eruit, zij weerhouden hen van staken, de vijand versloeg hen, hij spreekt hen bestraffend toe, de plotselinge kou overviel hen, de aanval verraste hen.
Hen volgt ook altijd na een voorzetsel: ik gaf aan hen het advies, ik ga met hen mee, voor hen is dit geen probleem, na hen kwamen nog anderen binnen, dat advies ging niet over ons maar over hen, onder hen bevonden zich veel buitenlanders, boven hen was een toezichthouder geplaatst, tussen hen was zelden sprake van vijandigheid.
Schrijf hun als sprake is van een meewerkend voorwerp (derde naamval), zonder voorzetsel: ik gaf hun het advies, zij is niet van plan hun tegemoet te komen, dat kun je hun beter vragen dan mij, de vele verkeersovertredingen kwamen hun duur te staan, de nederlaag van de partij ging hun zeer aan het hart.
Wie twijfelt tussen hen en hun, kan soms zijn toevlucht nemen tot ze: ik gaf ze het advies, zij weerhouden ze van staken, hij spreekt ze bestraffend toe.

hepatitis
Met twee keer een i. Leverontsteking. Afhankelijk van het virus worden de belangrijkste hepatitisvormen aangeduid met de hoofdletters A, B en C, zonder koppelteken: hepatitis A, hepatitis B, hepatitis C.

hersenvliesontsteking
De meeste hersenvliesontstekingen worden door virussen veroorzaakt en zijn betrekkelijk onschuldig. De bacteriële vorm is wel gevaarlijk; de belangrijkste verwekkers zijn meningokokken. Bij een meningokokken-meningitis kan levensbedreigende bloedvergiftiging (sepsis) optreden. De getallen die de inspectie Infectieziekten over hersenvliesontsteking verstrekt, hebben alleen betrekking op meningokokken-meningitis en sepsis.

's-Hertogenbosch
Met apostrof voor de s en een koppelteken. Gangbaarder is Den Bosch.

het gaat om
De wending het gaat om is lelijk. In plaats van: 'het gaat om de wens van de vakbeweging meer banen te scheppen met een 36-urige werkweek' kan beter worden geschreven: de vakbeweging wil meer banen scheppen...

het is zo dat
Lelijke wending. Evenzeer lelijk is de wending: 'sowieso is het zo dat... ' .

hetzelfde
Aan elkaar. Zo ook: eenzelfde.

het (niet) zien zitten
Populair taalgebruik. Toegestaan in een citaat of parafraserende zin, maar kan overigens beter worden vermeden.

hightech
Zonder koppelteken, niet cursief. Het is: hightechindustrie.

hijab
hoofddoek, hoofd­be­dek­king van mos­lim­vrou­wen en -meisjes.

hij of zij
Liever niet 'hij of zij' gebruiken om het probleem van het geslacht op te lossen. 'Als iemand wil meedoen, moet hij of zij...' Formulierentaal. Als alternatief kan beter de meervoudsvorm worden gebruikt: zij die willen meedoen... , of het woord wie: wie wil meedoen...

historisch
Pas op met het bijvoeglijke naamwoord historisch. Alles wordt al snel 'historisch'.

hiv
Kleine letters. Afkorting voor human immunodeficiency virus, het virus dat aids veroorzaakt.

hobby's
Meervoudsvormen van Engelse woorden op -y krijgen in het Nederlands een apostrof en een s, niet de Engelse uitgang -ies. Zo ook: baby's, penalty's, pony's. Maar het is: de Tories.

hoerenjong
Laatste regel van een alinea aan de bovenkant van de volgende kolom. Geldt als slechte typografie. Op te lossen door inkorten of uitdrijven van een alinea of door samenvoegen van alinea's.

hoever, hoe ver
Los geschreven heeft het betrekking op een afstand. Bedoel je de figuurlijke betekenis, dan wordt het aan elkaar geschreven. Hoe ver is het nog naar het station? Hoever ben je in de nieuwe Jonathan Franzen?

Hoge Colleges van Staat
Verzamelbegrip voor de Raad van State, de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal, de Algemene Rekenkamer en de Nationale Ombudsman.

Hoge Raad
Het hoogste college van de rechterlijke macht, met rechtsmacht in het hele koninkrijk (Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba). De raad is belast met de rechtspraak in cassatie. Hij beoordeelt of het recht is geschonden of verkeerd toegepast en/of vormfouten zijn gemaakt die tot vernietiging van het vonnis leiden.

De Hoge Raad zetelt in Den Haag. Leden van de Hoge Raad heten raadsheer (ook de vrouwen). Het Openbaar Ministerie bij de Hoge Raad wordt vertegenwoordigd door de procureur-generaal en advocaten-generaal.

Een uitspraak van de Hoge Raad heet arrest. Formeel zijn lagere rechters niet gebonden aan de uitspraken van de Hoge Raad, maar in de praktijk conformeren ze zich eraan.
www.rechtspraak.nl

homepage
Eerste pagina van een website.

hoofddoek, hijab
Een hoofddoek kan een religieus geïnspireerd kledingstuk zijn. Vooral moslima's dragen het. De (hoofd)doek wordt ook wel hijab genoemd, Arabisch voor bescherming of bedekking. Te onderscheiden zijn modieuze, soms uiterst kleurige hoofddoeken die alleen de haren bedekken, en (alles)verhullende sluiers als boerka's, nikabs en chadors.

hoofdletters
Namen van personen krijgen een hoofdletter. Voorvoegsels als 'de' en 'van' krijgen een kleine letter als voornamen of initialen eraan voorafgaan, anders een hoofdletter: Peter de Greef, minister De Greef, dr. De Greef, E. van den Berg, de commissie-Van den Berg en gewoon Van den Berg. Na een adellijke titel krijgt het voorzetsel of lidwoord doorgaans een kleine letter: baron van Voorst tot Voorst. Vlaamse namen gaan vaak anders: Karel De Gucht, Freya Van den Bossche, Dries Van Noten.

Aardrijkskundige namen krijgen een hoofdletter. Schrijf aardrijkskundige aanduidingen als westers (westerse landen) en oosters (oosterse keuken) met een kleine letter, evenals de richtingaanduidingen het noorden en het zuiden en windrichtingen als oostelijk en zuidwestelijk. Gebruik hoofdletters als de windstreek of windrichting deel uitmaakt van een aardrijkskundige naam of als een geografisch, politiek of economisch gebied wordt bedoeld. Rotterdam-Zuid, Amsterdam-West, Noord-Brabant, West-Europa, Oost-Turkije. Het Westen verzette zich tegen het Japanse protectionisme, maar: de meeste mensen wonen in het westen van Nederland. Het Noorden klaagt steen en been in Den Haag, maar: de trein reed naar het noorden.

Een aardrijkskundige naam die uit twee delen bestaat, behoudt in een afleiding de tweede hoofdletter en ook de spatie of het koppelteken: New Yorker, Sierra Leoons, Costa Ricaans, Noord-Brabander, Zuid-Engels, Oost-Europeaan, Zuid-Amerikaans, Noordoost-Amerikaans, Middellandse Zeegebied.

Bij aardrijkskundige namen en namen van instellingen krijgt het lidwoord alleen een hoofdletter als het officieel deel uitmaakt van de naam: Het IJ, Het Kanaal, De Nederlandsche Bank, Het Financieele Dagblad. Anders een kleine letter: de Rijn, de Dinkel, het Gooi, de Oeral.

Aardrijkskundige bijvoeglijke naamwoorden behouden de hoofdletter: Franse wijn, Romeinse cijfers, de Engelse ziekte. Maar er komt geen hoofdletter als er geen direct verband meer is met het land of gebied waarnaar wordt verwezen: spaans benauwd, oostindisch doof, een babylonische spraakverwarring, een bourgondische leefstijl, een fles bordeaux.

Namen van talen en dialecten krijgen een hoofdletter: Fries, Slavisch, Limburgs, Oudnederlands, Nieuwgrieks, Hoogduits, Angel-saksisch, Kerklatijn. Verder is het: klassiek Arabisch, het modern-Hebreeuwse alfabet, steenkolenengels, potjeslatijn.

Eigennamen van instellingen, bedrijven en organisaties krijgen een of meer hoofdletters: Raad van State, Rijksdienst voor het Wegverkeer, Socialistische Partij, Nederlandse Spoorwegen, de Jaarbeurs, Amnesty International. Eerste Kamer, Tweede Kamer en de Kamer worden met hoofdletters geschreven, evenals de afleidingen: Kamerbehandeling, Kamercommissie, Kamerlid, Kamerrestaurant, Tweede Kamergebouw. Zo ook: Bondsdag en Bondsdaglid, Hogerhuis en Lagerhuisdebat.

Het Rijk en de Kroon (als staatkundige term) krijgen een hoofdletter. Samenstellingen en afleidingen met Rijk krijgen geen hoofdletter: rijksdienst, rijksgebouw, rijksrecherche. Maar het is de Rijksgebouwendienst en Rijkswaterstaat.

Het is: de staat met kleine letters. Het is ook minister met een kleine letter, evenals ministerie. De namen van departementen krijgen hoofdletters: het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Op Prinsjesdag leest de koning de Troonrede voor en presenteert de minister van Financiën de Miljoenennota.

Het is de Vaste commissie voor Binnenlandse Zaken, omdat dit een officiële naam is. Om dezelfde reden is het Provinciale Staten van Gelderland. Zo ook: Gedeputeerde Staten van Noord-Holland, B en W (maar: burgemeester en wethouders), Openbaar Ministerie (maar: officier van justitie, en: justitie als strafrechtelijk apparaat).
Soortaanduidingen voor een eigennaam krijgen een kleine letter: afdeling Voorlichting, gemeente Amersfoort, provincie Zeeland. Woorden als bond, bestuur, genootschap, maatschappij, vereniging en stichting worden met een kleine letter geschreven, behalve als ze onderdeel zijn van de officiële naam: de Bond tegen het vloeken.
Het is Stalin en de stalinisten, Marx en de marxisten, Freud en de freudianen.

Schrijf volkeren en nationaliteiten met een hoofdletter, godsdienstige en levensbeschouwelijke stromingen met een kleine letter. Het is Fransen, Frans, Israëli's Israëlisch, Arabieren Arabisch, maar moslim, islamitisch, jood joods, katholiek, humanist, communist, Grieks-orthodox, Nederlands-hervormd. Als het woord Joods niet in de eerste plaats verwijst naar de godsdienst maar naar het volk of de bevolkingsgroep krijgt het wel een hoofdletter.

Namen van feest- en gedenkdagen krijgen een hoofdletter: Kerst, Kerstmis, Divali, Eerste Kerstdag, Goede Vrijdag, Pasen, Tweede Pinksterdag, Hemelvaart, Hemelvaartsdag, Aswoensdag, Holi, Suikerfeest, Koningsdag, Moederdag, Oudjaar, Offerfeest, Islamitisch Nieuwjaar, Nieuwjaar, Nieuwjaarsdag, Oud en Nieuw, Bevrijdingsdag, Dierendag. Maar het is: paasontbijt, kerstvakantie, hemelvaartstoernooi. Zie ook het lemma feestdagen.

Cultuurperioden worden met een hoofdletter geschreven, de afleidingen met een kleine letter: Oudheid, oudheidkundige; Middeleeuwen, middeleeuws; Renaissance, renaissancistisch; Barok, een barokke aankleding; Verlichting, verlichtingsdenken. Als niet de periode maar de stijl wordt bedoeld, komt er een kleine letter: barok, gotiek, classicisme, neoromantiek, jugendstil. Algemene benamingen van perioden krijgen een kleine letter: prehistorie, ijstijd, atoomtijdperk. Dat geldt ook voor: industriële revolutie. Historische episoden die een eigennaam zijn geworden, krijgen een hoofdletter: de Tweede Wereldoorlog, de Franse Revolutie, de Oktoberrevolutie, de Slag bij Waterloo, het Ontzet van Leiden, de Conferentie van Jalta.

Geologische tijdvakken worden met een hoofdletter geschreven: Krijt, Perm, Holoceen.

Wetten krijgen doorgaans alleen een beginhoofdletter: Wet openbaarheid van bestuur. Afkortingen die staan voor officiële namen van wettelijke regelingen, worden met hoofdletters geschreven: AOW (AOW’ers), AWBZ, WOZ, WW, maar Wia, Wajong, Woo (woo’en). Verder: atv, btw, cao, ozb, tbs, vut.

Het is: de sociale dienst en de Riagg.

Gebruik kleine letters bij afkortingen van onderwijsvormen: mavo, havo, vwo, meao, vmbo, hbo, mulo, gymnasium, hbs.

Namen van afkortingen van ziekten als aids, rsi, soa en tbc krijgen een kleine letter. Schrijf ze met hoofdletters als de leesbaarheid of duidelijkheid dat vereist: ALS (amyotrofische laterale sclerose), ME (myalgische encefalomyelitis), MS (multiple sclerose).
Met kleine letters worden geschreven: pr, sf, sm.

Schrijf alle valuta's met kleine letters: bitcoin, dollar, euro, frank, pond, yen.

Een T-shirt wordt zo genoemd omdat het hemd-met-mouwtjes de vorm heeft van een T en niet van een t. Dat hoofdlettergebruik geldt ook voor H-balk, S-bocht, T-balk, T-kruising, U-balk, V-teken. Maar het is: c-sleutel, h-woord, y-as.

Namen van bedrijven, organisaties en hun producten
Voor eigennamen die afkortingen zijn geldt: worden ze uitgesproken als woord, dan schrijven we ze als woord met beginkapitaal; worden ze letter voor letter uitgesproken, dan schrijven we ze met kapitalen. Dus: Hema, KPN, NOS, PVV, Avrotros, Knil, Navo, Omroep Max, UNHCR, Unesco, Opec, Aegon, ABN Amro, BNNVara, KRO-NCRV, 50Plus, Denk.
Uitzondering(en): PvdA, FvD.

Als de schrijfwijze zoals een bedrijf of een instelling die hanteert leidt tot een te lelijk en/of te onduidelijk woordbeeld, door het vreemde gebruik van lees- of andere tekens in de naam of door overmatig gebruik van hoofdletters, passen we de schrijfwijze aan. Bijvoorbeeld door (alleen) een beginkapitaal te gebruiken (Deus en niet dEUS, Facebook en niet facebook, Arena en niet ArenA, Flickr en niet flickr, Nike en niet NIKE, Ikea en niet IKEA, Elle en niet ELLE) of het leesteken (! @ *) weg te laten: Linda en niet LINDA. (met punt), Le Guess Who en niet Le Guess Who? (met vraagteken), en NOCNSF en niet NOC*NSF (met asterisk).
Uitzondering: waar een hoofdletter ín de naam een zekere logica heeft (bijvoorbeeld omdat er sprake is van een samengestelde naam of een duidelijke samenstelling van twee woorden), handhaven we die: PricewaterhouseCoopers, GroenLinks, iPhone, YouTube, WhatsApp.

Voor samenstellingen en afleidingen zijn moeilijk eenduidige regels te geven. Als een merknaam min of meer fungeert als soortnaam, komt er geen hoofdletter: whatsappje. Als de bedrijfsnaam als zodanig deel is van de betekenis, komt er nog wel een hoofdletter: een Philipslamp is een lamp van de fabrikant Philips. Afgeleide werkwoorden krijgen doorgaans geen hoofdletters: facebooken, twitteren, whatsappen. Zie ook het lemma ‘sociale media’.

De hogesnelheidslijn wordt afgekort tot hsl. Het is ook: tgv, maar ICE.
We schrijven adsl, isdn, umts, i-mode, internet, ddos-aanval, html, cd, tv, gsm, gps, sms met kleine letters.

Ook u en uw krijgen kleine letters.

Het is: Champions League, Europa League, Conference League.

Namen in uitdrukkingen krijgen een kleine letter: jan modaal, een pietje precies, een don quichot, jan en alleman, de ware jakob, een nieuwsgierig aagje, jantje-van-leiden, kop-van-jut, jansaliegeest. Maar: de pijp aan Maarten geven, Joost mag het weten.
Aan het begin van een zin die met een cijfer begint, krijgt het eerste woord geen hoofdletter: 90 procent van de ondervraagden gaf te kennen...
Een hoofdletter krijgt nooit een klemtoonteken: Eén.

hoogleraar
Functieaanduiding: de Amsterdamse hoogleraar psychologie. Gebruik als functieaanduiding nooit de aanspreekvorm ‘professor’. Deze benaming wordt alleen toegepast als titelaanduiding en dan nog uitsluitend als afkorting: prof.

hormonen
Verzamelnaam van stoffen die van nature in het lichaam van mens en dier door klieren worden geproduceerd en afgescheiden. Vele natuurlijke hormonen worden ook synthetisch vervaardigd. Te onderscheiden zijn:
Geslachtshormonen. Er zijn vrouwelijke geslachtshormonen (oestradiol, progesteron) en mannelijke (testosteron). Synthetische geslachtshormonen worden steroïdhormonen of steroïden genoemd. Alle steroïdhormonen hebben een eiwitsparende of anabole werking. Vandaar de naam anabole steroïden of anabolen, als sprake is van doping in de sport.
Groeihormonen. Deze zijn er voor mens en dier, zowel natuurlijk als synthetisch vervaardigd. Voorbeelden: HGH (menselijk groeihormoon, soms als doping gebruikt), BST (groeihormoon voor de koe, dat de melkproductie stimuleert).
Bij 'hormoonschandalen' in de veeteelt draait het niet om deze groeihormonen, maar om (al dan niet natuurlijke) anabole steroïden. In zulke gevallen is het gebruik van de termen 'groeihormonen' of 'het groeihormoon' fout.

houwitser
Mobiel artilleriegeschut, tegenwoordig vooral geplaatst op een pantservoertuig, met een hoog oplopend kanon.

hsdpa
Met kleine letters. Opvolger van umts. Staat voor high speed downlink packet access, snellere versie van mobiel internet (voor mobiele telefoons, sneller dan umts en gprs).

hsl
Geen hoofdletters. Afkorting voor: hogesnelheidslijn. Het is niet: 'hsl-lijn', want dat is dubbelop. Het is wel: de aanleg van de hsl-Zuid is vertraagd. De Franse afkorting is tgv; de Duitse ICE, met hoofdletters voor de duidelijkheid.

huidig
Vaak stoplap. In de zin: de (huidige) omstandigheden in het Midden-Oosten zijn niet rooskleurig kan het woord huidige makkelijk worden geschrapt.

huis van bewaring
Penitentiaire inrichting die bestemd is voor onder anderen verdachten die in voorlopige hechtenis zitten, personen in vreemdelingenbewaring en gegijzelden.

hulpofficier van justitie
Politiefunctionaris met verdergaande bevoegdheden dan de gewone politieagent. Tot die bevoegdheden behoren onder meer het vasthouden van een verdachte voor verhoor en het bevel geven tot inverzekeringstelling.

humor
Humor mag, maar vermijd geforceerde lolligheid. Laat feiten en compositie het werk doen. Humoristisch bedoelde wendingen hebben soms een averechts effect: niet de glimlach, maar kromme tenen.

I

IAEA
International Atomic Energy Agency, VN-organisatie met hoofdzetel in Wenen. Het is: Internationaal Agentschap voor Atoomenergie (IAEA).

ic, IC
We schrijven ic, als afkorting voor intensive care, met kleine letters, in weerwil van het door spellingsite.nu geboden alternatief IC. De afkorting met hoofdletters, die staat voor intercity, kan beter worden vermeden om verwarring te voorkomen.

In samenstellingen met de afkorting komt een streepje: ic-verpleegkundige. Als het begrip intensive care wordt uitgeschreven, is de samenstelling één woord: intensivecareverpleging. Maar als er dan sprake is van klinkerbotsing is weer een streepje nodig: intensivecare-unit.

ict, it
Met kleine letters. Informatie- en communicatietechnologie. De afkorting it en ict worden door elkaar gebruikt. Het is ict-specialist of it-vacature.

Iemand die computers programmeert noemen we de eerste keer in een verhaal computerprogrammeur, om verwarring te voorkomen met bijvoorbeeld programmeurs van concertzalen. Later volstaat het om ‘programmeur’ te gebruiken. Het Engelse ‘developer’ gebruiken we niet.

ideaal
Kan niet in de vergrotende trap ('idealer') of overtreffende trap ('ideaalst' of 'meest ideaal') worden gebruikt.

IFRS
International Financial Reporting Standards. Vier hoofdletters. Afspraken over wijze waarop het jaarverslag van een beursgenoteerd bedrijf er moet uitzien. Opvolger en uitbreiding van de oudere IAS (International Accounting Standards).

IJssel
Met dubbel s.

ik-vorm
Vermijd de ik-vorm zo veel mogelijk, tenzij het gebruik ervan voor de loop van het verhaal functioneel is. Bij recensies en andere persoonlijk getinte beschouwingen maakt de ondertekening duidelijk wie iets te berde brengt; toevoegingen in de trant van 'volgens mij' of 'naar mijn mening' zijn overbodig. Een te nadrukkelijk gebruik van de ik-vorm plaatst de verslaggever te veel op de voorgrond. Dat maakt een ijdele indruk.

Wie in verslagen, interviews, reportages of beschouwingen de ik-vorm hanteert, loopt het gevaar dat hij op hinderlijke wijze tussen het onderwerp en de lezer gaat staan. De lezer wordt dan gedwongen het onderwerp te bezien vanuit het standpunt van de auteur.

De ik-vorm kan functioneel zijn in columns, recensies of beschouwingen en (reis)reportages.

inbeslagneming
Eén woord.

incompatibilité d'humeur
Onverenigbaarheid van karakter. Niet: 'des humeurs'.

indianen
Benaming voor de oorspronkelijke bewoners van Amerika, hun gegeven door Columbus. Om die reden spreken we tegenwoordig liever van de oorspronkelijke bewoners van Amerika, liever niet op z'n Engels Native Americans. Beter is het elk volk bij zijn zelfgekozen naam (endoniem) te noemen. Omdat dat niet altijd duidelijk is, en omdat er (nog) geen adequate vertaling voor het bijvoeglijk naamwoord native american is (inheems-Amerikaans is tot op heden de beste), geldt het gebruik van indiaans als minder omstreden dan sommige andere exoniemen.

ing.

Ingenieurstitel, verbonden aan een hbo-opleiding. De ingenieurstitel ir. behoort toe aan een afgestudeerde van een technische universiteit of de landbouwuniversiteit.

ingeval, in geval van
Als er 'van' achter staat schrijven we 'in geval' los, zo niet dan kan het aan elkaar. Het is dan te vervangen door 'als' of 'indien'.

ingezonden brief
Mogelijkheid voor lezers om te reageren op onderwerpen waarover de Volkskrant heeft bericht. Zo'n brief moet (ook als hij per e-mail is verstuurd) voorzien zijn van naam, woonplaats en telefoonnummer. De redactie behoudt zich het recht voor brieven te redigeren en in te korten. Ook volgens de Raad voor de Journalistiek mag de redactie een brief inkorten, mits de strekking ervan overeind blijft.

in het kader van
Liever niet gebruiken. Beter is: bij, in, om.

initialen van verdachten
We kiezen voor initialen van verdachten en daders ter bescherming van de privacy van verdachten, daders en slachtoffers, en de familie van verdachten, daders en slachtoffers. Van deze regel wijken we af als het potsierlijk of onzinnig wordt. Bijvoorbeeld als de verdachte algemeen bekend is, als hij zichzelf op televisie of andere wijze heeft bekendgemaakt of als zijn identiteit uit de context volstrekt duidelijk wordt.

We blijven initialen gebruiken als een verdachte wordt vrijgesproken. Behalve als de verdachte zelf zegt geen bezwaar te hebben tegen vermelding van de volledige naam. Als zo iemand in hoger beroep alsnog wordt veroordeeld, handhaven we de volledige naam.
Initialen of namen van slachtoffers van zedenmisdrijven geven wij meestal niet, tenzij er zwaarwegende argumenten zijn het wél te doen.

in stand houden
Los. Houdt in stand, hield in stand, in stand gehouden. Wel aan elkaar: instandhouding.

intellectueel eigendom
Verzamelbegrip voor een aantal exclusieve rechten op voortbrengselen van de geest. Ze bieden bescherming tegen ongeautoriseerde exploitatie door derden. Hiertoe behoren het auteursrecht en industriële eigendomsrechten, zoals het octrooirecht, het merkenrecht, het modellenrecht, het handelsnaamrecht en het kwekersrecht.

intercontinentale raket
Ook wel ICBM (intercontinental ballistic missile), strategische of langeafstandsraket genoemd, met een bereik van meer dan 5.500 kilometer; bijvoorbeeld de Minuteman (VS) en de SS-18 (Rusland).

internationale gerechtshoven
Het International Court of Justice te Den Haag heet in het Nederlands niet het Internationale Hof van Justitie, maar het Internationaal Gerechtshof. Het is het juridisch orgaan van de Verenigde Naties, dus het kan worden aangeduid als VN-hof.

De verleiding is groot om ook het Internationaal Strafhof in de kop 'VN-hof' te noemen, maar dat mag niet: het strafhof staat los van de VN. Gewoon 'strafhof' kan natuurlijk wel.

Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg staat geheel los van de Europese Unie, dus mag geen 'EU-hof' worden genoemd. Het is een lichaam van de Raad van Europa (ook geen EU-instelling). Het Europese Hof van Justitie in Luxemburg daarentegen mag wel een EU-hof worden genoemd, sterker, het is het enige EU-hof.

internet
Zonder hoofdletter, zonder lidwoord. Voorbeeld: 80 procent van de Nederlanders heeft toegang tot internet.

Interpol
Internationale Politie Organisatie, samenwerkingsverband van politiekorpsen uit 195 landen. Interpol verzamelt en analyseert (politie)informatie en helpt korpsen samen te werken bij de misdaadbestrijding. Het hoofdkantoor van Interpol is gevestigd in Lyon. Ieder land heeft een Nationaal Centraal Bureau (NCB) voor Interpol.

interview
Lijkt een gemakkelijke vorm van journalistiek: de verslaggever laat iemand aan het woord en werkt dat later uit. In werkelijkheid is het interview een van de moeilijkste journalistieke genres. Drie hoofdregels luiden:
1. Een gesproken tekst is geen artikel, maar biedt de grondstof voor een artikel. Aan de gesproken tekst moet vaak veel worden geschaafd en geschoven.
2. De taal van het interview is 'gesimuleerde spreektaal'. De tekst leest als werkelijk uitgesproken gesproken woord, maar is dat net zomin als de dialogen in een roman. Citaten mogen worden 'gefatsoeneerd', maar moeten zo dicht mogelijk bij de werkelijk uitgesproken tekst blijven.
3. De compositie van een interview is het werk van de interviewer. De interviewer bepaalt de rangschikking van de elementen, mede in het licht van doel, functie en context van het verhaal.

Er kunnen verschillende typen interview worden onderscheiden. Elk type stelt zijn eigen eisen op het gebied van compositie, verwerking van citaten en taalgebruik.
Het informatieve interview
De betrokkene wordt geïnterviewd naar aanleiding van een nieuwsfeit om een reactie te geven of nadere toelichting te bieden. Bijvoorbeeld een interview met een burgemeester kort na een ramp. De toon is zakelijk-informatief.
Het achtergrondinterview
De geïnterviewde schetst op basis van zijn deskundigheid de achtergronden van een nieuwsfeit als analyse of verduidelijking. Bijvoorbeeld een interview met een ethicus over nieuwe voorstellen op het gebied van euthanasie. De toon is zakelijk-informatief.
Het profilerende interview
Van iemand die in het nieuws is, wordt een informatief profiel geschetst in de vorm van een interview. De persoon wordt als het ware aan het lezerspubliek voorgesteld. Bijvoorbeeld een interview met een nieuwe minister, zodra die is benoemd. De toon is persoonlijk-informatief.
Het portretterende interview
Van een interessante persoon, bijvoorbeeld iemand die in het nieuws is of om andere redenen iets te vertellen heeft, wordt een persoonlijk portret geschetst in de vorm van een interview. Human interest speelt een belangrijke rol. De interviewer treedt zijn gesprekspartner onbevangen en met oprechte nieuwsgierigheid tegemoet. De geïnterviewde moet bereid zijn zich bloot te geven. Bijvoorbeeld een interview met een Nederlandse bergbeklimmer die de Mount Everest heeft bedwongen. Wat is dat voor iemand en wat heeft hij meegemaakt? De toon is persoonlijk.
Het kritische interview
De geïnterviewde wordt kritisch aan de tand gevoeld. Maatvoering is daarbij belangrijk. Een 'hard' interview (een 'kruisverhoor') werkt vaak averechts. De interviewer mag vasthoudend zijn, maar moet niet drammen. Een betweter wekt irritatie. Het gaat uiteindelijk om de opvattingen van de geïnterviewde. De toon is persoonlijk-kritisch.
Het ideeëninterview
Een interessante gesprekspartner, bijvoorbeeld een wetenschappelijk onderzoeker of een filmregisseur, wordt ondervraagd over zijn ideeën en opvattingen naar aanleiding van bijvoorbeeld een recent onderzoek of een nieuwe film. De interviewer vervult voornamelijk een aangevende en zo nodig sturende rol. De toon is belangstellend-informatief.
Het opgetekende levensverhaal
De gesprekspartner vertelt zijn levensverhaal als een vorm van oral history. De interviewer speelt, zeker in het uiteindelijke stuk, een bescheiden rol. De geïnterviewde heeft een verhaal te vertellen en de interviewer komt daarnaar luisteren. Alles staat in het teken van het verhaal van de geïnterviewde. De toon wordt bepaald door de spreektaal van de geïnterviewde.

Er zijn verschillende manieren om een interview weer te geven. De keuze van de beste vorm hangt nauw samen met doel, functie en context van het verhaal. Ook de wijze van sfeertekening en persoonsbeschrijving hangt nauw samen met doel, functie en context. De meest voorkomende vormen zijn:
Een artikel van de journalist, waarin citaten van de geïnterviewde ter illustratie of adstructie worden verwerkt. Deze vorm is goed bruikbaar bij bijvoorbeeld nieuwsgerichte interviews.
De vraag-antwoordvorm. De vragen worden apart gepresenteerd, waarop de geïnterviewde antwoord geeft. Deze vorm is goed bruikbaar bij bijvoorbeeld het kritische interview en het ideeëninterview.
Full quote. De geïnterviewde wordt van het begin tot het eind aan het woord gelaten. Het hele verhaal staat tussen aanhalingstekens. Deze vorm is goed bruikbaar bij het opgetekende levensverhaal, maar stelt hoge eisen aan de compositie en het taalgebruik.

intro
Een kort stukje tekst ter introductie van een artikel. Het doel ervan is tweeledig:
De lezer vertellen waarover het bijgaande artikel gaat. Dat kan van belang zijn bij artikelen die geen nieuwsbericht zijn en waarbij dus geen 'nieuwslijn' kan worden gevolgd. Zonder intro kan de lezer in dat geval niet meteen beslissen of het artikel voor hem interessant is. Met enkele 'smaakmakers' (een opmerkelijk citaat, een boude bewering, een mooie zin) de lezer prikkelen het verhaal te gaan lezen. Deze vorm beoogt uitdrukkelijk geen samenvatting van het verhaal te presenteren.

Enige regels voor de intro bij nieuwsverhalen zijn:
de intro moet aansluiten bij de kop boven het verhaal;
de informatie in de intro moet terug te vinden zijn in het verhaal. Als de lezer de intro overslaat, moet hij toch het verhaal geheel kunnen begrijpen;
de intro schetst globaal de journalistieke aanleiding voor het artikel en het bijbehorende onderwerp;
de intro is kort en kernachtig.
Een intro moet niet worden verward met een lead (de vette aanhef of eerste alinea van een nieuwsbericht).

in verband met
Beter is: omdat, wegens, vanwege.

inverzekeringstelling
Aan elkaar. Het vasthouden van de verdachte indien dat nodig is voor het onderzoek. De (hulp)officier van justitie beslist hierover. De inverzekeringstelling, die drie dagen duurt, kan worden bevolen bij middelzware en zware misdrijven en kan eenmaal met drie dagen worden verlengd. Daarna kan voorlopige hechtenis volgen.

in vrijheid stellen
Drie woorden.

intersekse personen
Intersekse personen zijn geboren met een combinatie van mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken, maar de meesten voelen zich man of vrouw. We spreken liever van intersekse personen dan van interseksen, omdat een persoon meer is dan een combinatie van lichaamskenmerken van beide geslachten.

Intersekse is het verschijnsel dat iemand zowel mannelijke als vrouwelijke lichaamskenmerken bezit. Het woord interseksualiteit uit de biologie heeft specifieker op de geslachtsorganen betrekking en geldt in sociaal verband als verouderd. Het woord interseks is mannelijk. Vermijd zinsconstructies waarin je moet verwijzen met hij of hem, om verwarring te voorkomen.

Vroeger werden mensen met mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken hermafrodiet genoemd. Deze term is achterhaald en wordt door sommigen als kwetsend ervaren.

inzweren
Niet gebruiken. Een president wordt niet ingezworen, maar beëdigd of geïnstalleerd.

ir.
De ingenieurstitel ir. wordt toegekend aan een afgestudeerde van een technische universiteit of de landbouwuniversiteit. De ingenieurstitel ing. is verbonden aan een hbo-opleiding.

irriteren
Prikkelen, ergeren: het zoemen van een mug irriteert menigeen. Het is: zich ergeren aan; 'zich irriteren aan' is onjuist.

islam
Geen hoofdletter. Stromingen: sjiieten en soennieten. Soennieten vormen de overgrote meerderheid van de islamitische gemeenschap. Zij volgen de openbaring van God aan de profeet Mohammed, neergelegd in de Koran, en richten zich naar de soenna, de manier van leven van de profeet en zijn volgelingen. Sjiieten erkennen de profeet, de Koran en de soenna, maar volgen daarnaast Ali, de schoonzoon van Mohammed, en Ali's opvolgers. Ali, de vierde kalief (opvolger van de profeet), heeft volgens de sjiieten van God geheime kennis gekregen.

islamieten
Geen hoofdletter. Aanhangers van de islam. Beter: moslims. Niet gebruiken: 'mohammedanen' en 'muzelmannen' (verouderd).

Israëliet, Israëlitisch
Benamingen die in oudtestamentisch verband te maken hebben met het bijbelse volk van Israël. Let op de spelling van Israëlitisch, waar de lettergreep met de klemtoon niettemin alleen een i bevat. Maar het is: Nieuw Israelietisch Weekblad (NIW).

J

jaarrekening
Officiële naam voor de winst- en verliesrekening van een onderneming met als bijlage de toelichting op deze stukken. De jaarrekening maakt deel uit van het jaarverslag, wordt opgemaakt door het bestuur van de onderneming en moet worden goedgekeurd door een accountant. In plaats van jaarrekening kan ook de term jaarcijfers worden gebruikt.

jaartallen
Jaartallen en data worden in cijfers geschreven: 20 januari, 2007. De afkorting '07 liever niet gebruiken. Het is de jaren zestig en niet 'de zestiger jaren' (germanisme).

je of u
Geïnterviewden spreken we in principe met 'u' aan. De interviewer is een representant van de lezer en die zou de geïnterviewden in de meeste gevallen ook met 'u' aanspreken. Welke aanspreekvorm tijdens het interview is gebruikt, doet er in principe niet toe.

Het nadeel van een informelere aanspreekvorm 'je' is dat die een hechte band tussen interviewer en geïnterviewde suggereert, die de lezer op afstand zet. Een ander nadeel van 'je' is dat het een zakelijke en kritische benadering in de weg kan staan.

Ook hier geldt het potsierlijkheidscriterium. In sectoren waar veel jong talent rondloopt (kunst, sport, media) is het gebruik van ‘u' soms geforceerd. De lezer zou in dergelijke gevallen ook nooit 'u' gebruiken. Bij persoonlijke interviews is het ook niet altijd nodig om afstand te bewaren, waardoor eerder op 'je' kan worden overgeschakeld. In katernen en bijlagen die persoonlijker zijn (zoals V en Magazine) zullen geïnterviewden vaker met 'je' worden aangesproken.

Personen die macht hebben of een zware verantwoordelijkheid dragen, zoals politici en directeuren, worden altijd met 'u' aangesproken, omdat de lezer hierbij een afstandelijke houding verwacht en mag verwachten.

Ook de lezer van de krant spreken we met 'u' aan, niet met ‘je’ en nooit met ‘wij', want dat suggereert dat de lezers van de Volkskrant iets gemeen hebben. We beschouwen elke lezer als individu dat er zijn hoogst persoonlijke eigenschappen, opvattingen en smaken op nahoudt en dus nooit tot een groep kan worden gerekend.

jezuïet, jezuïtisch
Kleine letters. Let op het trema. Lid van de orde die werd gesticht door Ignatius van Loyola: SJ (Societas Jesu). Het bijvoeglijk naamwoord is jezuïtisch: tot de orde van de jezuïeten behorend. Figuurlijk: iemand met heimelijke bedoelingen, uitgekookt.

jihad
Een begrip uit de islam. Het betekent zoveel als 'inzet voor je geloof' en houdt in dat moslims hun geloof dienen te beschermen en te verdiepen.

Onderscheiden worden de innerlijke en de uiterlijke jihad. De innerlijke jihad, door Mohammed ook wel grote jihad genoemd, is de strijd tegen verleidingen en de strijd tegen het ego. Dit komt tot uiting in bijvoorbeeld seksuele onthouding tijdens de maand ramadan en het verrichten van de vijf dagelijkse gebeden. De uiterlijke of kleine jihad is de (defensieve) gewapende strijd tegen degenen die de islam of de eenheid van de islamitische heerschappij bedreigen.

Tegenwoordig wordt met jihad vaak de gewelddadige strijd aangeduid van terreurgroeperingen tegen het Westen. Wie dat wil uitdrukken, kan het best de term gewelddadige jihad gebruiken.

Joegoslavië
De voormalige Joegoslavische Federatie bestond uit de volgende republieken: Bosnië-Herzegovina; Kroatië; Macedonië (het huidige Noord-Macedonië); Montenegro; Servië, met de provincie Vojvodina; Slovenië. De Servische provincie Kosovo wordt sinds 2008 door Nederland erkend als onafhankelijke staat.
Bevolkingsgroepen: Serviërs, Kroaten, Bosniakken (in het verleden vaak aangeduid als Moslims, maar dat dekt de lading niet goed, omdat ze lang niet allemaal religieus zijn. Bovendien wordt de noemer ‘Moslims’ door sommige Bosniakken, mede om historische redenen, als pijnlijk ervaren.) De bevolking van Kosovo bestaat voornamelijk uit Albanezen.
Zie ook appendix 3: Landen, hoofdsteden en inwoners

jongstleden

De toevoeging jongstleden bij data is overbodig. Staat nogal ambtelijk. Als verwarring dreigt, is het raadzaam de maand of de week toe te voegen. De afkorting 'jl.' wordt in de krant niet gebruikt.

jood, Jood
Als religieuze aanduiding krijgen jood en joods een kleine letter: het jodendom, orthodox-joods. Maar als het woord Joods niet in de eerste plaats verwijst naar de godsdienst maar naar het volk of de bevolkingsgroep krijgt het een hoofdletter: de Joodse en Arabische cultuur.

journaille
Letterlijk: journalistengespuis, persmuskieten. Afkeurende benaming voor de verzamelde pers. Liever niet gebruiken.

journalistieke schrijfstijl
Journalistiek schrijven is een vak met ambachtelijke regels. Het is duidelijk iets anders dan het schrijven van een scriptie, een schoolopstel of een literair verhaal. Het is functioneel schrijven: helder en duidelijk aan de lezer vertellen wat er te vertellen is. Ambachtelijke richtlijnen:
* Bepaal duidelijk doel, functie en context van het artikel. Een reportage in het nieuwsgedeelte van de krant is iets anders dan een portretterend interview in een bijlage.
* Formuleer duidelijk de centrale vraagstelling. Dat is de rode draad in het verhaal. De lezer moet aan het eind duidelijk kunnen antwoorden op de vraag: waar ging dat artikel over?
* Denk steeds aan de lezer. De lezer leest een stuk anders dan de schrijver. Daarop moet de schrijver anticiperen. Trek de lezer het verhaal in, houd hem bij de les en houd het spannend tot het einde toe. Let op compositie en indeling in alinea's. Een verhaal moet een prikkelend begin, een stevig midden en een duidelijke staart hebben. Laat het verhaal niet weglopen.
* Een goed begin is het halve werk. Een krachtige of pakkende aanhef doet wonderen. Liever geen loze beginzinnen ('Daar is-ie dan', 'De kogel is door de kerk', 'Boer Teunissen kijkt somber voor zich uit', 'Geduld is een schone zaak'), geen wezenloze citaten, geen academische inleiding (stadhuistaal). Wel:

• bij een wat groter verhaal: een pregnante opmerking of gebeurtenis, die het centrale thema op een pakkende manier illustreert;
• bij een nieuwsbericht sec: de kern van het nieuws luid en duidelijk neerzetten in korte, ritmisch goed lopende zinnen (de nieuwstoon);
• bij een verhaal over een complexe materie: van makkelijk naar moeilijk (breng het onderwerp in de huiskamer, dicht bij de mensen). Maak snel duidelijk wat de nieuwsaanleiding tot het verhaal is. Te vaak moet de lezer te lang wachten op wat de aanleiding is geweest tot het schrijven van het verhaal.

* Vermijd oordelende woorden of zinswendingen in een nieuwsgericht verhaal. Laat het verhaal zichzelf vertellen. Gebruik geen woorden als: 'dus', 'inderdaad', 'terecht', 'namelijk', 'want'. Houd commentaar en nieuws gescheiden.
* Gebruik citaten functioneel. Vertel een eigen verhaal (veel parafraseren) en lardeer dat met pakkende citaten. Let op de afwisseling van eigen tekst en citaat.
*Wees bedacht op jargon. Elke maatschappelijke sector heeft zijn eigen jargon: afkortingen, technische uitdrukkingen, allerlei dingen bekend veronderstellen.
* Denk aan de lezer. Wat moet die weten om het verhaal te kunnen volgen?
* Denk aan een functionele alinea-indeling. Maak niet te lange alinea's. Zorg dat er voldoende wit in de afgedrukte tekst komt. Begin een nieuwe alinea met een kernachtige zin om de structuur van het verhaal duidelijk te markeren.
* Schrijf bondig. De lengte van zinnen is niet aan vaste regels gebonden. Let op vaart, ritme en melodie.
* Stop niet te veel informatie in één zin. Doseren is ook een kunst.
* Probeer abstracte zaken concreet te maken met goede vergelijkingen of beeldspraak.
* Vermijd ambtelijke taal uit nota's, rapporten, vonnissen, politieberichten, voorlichting.
* Maak spaarzaam gebruik van woorden of tekstdelen uit een andere taal. Wees in zo'n geval in ieder geval bedacht op een eventueel noodzakelijke vertaling.
* Wees zuinig met 'opleukende' bijvoeglijke naamwoorden. Het verhaal krijgt anders al gauw een bombastisch karakter.
* Let op de woordkeus. Gebruik geen uit de toon vallende woorden ('hartstikke', 'klote') in een zakelijk-informatief verhaal, tenzij ze functioneel zijn.

journalistieke werkwijze
Het schrijven van een bericht of een verhaal vereist een planmatige, systematische aanpak.
* Bepaal het journalistieke genre: nieuwsbericht (kort, 'aangekleed bericht' of een groter verslag); reportage; interview; profiel; analyse; achtergrond; reconstructie; overzichtsartikel; recensie; postuum; commentaar; column; kader; service.
* Bepaal de functie van het stuk: feiten aandragen (nieuws, informatie); overzicht bieden (achtergrondverhaal, overzichtsartikel, reconstructie); inzicht geven (analyse, beschouwing); oordeel geven (commentaar, recensie, bespreking); advies (service); emotie (menselijke invalshoek, bij reportage, profiel, postuum, interview).
* Houd rekening met de context van het stuk.
* Bij het bepalen van doel en functie spelen de profilering en de identiteit van de Volkskrant een rol, evenals de plek waar het stuk komt te staan. Een nieuwspagina is anders dan een gespecialiseerde bijlage of een rubriek.
* Verzamel het materiaal.
* Pak de telefoon, ga op pad, raadpleeg documentatie of archiefmateriaal.
* Orden het materiaal. Wat hoort bij elkaar? Wat is nieuws, wat is nieuwsaanleiding, wat is achtergrond, wat is sfeer, wat is nadere (eventueel over-tollige) informatie?
* Bepaal de centrale vraag of het centrale thema. Bij een nieuwsbericht is dat de kern van het nieuws. Bij een groter stuk is dat de centrale vraagstelling. Bij een column of een licht stukje is dat de rode draad in het betoog of verhaal.
* Maak een compositie.

Tot zover volgt de journalist zijn eigen spoor. Nu komt de omslag: het perspectief van de lezer. Bepaal een volgorde van de informatie, gedacht vanuit de lezer. In welke volgorde wil de lezer de informatie aangeboden krijgen om het verhaal geboeid te kunnen volgen? Bij een nieuwsbericht ligt dat anders dan bij een andersoortig verhaal. Bepaal de compositie zo, dat de lezer op een soepele manier door het verhaal wordt gegidst.
Dan komt pas het schrijven:
* Maak een pakkende beginzin of een pakkend begin.
* In nieuwsberichten: het belangrijkste nieuws voorop. In andersoortige verhalen: een prikkelend begin, dat noodt tot verder lezen.
* Let op de overgangen van alinea naar alinea. Die maken de structuur van het verhaal voor de lezer duidelijk.
* Schrijf in de sfeer van doel, functie en context van het verhaal. Vermijd woorden of uitdrukkingen die uit de toon vallen, tenzij ze een functie hebben.
* Bij langere artikelen: geef het verhaal een kop, een romp en een staart. Laat het verhaal niet weglopen.

Lees het verhaal nog eens over.
Let daarbij op vijf dingen:
* Beantwoordt het verhaal aan doel, functie en context?
* Kan de lezer aan het eind antwoord geven op de vraag: waar ging het verhaal over?
* Zit er een duidelijke structuur in het verhaal (alinea-indeling)?
* Staan alle letters (tikfouten), woorden (spelling), zinnen (stilistiek), punten en komma's (interpunctie) goed?
* Zijn de namen van de betrokkenen goed gespeld? Is voor de lezer duidelijk over wie het gaat (functieaanduiding, nadere informatie)?

Laat het verhaal, als het even kan, door een collega lezen.

jr.
Met een punt. Junior. Zo ook sr. (senior).

jurisprudentie
Geheel van uitspraken van rechters. De jurisprudentie vormt een richtlijn voor de rechtspraak in latere, soortgelijke gevallen.

justitie
Met een kleine letter, behalve wanneer het ministerie wordt bedoeld: dit is een zaak voor justitie; departement of ministerie van Justitie, minister van Justitie.

K

kabinet
Het is het kabinet-Rutte en het kabinet-Rutte/Kaag. De ministers en staatssecretarissen onder leiding van de minister-president vormen het kabinet. Staatssecretarissen maken deel uit van het kabinet, maar niet van de ministerraad, de vergadering van ministers onder voorzitterschap van de minister-president. Staatssecretarissen kunnen op uitnodiging aan de ministerraad deelnemen, maar hebben geen stemrecht, alleen een adviserende stem.

Kabinet is niet hetzelfde als regering. De koning(in) maakt geen deel uit van het kabinet, wel van de regering (koning(in) en ministers). Een ‘regering-Rutte' is daarom fout. De vergadering van ministers en staatssecretarissen onder voorzitterschap van de koningin heet kabinetsraad.

kader
Een kader is een opmerkelijk nieuwsbericht dat door karakter en toon te licht is om als hard nieuws te worden gebracht.

kafir
Arabisch scheldwoord voor ongelovige(n), te weten niet-moslim(s). Kafir is enkelvoud, kufar meervoud. Verwant met het Nederlandse kaffer. Spaarzaam gebruiken, bijvoorbeeld in een enkel citaat.

kalasjnikov
Geen hoofdletter. Een van oorsprong Russisch machinegeweer (AK-47), herkenbaar aan het boogvormige magazijn, tegenhanger van de Amerikaanse M-16.

kalifaat
Een kalifaat is een staat die wordt geregeerd door een kalief, een opvolger van de profeet Mohammed. In 1924 werd het laatste erkende kalifaat, het Turkse, afgeschaft door Mustafa Kemal Atatürk, die de scheiding tussen moskee en staat invoerde. De vestiging van een serieus kalifaat is de droom van veel moslims wereldwijd.

In juni 2014 riep Abu Bakr al-Bagdhadi, leider van de soennitische terreurbeweging Islamitische Staat (IS), het kalifaat uit dat deels in Syrië, deels in Irak is gevestigd. Later die zomer sloten Boko Haram (Gwoza, Nigeria) en Ansar al-Sharia (Derna, Libië) zich bij IS aan. Die kalifaten worden niet erkend.

Kamer, Kamerlid
In de betekenis van de Eerste of Tweede Kamer wordt Kamer met een hoofdletter geschreven, ook in samenstellingen: Kamerbehandeling, Kamercommissie, Tweede Kamerlid, oud-Tweede Kamerlid, Kamerrestaurant.

kant-en-klaar
Met koppeltekens. Een kant-en-klaarmaaltijd.

kantonrechter
De kantonrechter behandelt zowel civiele als strafzaken. De kantonrechter spreekt in zijn eentje recht. Het betreft meestal geringe vorderingen (tot 5.000 euro) of geschillen over huur en arbeidsrecht. Vroeger was het kantongerecht een apart gerecht naast de rechtbank, de gerechtshoven en Hoge Raad. De kantongerechten zijn opgegaan in de rechtbanken. De term 'kantonrechter' is echter blijven bestaan.

katholiek
Betekent letterlijk: algemeen. Wordt gebruikt voor rooms-katholieken, leden van de kerk van Rome; er zijn ook oudkatholieken, leden van de Oud-Katholieke Kerk. In een artikel over de r.k. godsdienst is het verstandig deze voor de duidelijkheid ten minste één keer aan te duiden als rooms-katholiek.

kerk, Kerk
Met een kleine letter, ook als het instituut als geheel wordt bedoeld: de kerken stromen weer vol, de rooms-katholieke kerk is tegen abortus. Schrijf Kerk alleen met een hoofdletter als het een eigennaam betreft: de Nieuwe Kerk op de Dam in Amsterdam; de Protestantse Kerk in Nederland.

kerkgenootschappen, religieuze organisaties, sekten, stromingen
Antroposofische Vereniging in Nederland Arya Samaj (een van de grootste hindoegenootschappen in Nederland)
Bahá'í Gemeenschap Nederland
Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland
Contactgroep Islam (CGI), waarin alle stromingen vertegenwoordigd zijn: soennieten, sjiieten en ahmadiyya's, de Nederlandse Moslimraad maakt deel uit van de CGI Contactorgaan Moslims en Overheid (CMO), bestaat voornamelijk uit soennitische organisaties
Contact Rooms Katholieken
Doopsgezinde Broederschap in Nederland
Evangelische Broedergemeente in Nederland (Hernhutters) Gereformeerde Kerken in Nederland (vrijgemaakt)
Grieks-orthodoxe kerk
Hersteld Hervormde Kerk, na de PKN-fusie afgesplitst van de Nederlandse Hervormde Kerk
Humanistisch Verbond
Jehova's getuigen
Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen (Kerk van de Mormonen)
Krishna-beweging
Leger des Heils
Nederlands-Gereformeerde Kerken
Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap
Nederlandse Moslim Raad
Opus Dei
Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden Oud-Katholieke Kerk
Portugees-Israëlitisch Kerkgenootschap
Protestantse Kerk in Nederland, fusie van de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden Raad van Kerken in Nederland
Remonstrantse Broederschap
Rooms-Katholiek Kerkgenootschap
Russisch-orthodoxe Kerk Sanatan Dharm (hindoegenootschap)
Scientology kerk
Synode van de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden
Syrisch-orthodoxe kerk
Verbond van Liberaal-Religieuze Joden in Nederland
Wereldraad van Kerken
Dit zijn officiële namen.
In de praktijk worden godsdienstige en levensbeschouwelijke stromingen met kleine letters geschreven: de rooms-katholieke kerk, de Nederlandse hervormde kerk.

Kerstmis
Met hoofdletter: christelijke feestdag waarop de geboorte van Jezus wordt gevierd. Ook Eerste Kerstdag, Tweede Kerstdag en Kerst krijgen een hoofdletter. De afleidingen niet: kerstavond, kerstpakket, kerstvakantie.

Ketikoti / Keti Koti / Emancipatiedag
Ketikoti is de naam van een Surinaamse feestdag (1 juli) waarop de afschaffing van de slavernij wordt gevierd, ook wel Emancipatiedag genoemd. Keti koti betekent ‘de ketenen verbroken’. Omdat het een feestdag is, schrijven we die met een hoofdletter. Daarnaast bestaat er in Nederland een festival dat op 1 juli hetzelfde gedenkt en viert. Dat heet Keti Koti. Alleen als het specifiek over het festival gaat, schrijven we Keti Koti, omdat de organisatie dat zelf zo doet.

Ketikoti sluit overigens de Antilliaanse slavernij uit, omdat het een Surinaams woord is. Op de voormalige Antillen heet de gedenkdag Dia di Emansipashon, Emancipatiedag. Er is dus iets voor te zeggen dat woord te gebruiken, al is het nadeel daarvan dat het niet is ingeburgerd. Door het in een stuk te gebruiken zodra de betekenis duidelijk is, kunnen we wel bijdragen aan de bekendwording ervan.

khimar
Een hoofd­doek die te­vens de boe­zem be­dekt.

kiesrecht
Valt uiteen in actief en passief kiesrecht. Actief kiesrecht is het recht van alle Nederlanders van 18 jaar en ouder om een stem uit te brengen bij verkiezingen voor de Tweede Kamer, de Provinciale Staten, de gemeenteraad en het Europees Parlement. Nederland kent geen opkomstplicht.

Bij gemeenteraadsverkiezingen hebben ook niet-Nederlanders kiesrecht, maar wel onder voorwaarden: voor onderdanen van een lidstaat van de Europese Unie gelden dezelfde voorwaarden als Nederlanders. Inwoners van buiten de EU moeten ten minste vijf jaar onafgebroken legaal in Nederland wonen alvorens ze hun stem mogen uitbrengen bij gemeenteraadsverkiezingen.

Passief kiesrecht is het recht van alle Nederlanders van 18 jaar en ouder om gekozen te worden. Ook niet-Nederlanders hebben passief kiesrecht voor de gemeenteraadsverkiezingen, waarbij voor hen dezelfde voorwaarden gelden als bij de uitoefening van het actief kiesrecht.

kiezen tussen...
Het is kiezen tussen dit en dat, niet tussen dit 'of' dat.

kijkcijfers, luistercijfers en klikcijfers
Cijfers over hoeveel mensen iets bekijken, beluisteren, aanklikken of lezen zeggen wel iets, maar lang niet alles. Het is raadzaam stil te staan bij wat een cijfer precies zegt over de populariteit van een uitzending, video of muziekalbum.

Stichting Kijk Onderzoek (SKO) publiceert elke ochtend kijkcijfers over de voorbije lineaire televisiedag. Die zijn gebaseerd op gegevens uit zogenoemde kijkmeters: apparaten die bijhouden wie in een huishouden met een kijkmeter naar welk programma kijkt. In Nederland hebben 1.250 huishoudens zo’n kijkmeter. Die huishoudens vormen een dwarsdoorsnede van de maatschappij. Er wordt gekeken naar bijvoorbeeld geslacht, leeftijd, opleiding en achtergrond. Het kijkgedrag binnen die groep wordt geëxtrapoleerd naar de rest van Nederland.

Uitgesteld kijken telt SKO hier later bij op. ‘Uitgesteld’ wil zeggen dat kijkers terugkijken via het kastje van een televisieprovider. Zes dagen na de eerste uitzending tellen die kijkers nog mee, daarna is het kijkcijfer van een programma definitief. Streamingcijfers, programma’s afgespeeld in bijvoorbeeld de app van NPO Plus, meet SKO apart.

Onderzoek naar luistergedrag gebeurt in opdracht van de Stichting Nationaal Luister Onderzoek. Voor lineaire radio houdt een groep luisteraars zelf in een soort logboek bij hoelang ze naar een zender luisteren. Deze groep is representatief voor de Nederlandse bevolking. Er zijn dus ook mensen bij die geen radio luisteren. Hoeveel mensen radio luisteren via computers, telefoons en tablets wordt apart gemeten. Hetzelfde geldt voor podcasts.

Wees je bij het schrijven over onlinevideo’s bewust van het verschil tussen views en kijkers. Een ‘view’ of ‘weergave’ op YouTube is niet hetzelfde als een kijker. Het betekent dat de video een korte tijd is afgespeeld en door de algoritmen van YouTube is toegelaten (er bestaat software die video’s zo veel mogelijk probeert af te spelen om de populariteit ervan kunstmatig op te blazen). Een kijker kan een video op verschillende apparaten (verder) afspelen, en op verschillende momenten. Het is dan dezelfde kijker, maar hij telt voor meerdere ‘weergaven’.

Een luisteraar op Spotify telt al na 30 seconden van een nummer. De getallen bij liedjes betekenen dus niet dat een nummer helemaal is afgeluisterd.

Wanneer je vermeldt dat een artikel ‘best gelezen’ is op een website, bedenk dan dat het ook kan betekenen dat er alleen veel op is geklikt. Niet elke website is open over wat ‘best gelezen’ betekent. Bij de Volkskrant is het een combinatie van aantal keer aangeklikt en de leestijd, de tijd dat een bezoeker op de pagina doorbrengt: alleen kliks worden niet beloond met een plek in de lijst.

klacht
Iemand dient een klacht in en iemand doet aangifte.

klachtdelict
Een strafbaar feit dat door het Openbaar Ministerie alleen kan worden vervolgd na aangifte van een burger of diens wettelijke vertegenwoordiger. Een voorbeeld van een klachtdelict is belediging.

klonen
Liever niet: 'kloneren'. Het maken van een genetisch identieke kopie.

kofschipregel
De regel voor het gebruik van -d of -t aan het eind van een voltooid deelwoord luidt: wanneer de stam van een werkwoord (die over het algemeen ontstaat door de uitgang -en van het volledige werkwoord af te halen) eindigt op een van de medeklinkers uit 't kofschip (t, k, f, s, ch, p), wordt het voltooid deelwoord met de uitgang -t geschreven.

Voorbeelden: jatten - gejat, pakken - gepakt, blaffen - geblaft, schetsen - geschetst, toejuichen - toegejuicht, kuchen - gekucht, foppen - gefopt. In andere gevallen eindigt het voltooid deelwoord op een d: verdedigen - verdedigd, veronderstellen - verondersteld, versperren - versperd.
Verraderlijk zijn werkwoorden als geloven, reizen, roven, verhuizen. Het is geloofd, gereisd, geroofd, verhuisd ondanks de f of de s in deze voltooide deelwoorden. Beslissend is de medeklinker in de stam van het volledige werkwoord, en die is in deze gevallen de v of de z; deze komen niet voor in 't kofschip.

Wie de kofschipregel te ingewikkeld vindt, kan in veel gevallen de onvoltooid verleden tijd als leidraad nemen: blafte - geblaft, pakte - gepakt, verdedigde - verdedigd, versperde - versperd.

komma
Komma's worden voor twee doeleinden gebruikt:
grammaticaal: het scheiden van zinsdelen;
grafisch: het aangeven van een rustpauze in een zin om de leesbaarheid te bevorderen.

Overbodig zijn komma's in zogenoemde 'dat-zinnen', zoals: hij zegt dat hij morgen komt, of: het is duidelijk dat hij morgen komt. In het eerste geval is de dat-zin grammaticaal lijdend voorwerp, in het tweede onderwerp van de zin. Scheiding door middel van een komma is niet nodig.
Problemen geeft het gebruik van de komma in het geval van bijvoeglijke bijzinnen. Van belang is het onderscheid tussen een beperkende en een uitbreidende bijvoeglijke bijzin.
Werknemers die niet aan de eisen voldoen, worden de laan uitgestuurd.
Werknemers, die soms moeten vechten voor hun baan, verkeren in een kwetsbare positie.

In het eerste geval betreft het uitdrukkelijk een afgebakende, beperkte groep: de werknemers die niet aan de eisen voldoen. In het tweede geval betreft het in hoofdzin en bijzin alle werknemers.
Een beperkende bijvoeglijke bijzin geeft informatie die essentieel is voor een goed begrip van de zin. In dat geval komt er geen komma tussen het zelfstandig naamwoord en het begin van de bijvoeglijke bijzin. Ander voorbeeld: politici die oorspronkelijke ideeën lanceren, zijn zeldzaam.

Een uitbreidende bijvoeglijke bijzin geeft informatie die eventueel kan worden weggelaten. In dat geval komt er een komma tussen het zelfstandig naamwoord en het begin van de bijvoeglijke bijzin. Ander voorbeeld: De cabaretier, die niet gewend is een blad voor de mond te nemen, noemde zijn prominente gaste 'tutje'.

Voor het overige gebruik van de komma gelden enkele algemene richtlijnen:
Plaats altijd een komma als de hoofdzin duidelijk moet worden gescheiden van de bijzin: de dirigent toonde zich na afloop tevreden, hoewel het orkest nog maar kort in deze samenstelling optrad.
Plaats altijd komma's aan het begin en het eind van een bijstelling: Louis van Gaal, coach van het Nederlands elftal, verklaarde dat zijn ploeg meer als team opereert dan enkele maanden geleden.
Plaats bij voorkeur een komma tussen twee persoonsvormen: wie dat idee erdoor heeft gekregen, mag Joost weten.
Plaats altijd een komma als misverstanden dreigen: de premier zei, niet te hebben getwijfeld aan de juistheid van zijn beslissing.
Vaak wordt gedacht dat nooit een komma moet worden geplaatst voor het woordje en. Dit is niet juist. In de zin hij was keer op keer gewaarschuwd, en toch deed hij het moet een komma worden geplaatst om het nadrukkelijke pauze-effect te bewerkstelligen. Ook als duidelijk gemaakt moet worden dat een volgend zinsdeel geen deel uitmaakt van een opsomming, is een komma nodig.

Koningsdag, Koninginnedag
Met een hoofdletter, Koningsdag met een s, Koninginnedag zonder tussen-n.

koninklijk besluit (KB)
Twee hoofdletters. Een besluit van de regering buiten de Staten-Generaal om, bijvoorbeeld de benoeming van een commissaris van de koning. Algemene Maatregelen van Bestuur zijn Koninklijke Besluiten, maar niet elk Koninklijk Besluit is een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB).

Koninklijk Horeca Nederland
Koninklijk zonder e.

Koninklijk Huis
Met twee hoofdletters. We schrijven koningin, prins, gravin et cetera met kleine letters. Behalve als Koning(in) is bedoeld in de zin van het instituut Koning zoals in de Grondwet beschreven. Koninklijk Huis is de bij wet vastgelegde omschrijving van die leden van de koninklijke familie (kleine letters) die onder de ministeriële verantwoordelijkheid vallen. Bij wetswijziging in 2002 zijn lid van het Koninklijk Huis zij die tot en met de tweede graad (voorheen derde graad) familielid zijn van de Koning en gehuwd zijn met toestemming van de Staten-Generaal.
Lid van het Koninklijk Huis zijn: prinses Beatrix, koning Willem-Alexander, koningin Máxima, prinses Catharina-Amalia, prinses Alexia, prinses Ariane, prins Constantijn, prinses Laurentien, prinses Margriet en prof. mr. Pieter van Vollenhoven. De kinderen van Constantijn blijven potentiële troonopvolgers, omdat de Grondwet de erfopvolging regelt tot in de derde graad.
In de Wet lidmaatschap Koninklijk Huis van 2002 is bepaald dat prinses Margriet en mr. Pieter van Vollenhoven lid van het Koninklijk Huis zullen blijven totdat prinses Catharina-Amalia wordt ingehuldigd (dat is feitelijk levenslang).

koppelteken
Gebruik een koppelteken:
* in samenstellingen met afkortingen, letters, cijfers of symbolen: dvd-speler, pr-plan, 65+-kaart, 65-plusser, H-balk, S-bocht, T-shirt, V-teken, 30-kilometerzone, 0-0-gelijkspel, &-teken, vwo-diploma, 4-havo-leerling, Navo-partners, maar: vitamine C, groep 7, Lodewijk XV, aidspatiënt, latrelatie, vutregeling, Citotoets;
* in samenstellingen met een eigennaam: commissie-Poelman, kabinet-Balkenende, motie-Halsema, plan-Van Gool;
* bij bepaalde functies en titels: adjunct-hoofdredacteur, aspirant-lid, assistent-arts, chef-kok, kandidaat-notaris, prins-gemaal, secretaris-generaal, maar: amateurarcheoloog, leerlingbegeleider;
* in geografische samenstellingen als Amsterdam-Noord, Noord-Holland, Noord-Hollands, Zuid-Afrika, Zuid-Afrikaans, Latijns-Amerika, Latijns-Amerikaans;
* in samenstellingen van twee gelijkwaardige delen: christen-democratisch, Nederlands-Belgische commissie, paars-groene coalitie, rooms-katholiek, sociaal-economisch, sociaal-democratie, woon-werkverkeer, zwart-witfoto;
* in samenstellingen om de leesbaarheid te bevorderen: gossip-pers.

Drieledige samenstellingen worden doorgaans aaneengeschreven: hogesnelheidslijn, tweesporenbeleid, zwartgeldcircuit, achtuurjournaal, nultolerantiebeleid, lowbudgethotel.

Een koppelteken wordt ook gebruikt:
* bij botsende klinkers: gala-avond, auto-uitlaat, milieu-inspectie, netto-uitkering, roei-equipe, snelle-interventiemacht, rij-examen, ski-instructeur, maar: autoalarm, hockeyelftal, massaontslag, milieueffect, naijver, politieagent, skiuitrusting;
* bij interpretatieproblemen: basiswoorden-boek, basis-woordenboek; omwille van de leesbaarheid als de woordbeelden te lang worden (hier is geen vaste regel voor te geven): mobiele-telefoonnet; open-sollicitatiebrief.

Gebruik eveneens een koppelteken:
* in combinaties als half-en-half, kant-en-klaar, kruidje-roer-meniet, nek-aan-nekrace, staakt-het-vuren, sta-in-de-weg, mise-en-scène, twee-onder-een-kap, keel-neus-en-oorarts. Het is door en door;
* na bepaalde voorvoegsels: bijna-botsing, ex-echtgenote, niet-roker, non-verbaal, oud-leerling, pre-advies, pro-westers, semi-overheidsbedrijf, Sint-Nicolaas, maar: asociaal, antivoetbal, conceptakkoord, postdoctoraal, privévliegtuig;
* in samenstellingen die beginnen met een combinatie van vreemde woorden zoals ad hoc, au pair en art deco. Die samenstellingen horen aan elkaar met alleen een koppelteken tussen de anderstalige woorden: ad-hocbeslissing, au-pairmeisje, art-decokastje;
* in Dow-Jonesindex, omdat de eerste twee delen gelijkwaardige namen zijn.

Schrijf aan het Engels of het Amerikaans ontleende woorden zoals in de oorspronkelijke taal, dus meestal zonder koppelteken(s): Fleet Street, private eye, rhythm-and-blues, total loss, low budget. Maar het is burn-out, fall-out, lay-out, pin-up, no-go-area, try-out. Het is daarentegen: backup, standby, hightech en knowhow.

koppen nieuwsberichten
Bij het maken van koppen speelt het genre van het artikel een rol.
Streef bij nieuwsartikelen naar duidelijke, levendige koppen. Daarvoor geldt een aantal regels:

* De kop bevat de essentie van het nieuws. Meestal staat de essentie in de eerste zin, en in ieder geval in de eerste alinea (lead).
* De kop bestaat bij voorkeur uit een lopende zin. Streef naar zo informatief mogelijke koppen. Geen kreten als: ‘Maak wegen filevrij!', maar: Kamer wil af van files. Niet: 'Nederland paraat', maar: Politie houdt rekening met aanslag terroristen.
* Het belangrijkste trefwoord staat in de hoofdkop. De kop Verdachten van moorden krijgen tot levenslang zegt minder dan de kop Bende van Venlo krijgt tot levenslang wegens moorden.
* Een subkop mag niet worden gebruikt om de hoofdkop begrijpelijk te maken. De onderkop geeft uitsluitend aanvullende informatie. Dus niet: 'Boeren rukken op naar Den Haag' (hoofdkop), 'Om te protesteren tegen mestbeleid' (subkop). Wel: Boeren rukken op naar Den Haag (hoofdkop), Acties tegen mestbeleid leggen verkeer lam (subkop).
* Een kop is eenduidig. Een kop is, als het goed is, slechts op één manier uit te leggen. Niet: 'Arts ontkent fraude ziekenhuis' (pleegde het ziekenhuis fraude?). Maar: Arts ontkent fraude met gegevens ziekenhuis (de arts is verdacht).
* Een nieuwskop staat in de regel in de tegenwoordige tijd. Uitzonderingen zijn koppen boven artikelen over gebeurtenissen uit een relatief ver verleden: Churchill wist al langer van de Holocaust.
* Een nieuwskop staat bij voorkeur in de actieve vorm: PSV klopt Ajax. Niet: 'Ajax door PSV geklopt'.
* In koppen wordt bij voorkeur niet gelaakt of gegispt. Daar zijn andere woorden voor: bekritiseerd, stuit op kritiek, ontmoet kritiek, wekt verzet.
* In een kop ontbreekt bij voorkeur het woord ‘niet’.
* Een kop bevat geen beeldspraak, dubbelzinnigheden, woordspelingen of andere geforceerde humor. Het is: Zwemploeg lijdt nederlaag. Niet: 'Zwemploeg kopje onder'. Het is: Dovenvereniging zet acties voort. Niet: 'Dovenvereniging wil van geen opgeven horen'.
* Een kop bevat geen samengestelde zin, tenzij het een citaat betreft. Het is: SGP verlangt respect voor zondagsrust, en niet: 'SGP wil dat zondagsrust wordt gerespecteerd'.
* Een nieuwskop bevat bij voorkeur geen leestekens. Veel leestekens maken het paginabeeld onrustig. Bovendien leiden ze vaak tot slome, samengestelde zinnen. Maak in nieuwskoppen spaarzaam gebruik van aanhalingstekens. Een kop staat tussen aanhalingstekens als het een citaat betreft, of als het een samenvatting is van een opvatting van een persoon of instelling. Voorbeelden: 'Verdonk mist politiek gevoel', 'Spoorlijn Groningen te duur' en 'Sinatra had goede contacten met maffia', met als onderkop: Biograaf komt met nieuwe onthullingen. Besluiten van het kabinet zetten we niet tussen aanhalingstekens. Voorbeeld: Militairen naar Uruzgan.
* Het werkwoord zijn of vervoegingen daarvan worden bij voorkeur niet in een nieuwskop gebruikt. Dat geldt ook voor het hulpwerkwoord worden, tenzij verwarring kan ontstaan over de vraag of iets staat te gebeuren of gebeurd is. Dus niet: 'Corruptie in leger onderzocht' (want dat is nog niet gebeurd), maar: Corruptie in leger wordt onderzocht.
Bij elkaar horende woordgroepen komen bij voorkeur in één kopregel:
Kamer verlangt
onderzoek
naar corruptie.
Liever niet:
'Kamer stemt voor
onderzoek naar corruptie’
* Lidwoorden en het voorzetsel van blijven in nieuwskoppen bij voorkeur achterwege, tenzij het een staande uitdrukking betreft: regering in de knel, paleis verkeert in goede staat van onderhoud. Andere voorzetsels dan van zijn in nieuwskoppen soms onontbeerlijk. Bijvoorbeeld: artikel Van den Einden wekt woede schrijversbond. Als het een artikel over Van den Einden betreft, moet het woord over ook in de kop. Anders wekt de kop de indruk dat een artikel van Van den Einden verkeerd is gevallen.
* Lelijk is: 'VS-minister', in plaats van minister VS; 'Spanjes rol in EU', in plaats van Rol Spanje in EU; 'bij Jamin 500 ontslagen', in plaats van Jamin ontslaat 500 werknemers.
* Afkortingen in koppen worden zo veel mogelijk vermeden, tenzij het ingeburgerde begrippen betreft: PvdA, AOW, KNMI, vut, aids, maar niet: UvA, NVJ, RvS.

Samengevat: een goede nieuwskop leest lekker en maakt nieuwsgierig.

koppen overige artikelen
Bij nieuwsartikelen geeft de kop de strekking van de eerste alinea weer. Bij andere genres is dat vaak niet het geval. Koppen boven interviews, reportages, analyses, achtergrondverhalen en columns bevatten soms zelfs een conclusie uit de laatste alinea, of (bij interviews of reportages) een citaat dat de lading van het artikel dekt. Ook hier geldt dat de kop moet prikkelen tot lezen. Bij reportages hoeft de kop geen lopende zin te bevatten, zolang hij maar duidelijk, informatief en levendig is. Een citaat is evenmin een vereiste. Een kenmerkende sfeerkop kan soms zelfs beter zijn.
De kop boven een interview bevat bij voorkeur een citaat. De onderkop bevat in de regel de naam (en zo nodig de kwaliteit) van de geïnterviewde, plus aanvullende informatie.
Citaatkoppen bevatten zo veel mogelijk volledige, letterlijke citaten uit de tekst. Als de ruimte dat niet toelaat, mag er worden gesmokkeld, bijvoorbeeld door lidwoorden weg te laten of lichtelijk te parafraseren.

koran, Koran
Met een hoofdletter als de tekst van het heilige boek van de islam wordt bedoeld: het staat in de Koran. Met een kleine letter als een willekeurig exemplaar van het boek wordt bedoeld: op tafel lag een stapel korans.

kort geding
Twee woorden. Meervoud: kort gedingen. Procedure om in een spoedeisende zaak snel een beslissing van de rechtbank te krijgen. Dit is een voorlopige uitspraak. Na het kort geding kan over dezelfde zaak een gewone procedure ('bodemprocedure') worden aangespannen. De rechter in de gewone procedure is niet gebonden aan de uitspraak in kort geding.

Volgens de wet dient een kort geding voor de president van de rechtbank, maar in de praktijk wordt hij vaak vervangen door een rechter met de rang van vicepresident. Schrijf niet 'de vicepresident oordeelde dat', maar de rechter of de fungerend president oordeelde.
Een synoniem voor kortgedingrechter is voorzieningenrechter.

kranten- en tijdschriftentitels
Schrijf namen van kranten en tijdschriften in teksten cursief: de oplage van Trouw, De Telegraaf, het weekblad Margriet. Volg bij de schrijfwijze van de namen het logo van de desbetreffende media: de Volkskrant, NRC. Volg desgewenst het spraakgebruik: een publicatie in de Panorama, de NRC, het AD.
De schrijfwijze van namen van buitenlandse bladen wordt bij voorkeur geheel gevolgd. Let daarbij op het gebruik van het lidwoord: de Amerikaanse krant The New York Times, het Franse weekblad Le Point, het Italiaanse nieuwsmagazine Panorama. Maar het is de Financial Times, omdat deze krant in zijn logo heeft staan Financial Times zonder lidwoord.

Kroon
Met een hoofdletter als staatkundige term. De koning(in) en de ministers vormen samen de regering of Kroon. Burgemeesters worden benoemd door de Kroon. Ook is Kroon de symbolische benaming voor de vorstelijke macht. De Kroon van het koninkrijk wordt gedragen door Hare Majesteit.

kruidje-roer-me-niet
Met koppeltekens.

kufar
Zie: kafir

kunnen, zullen
Schrijf bij voorkeur je kunt, en niet 'je kan', en kun je, en niet 'kan je'. Hetzelfde geldt voor je zult en zul je.

kunstmatige intelligentie
Kunstmatige intelligentie (AI) is een containerbegrip voor veel verschillende oplossingen en technieken. Meestal bedoelen we met AI systemen die in staat zijn om intelligent gedrag te vertonen en taken uit te voeren die normaal gesproken menselijke intelligentie vereisen. En dat met enige autonomie, zonder dat een gebruiker het systeem constant aanstuurt.

Je kunt een kunstmatige intelligentie of AI-model trainen in het herkennen van patronen in spraak en beelden, het begrijpen van menselijke taal of het herkennen van entiteiten in een tekst. Generatieve AI is kunstmatige intelligentie die iets maakt op basis van een opdracht: een illustratie of een samenvatting bijvoorbeeld.

Er is niet zoiets als algemene kunstmatige intelligentie, of kunstmatig bewustzijn. Het model dat tekst produceert, is een ander model dan het model dat afbeeldingen maakt. Je kunt wel schrijven dat iets gemaakt is met behulp van kunstmatige intelligentie, niet dat kunstmatige intelligentie zelf iets gemaakt heeft.

In het vakgebied en de industrie is AI de ingeburgerde term, afkomstig van het Engelse Artificial Intelligence. In het Nederlands gebruiken we de afkorting AI, maar schrijven we de eerste keer dat het genoemd wordt voluit kunstmatige intelligentie (AI), daarna volstaat het om AI te gebruiken.
Zie ook: algoritme

kwantumkorting
Met kw, maar: quantummechanica

L

Landelijk Parket
Twee hoofdletters. Het Landelijk Parket houdt zich in het bijzonder bezig met bestrijding van de (internationaal) georganiseerde misdaad, waaronder terreur en mensensmokkel.

landsadvocaat
Advocaat die het Rijk adviseert of namens het Rijk optreedt als raadsman.

Latijns-Amerika
Twee hoofdletters, met koppelteken. Latijns-Amerika omvat Zuid- en Midden-Amerika en Mexico. Het is: Latijns-Amerikaans.

lay-out
Met koppelteken.

lead
Een lead is de eerste alinea van een bericht of artikel. Daarin staan de belangrijkste nieuwsfeiten (bij nieuwsartikelen) of wordt de lezer op een prikkelende manier het verhaal binnengeloodst (bij andersoortige artikelen).

Een artikel staat of valt met de eerste zin. Dat geldt voor alle genres: nieuws, reportages, interviews, recensies, beschouwingen en commentaren. Een lead die begint met het doorgaans overbodige 'Gisteren', met 'In Beek bij Nijmegen', met 'Niettegenstaande het feit dat' of met 'In Haagse kringen verluidt', zal de lezer nauwelijks in staat van opwinding brengen.

Bij reportages en interviews hoeft de eerste zin niet altijd het nieuws weer te geven. Wel moet hij duidelijk van doen hebben met het behandelde onderwerp.

leasen
leasen leaste/leasde geleast/geleasd. Mag volgens alle spellingsinstanties op twee manieren worden gespeld.

leerstraf, taakstraf, werkstraf
Het verplicht volgen van een cursus of training als alternatieve straf voor jeugdigen.

lege begrippen
Soms hebben zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en bijwoorden geen functie. Ze kunnen dan zonder bezwaar worden weggelaten of op een andere manier worden omschreven.
Wel: in het beleid moeten ook de loonkosten worden betrokken. Niet: 'in het beleid moet ook het aspect van de loonkosten worden betrokken'.
Wel: de overheid moet het voorbeeld geven. Niet: 'de overheid moet een voorbeeldfunctie hebben'.
Wel: het gezin woont beroerd. Niet: 'de woonsituatie van het gezin is ernstig te noemen'.
Wel: het milieu bestaat niet alleen uit lucht en water. Niet: 'er zijn andere milieucomponenten dan lucht en water'.
Wel: huishoudelijke activiteiten. Niet: 'activiteiten van huishoudelijke aard'.
Wel: meevallers bij de inkomsten en uitgaven. Niet: 'meevallers in de inkomsten- en uitgavensfeer'.

Lhbti, lhbti-personen
Benaming voor lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuele personen, transgender personen en interseksepersonen. De eerste drie letters hebben betrekking op seksuele oriëntatie, de vierde op genderidentiteit en de laatste op geslachtskenmerken.

We prefereren de term ‘seksuele oriëntatie’ en spreken liever niet over ‘seksuele voorkeur’ of ‘seksuele keuze’, want dat kan de indruk wekken dat iemand een bewuste keuze heeft gemaakt.

We gebruiken lhbti vooral in samenstellingen: de lhbti-gemeenschap of lhbti-personen. De seksuele oriëntatie is immers maar een van de kenmerken van een persoon. Om die reden spreken we ook liever over lesbische vrouwen, homoseksuele mannen of een biseksueel persoon dan over lesbiënnes, homoseksuelen of biseksuelen.

De afkorting lhbti is een parapluterm, die slechts in algemene zin van pas komt. Gebruik liever een specifiekere aanduiding (bijvoorbeeld lesbische gemeenschap, transgender jongeren) om zorgvuldig aan te geven waarover je bericht.

Tot eind 2018 schreef de Volkskrant lhbt’er. Van Dale heeft lhbti en lhbti’er in 2017 toegevoegd. De extra i is inmiddels gangbaar in overheidscommunicatie.

In eigen kopij beschouwen we lhbti als compleet begrip. We gaan (vooralsnog) niet mee in voorstellen voor uitbreiding van de term met bijvoorbeeld de q voor queer, de p voor panseksueel of de a voor aseksueel. Deze termen kun je wel gebruiken om de seksuele oriëntatie of genderidentiteit van een persoon te beschrijven.

life, live

Het is: lifestyle met een f. Het televisieprogramma wordt live (direct) uitgezonden. Lifestyle en live worden niet gecursiveerd. Het is: livemuziek, liveoptreden, live-uitzending.

lijdende vorm
De lijdende vorm (hij wordt ontslagen, zij is benadeeld) is een weinig actieve wijze van uitdrukken. Probeer de lijdende vorm te vermijden en te vervangen door de actieve vorm.

links, websites en online verwijzingen
Plaats geen webadres in online artikelen, maar zorg voor een hyperlink. Vermeld in de papieren krant alleen een webadres als dat niet eenvoudig googlebaar is. Bij een erg lang webadres, dat met Google lastig vindbaar is en toch essentieel is voor de krant, kan de internetredactie voor een verwijzing via onze eigen website zorgen, zoals: volkskrant.nl/trefwoord.
Voorkom dat je door vermelding van een site of het opnemen van een hyperlink onnodig naar een bedrijf verwijst en daardoor reclame maakt. Verwijs bij een boektitel bijvoorbeeld niet door naar bol.com, maar naar de desbetreffende boekenpagina op de website van de uitgeverij.
Laat bij de vermelding van een website de www en de http weg en vermijd ook hoofdletters (nu.nl, volkskrant.nl). Uitzondering: als een bedrijfsnaam samenvalt met het webadres en in het geschrevene duidelijk wordt gedoeld op het bedrijf en niet op het webadres, schrijven we een hoofdletter: Bol.com.
Websites die zich meer als publicatie dan als website presenteren, schrijven we cursief, net als andere publicaties: De Correspondent, Vice, Vulture.

liquideren
executeren

lng
Kleine letters. Liquefied natural gas.

lp
Kleine letters. Afkorting van langspeelplaat. Niet: 'elpee'.

lpg
Kleine letters. Liquefied petroleum gas.

luchtdoelraket
(Draagbare) raket om luchtdoelen, zoals vliegtuigen of raketten, neer te halen; bijvoorbeeld de Russische SAM (surface to air missile) en de Amerikaanse Stinger.

lynchen, lynchte, gelyncht
Met vernederlandste spelling volgens de regel van 't kofschip.

M

maatregel
Een maatregel wordt genomen, niet 'doorgevoerd'. Een maatregel wordt wel uitgevoerd.
In juridische zin kan een maatregel door een rechter worden opgelegd na het begaan van een strafbaar feit in plaats van of naast een straf. Voorbeelden zijn: terbeschikkingstelling, plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis, ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel, onttrekking van voorwerpen aan het verkeer.

Mac, Mc
Een Engelse (of Schotse, of Ierse) naam die begint met het voorvoegsel Mac of Mc, krijgt meestal een hoofdletter na dit voorvoegsel: McCartney, McDonald’s (let op apostrof en s), MacAdam. Er zijn echter ook veel namen met slechts één hoofdletter: Macmillan.

magistratuur
Het geheel van de leden van de rechterlijke macht, onderscheiden in:
de zittende magistratuur: rechters en griffiers;
de staande magistratuur: de leden van het Openbaar Ministerie.
rechterlijke macht, magistratuur

malafide
Eén woord. Onbetrouwbaar. Het tegenovergestelde van bonafide.

mannelijk/vrouwelijk/onzijdig
Naar een onzijdig zelfstandig naamwoord (met lidwoord het) wordt verwezen met het bezittelijk voornaamwoord zijn (behalve bij het meisje). Pas op voor de 'haar-ziekte' bij woorden als kabinet en bestuur. Het is niet 'het kabinet en haar leden', maar het kabinet en zijn leden. Het is niet 'het kabinet... zij heeft besloten', maar het kabinet... het heeft besloten. Ingewikkelder is het met zelfstandige naamwoorden die het lidwoord de hebben. Is zo'n woord mannelijk of vrouwelijk? Het woordenboek geeft hiervoor meestal de oplossing.

Van steeds meer woorden verdwijnt het geslachtsonderscheid. Dat betekent dat het woord zowel mannelijk als vrouwelijk is: de auteur kan kiezen tussen hij en zij. In Nederland bestaat de tendens voor de mannelijke vorm te kiezen, in België geniet de vrouwelijke vorm vaak de voorkeur.

Er zijn enkele bruikbare vuistregels. Bijna altijd vrouwelijk zijn woorden op -heid, -ing, -nis, -atie, -ie, -iek, -theek, -teit, -tuur, -suur en -te: openheid, vereniging, vergiffenis, organisatie, discussie, muziek, bibliotheek, subtiliteit, cultuur, censuur, ziekte.

Namen van landen, steden, voetbalclubs en dergelijke zijn in de meeste gevallen onzijdig. Het is het Europa, het Frankrijk, het Londen, het Feyenoord. Het is Athene en zijn Olympische Spelen, Nederland en zijn cultuur, Europa en zijn problemen. Maar het is de voormalige Sovjet-Unie en haar bevolking en de Verenigde Staten en hun rol op het wereldtoneel. Het is D66 en zijn leden, GroenLinks en zijn aanhangers.
Vaartuigen zijn altijd vrouwelijk, ook al dragen ze een mannelijke naam: de Prins Maurits en haar bemanning.

massa
Gebruik een enkelvoudige werkwoordsvorm als in zinnen de nadruk ligt op massa, aantal, tiental of paar. Ligt de nadruk op het zelfstandig naamwoord dat erop volgt, gebruik dan de meervoudsvorm. Soms kan het allebei: voor het paleis stond/stonden een massa agenten. Maar in de meeste gevallen geeft de regel voldoende uitsluitsel: een grote massa mensen belegerde het paleis, die paar mensen kunnen er nog wel bij, dat paar schoenen kost 80 euro.

Máxima
Met een accent op de eerste a. Hare Majesteit Koningin Máxima der Nederlanden.

McDonald's
Met apostrof-s.

mediaan, gemiddelde
Gebruik het statistische begrip mediaan, dat veel lezers niet kennen, uitsluitend als het niet anders kan. Leg daarbij altijd uit wat het begrip inhoudt en waarom gemiddelde hier niet goed zou zijn.

Gebruik van mediaan (met uitleg) kost derhalve ruimte. Zoek daarom liever naar een korte omschrijving die in de context ook voldoet, zoals doorgaans, in veel gevallen, in de helft van de gevallen niet minder dan, of gemiddeld ongeveer.
Wie mediaan schrijft zonder uitleg, stuurt ook de eindredactie het bos in: zonder kennis van de desbetreffende materie is een keuze uit de alternatieven voor mediaan niet goed mogelijk.

meerpartijenstelsel
Aan elkaar.

meervoudige kamer
Een kamer van een gerecht, bestaande uit ten minste drie rechters. De meervoudige kamer beslist over zware of ingewikkelde zaken.

megabyte
Geen hoofdletter, niet cursief. Omvat 1.024 kilobyte of 1.048.576 byte. Afkorting: MB.

men
Lelijk: 'men vindt'. Maak duidelijk wie men is: de leden, de vrouwen, de Tweede Kamer, de regering. Als dat niet kan, kies dan een andere zinsbouw, desnoods in de lijdende vorm. Soms is men niet te vermijden, maar beperk het gebruik tot het strikt noodzakelijke.

meningitis
Virale en bacteriële meningitis zijn vormen van hersenvliesontsteking (nekkramp).

menselijkheid
Het is niet misdaad tegen de 'mensheid', maar tegen de menselijkheid.

mensen
Het woord mensen is vaak een lege term. Probeer 'mensen' te concretiseren. Dus in plaats van 'bij de scheepsramp kwamen 36 mensen om': bij de scheepsramp kwamen 36 opvarenden om. Als concretiseren niet mogelijk is, gebruik dan voor de afwisseling personen.

met betrekking tot
Liever niet gebruiken (ambtelijke wending). Beter is: over, voor.

met name
Meestal wordt de uitdrukking gebruikt waar vooral of in het bijzonder beter van toepassing is. Met name kan vaak worden weggelaten. De afkorting 'm.n.' niet gebruiken.

met voorbedachten rade
Met een n aan het slot van voorbedachten.

#MeToo
#MeToo is de beweging die zich ten doel stelt seksueel misbruik aan te kaarten en te bestrijden. #MeToo is dus geen synoniem voor verkrachting, aanranding, seksueel grensoverschrijdend gedrag of seksueel misbruik. Denk daaraan als je het begrip wilt gebruiken in een kop of intro. Een beschuldiging die gedaan wordt in het kader van #MeToo kan niet worden afgekort tot een beschuldiging van #MeToo. Door #MeToo te gebruiken als synoniem van misbruik (zoals in: ‘#MeToo kost Gatti de kop’), kan het onbedoeld overkomen alsof niet het (vermeende) gedrag van een beschuldigde de oorzaak is van ophef of ontslag, maar de beweging #MeToo. Een #MeToo-dader, #MeToo-pleger, #MeToo-praktijken of een #MeTootje bestaan dus niet. In het algemeen geldt: wees spaarzaam met het gebruik van #MeToo, om te voorkomen dat het een onbruikbaar containerbegrip wordt.

middellangeafstandsraket
Ballistische raket met een bereik van 5.000 kilometer; bijvoorbeeld de Russische SS-20 en de Iraanse Shahab-3.

middels
Germanisme. Het is: door middel van of door.

Midden-Amerika
Met koppelteken. Midden-Amerikaan, Midden-Amerikaans.

Midkap
Eén hoofdletter. Index van 25 fondsen die na de AEX-fondsen het meest worden verhandeld aan de effectenbeurs van Amsterdam.

mijns inziens
Met twee keer s aan het slot van de woorden. Niet afkorten tot 'm.i.' .

militaire rangen
Rangen bij de Nederlandse strijdkrachten zijn van hoog naar laag: opperofficieren:
generaal (bij de marine: luitenant-generaal)
luitenant-generaal (bij de marine: vice-admiraal)
generaal-majoor (bij de marine: schout-bij-nacht)
brigadegeneraal (bij de marine: commandeur; bij de luchtmacht: commodore)

hoofdofficieren:
kolonel (bij de marine: kapitein ter zee)
luitenant-kolonel (aanspreektitel: overste. NB: overste is geen rang; bij de marine: kapitein-luitenant ter zee)
majoor (bij de marine: luitenant ter zee 3e klasse)

juniorofficieren:
kapitein
eerste-luitenant
tweede-luitenant
vaandrig

onderofficieren:
adjudant
sergeant-majoor
sergeant der eerste klasse
sergeant
korporaal der eerste klasse
korporaal
soldaat der eerste klasse
soldaat

Bij Britse en Amerikaanse rangen is het het beste om alle varianten op de generaalstitel te vergeten en ze allemaal generaal te noemen. Een Britse brigadier is een brigadegeneraal. De Britten kennen een field marshall als hoogste militaire rang.
De lagere Britse en Amerikaanse rangen komen redelijk overeen met de Nederlandse situatie. De Britse NCO's, non-commissioned officers, zijn onderofficieren.

minister
Geen hoofdletter, alleen de naam van het ministerie met hoofdletters: minister Groen van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De hoofdletter blijft achterwege bij de vermelding van het ministerie tussen haakjes achter de naam van de minister: minister Groen(volksgezondheid). Het is: Minister van Staat. Een minister zonder portefeuille heeft geen heel ministerie onder zich.

ministerie
Geen hoofdletter. De namen van de ministeries krijgen een hoofdletter, ook als het andere landen betreft: ministerie van Verkeer en Waterstaat, het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

minister-president
Ook: premier. De voorzitter van de ministerraad en naamgever van het kabinet. De minister-president heeft formeel een coördinerende taak en waakt over de eenheid van beleid. Hij maakt als regeringsleider deel uit van de Europese Raad in de Europese Unie (EU). Meervoud: ministers-presidenten.

ministerraad
Het gezamenlijke besluitvormende overleg van ministers. Staatssecretarissen maken deel uit van het kabinet, maar zijn geen lid van de ministerraad. Zij kunnen wel met raadgevende stem deelnemen aan de vergaderingen van de raad.

Minister van Staat
Twee hoofdletters. Bijzondere eretitel die voor het leven wordt toegekend door de koning(in), op voordracht van de ministerraad. Ministers van Staat maken geen deel uit van de ministerraad, maar kunnen optreden als adviseur van de koning(in), bijvoorbeeld bij kabinetsformaties. Hans van den Broek, Frits Korthals Altes, Herman Tjeenk Willink, Sybilla Dekker, Jaap de Hoop Scheffer, Winnie Sorgdrager, Piet Hein Donner en Peter Jan Balkenende zijn de huidige Ministers van Staat.

mkb
Afkorting voor midden- en kleinbedrijf. Geen hoofdletters. Maar het is MKB-Nederland, volgens de schrijfwijze van de organisatie. Belangenorganisatie van het midden- en kleinbedrijf.

moefti
Islamitisch geestelijke en rechtsgeleerde, kan fatwa's uitvaardigen.

momenteel
Kan vaak worden geschrapt.

mondialisering
Het is: mondialisering (wereldwijde verspreiding), hoewel ook het anglicisme globalisering is ingeburgerd. Sympathisanten van de beweging die zich verzet tegen (een bepaalde wijze van) mondialisering worden antiglobalisten of andersglobalisten genoemd.

mond-op-mond, mond-tot-mond
Het is: mond-op-mondbeademing, en: mond-tot-mondreclame.

moord
Het opzettelijk en volgens plan (met voorbedachten rade) iemand van het leven beroven. Maximale straf: levenslang.

moratorium, mortuarium
Een moratorium is een uitstel, een tijdelijke opschorting. Niet te verwarren met een mortuarium, een lijkenhuis.

mortier
Artilleriegeschut met een korte, steile loop waarmee granaten onder een kromme baan worden afgevuurd.

moslims
Geen hoofdletter. Aanhangers van de islam. Het bijvoeglijk naamwoord is: moslim of islamitisch. Fout zijn: 'moslem' (verkeerde vertaling uit het Engels), 'mohammedaan' (moslims verwerpen deze benaming, omdat islam onderwerping aan God betekent, en Mohammed was een profeet, een mens). 'Muzelmannen' is een verbastering van de Franse term voor het Arabische Muslimin. Deze benaming is verouderd.

motie
Het is: de motie-Weusten, met koppelteken.

mr.
Met een punt. Afkorting voor: meester in de rechten. Niet verwarren met het Engelse Mr, de heer.

mujahedin
Geen hoofdletter. Moslimstrijders.

muziekgenres
Bij (nieuwe) genres in de popmuziek houden we de Engelse spelling aan. Voorbeelden: r&b, drum-’n-bass, rock-'n-roll, electro, house, hiphop, americana, global (geen wereldmuziek).

Myanmar
Voorheen Birma. De naam Birma, geassocieerd met het koloniale verleden, werd in 2005 officieel gewijzigd in Myanmar. Veel media, waaronder de Volkskrant, bleven de oude naam gebruiken omdat de nieuwe verbonden was met de militaire junta. Op 30 maart 2016 trad een democratisch gekozen regering aan. Sindsdien schrijven we Myanmar.
Hoofdstad: Naypyidaw. We schrijven Yangon, niet Rangoon. Bijvoeglijk naamwoord: Myanmarees. Inwoner: Myanmarees, Myanmarezen.

N

naar aanleiding van
Liever niet gebruiken (ambtelijke wending). Beter is: omdat, over.

naargelang, naar gelang van
Aan elkaar (voegwoord) in de betekenis 'naarmate': waarschijnlijk nemen meer werknemers zelf ontslag naargelang de reorganisatie vordert. De voorzetseluitdrukking naar gelang van wordt met losse woorden geschreven: je moet ingrijpen naar gelang van de situatie.

naar verluidt
Met dt. Traditionele journalistieke wending. Liever niet gebruiken. Altijd streven naar bronvermelding.

nadat
Het voegwoord nadat krijgt altijd een voltooide tijd achter zich: nadat iedereen zijn zegje had gedaan, ging de vergadering over tot stemming; nadat hij zijn jas heeft aangetrokken, verlaat hij boos het pand. Het een volgt na het ander. Niet goed is: 'nadat iedereen zijn zegje deed, ging de vergadering over tot stemming'; 'nadat hij zijn jas aantrok, verliet hij boos het pand'.

namen
Altijd voornamen vermelden bij personen, ook in nieuwsberichten. Alleen als in combinatie met een algemeen bekende functie duidelijk is om wie het gaat, mag de voornaam worden weggelaten: premier Balkenende, president Bush, bondscoach Koeman.

Als een naam voor de eerste keer valt, worden eventuele titel, voornaam, functie of achtergrond vermeld: burgemeester Femke Halsema, bondskanselier Olaf Scholz, historicus dr. Loe de Jong, Peter Wennink, bestuursvoorzitter van ASML. In het vervolg van het artikel volstaat de achternaam. Gebruik alleen een voorletter als de voornaam onbekend is en de achternaam alleen een te kale aanduiding is.

Er zijn enkele beperkingen:
Gelijke monniken, gelijke kappen: als meer personen in een stuk voorkomen, worden van ieder van hen óf van geen van hen de voornamen vermeld.
Voornamen zonder achternaam zijn taboe, behalve bij leden van het Koninklijk Huis of personen die enkel met hun voornaam bekend zijn: prinses Máxima, de popzangeres Anouk.
Van sommige personen zijn de voorletters hun handelsmerk. Die voorletters blijven gehandhaafd: de dichter J. C. Bloem, de schrijver W. F. Hermans, Annie M. G. Schmidt.
Van verdachten vermelden we in de regel niet de naam maar alleen de initialen, ter bescherming van de privacy van hen en hun familie. Ook van slachtoffers van (zeden)misdrijven is het niet altijd wenselijk de naam te vermelden.

Twijfel altijd aan de spelling van namen. Controleer of de spelling juist is.
Geef functies correct weer. Vlucht niet in vage begrippen als 'topman' of 'topambtenaar', maar vermeld dat iemand secretaris-generaal is of lid van de raad van bestuur. Herhaal liever niet voortdurend de functie, één keer is voldoende.
Noem bij belangrijke commissies de maatschappelijke positie van de voorzitter en de namen van de voornaamste leden, zodat de lezer het rapport beter op zijn waarde kan schatten.

Namen van actiegroepen en dergelijke worden niet gecursiveerd. Schrijf ze romein zonder aanhalingstekens, maar met hoofdletters bij de bepalende woorden: de Stichting Wakker Dier. Namen van cafés, hotels, schepen, stichtingen, verenigingen, instellingen en dergelijke krijgen geen aanhalingstekens: café De Rustende Jager, hotel De Wereld, de Titanic, Stichting Kinderpostzegels, vereniging Natuurmonumenten, peuterspeelzaal Dikkertje Dap.

Namen van bedrijven, organisaties en hun producten
Voor eigennamen die afkortingen zijn geldt: worden ze uitgesproken als woord, dan schrijven we ze als woord met beginkapitaal; worden ze letter voor letter uitgesproken, dan schrijven we ze met kapitalen. Dus: Hema, KPN, NOS, PVV, Avrotros, Navo, UNHCR, Unesco, Opec, Aegon, ABN Amro, BNNVara, KRO-NCRV, 50Plus, Denk.
Uitzondering geldt als een van de letters een voorzetsel of lidwoord betreft: PvdD, FvD.

Als de schrijfwijze zoals een bedrijf of een instelling die hanteert leidt tot een te lelijk of te onduidelijk woordbeeld, of allebei, door het vreemde gebruik van lees- of andere tekens in de naam of door overmatig gebruik van hoofdletters, passen we de schrijfwijze aan. Bijvoorbeeld door (alleen) een beginkapitaal te gebruiken (Deus en niet dEUS, Facebook en niet facebook, Arena en niet ArenA, Flickr en niet flickr, Nike en niet NIKE, Ikea en niet IKEA, Elle en niet ELLE) of het leesteken (! @ *) weg te laten: Linda en niet LINDA. (met punt), Le Guess Who en niet Le Guess Who? (met vraagteken), en NOCNSF en niet NOC*NSF (met asterisk).
Uitzondering: waar een hoofdletter ín de naam een zekere logica heeft (bijvoorbeeld omdat er sprake is van een samengestelde naam of een duidelijke samenstelling van twee woorden), handhaven we die: PricewaterhouseCoopers, GroenLinks, iPhone, YouTube.

Onderwijsinstellingen hebben de neiging hun namen langer en internationaler te maken dan duidelijk en nodig is. Wij volgen die trend niet. Zo heet de Wageningen Universiteit tegenwoordig Wageningen University & Research centre, maar blijven wij Wageningen Universiteit schrijven. De Erasmus Universiteit noemt zich Erasmus University Rotterdam; wij hanteren de eerste naam.
Buitenlandse onderwijsinstellingen schrijven we zo veel mogelijk op een Nederlandse wijze: de Columbia-universiteit in New York.
Uitzondering: instituten die zo bekend zijn dat het potsierlijk zou zijn ze anders te noemen dan met hun eigen naam: het Massachusetts Institute of Technology. Raadpleeg bij twijfel de wetenschapsredactie.

Samenstellingen met een persoonsnaam
Gebruik een koppelteken in samenstellingen met de eigennaam van een persoon: commissie-Groot, kabinet-Rutte, affaire-Hirsi Ali.

namen van dieren
De Nederlandse namen van dieren worden met een kleine letter en romein geschreven. Soms maken toevoegingen van namen en geografische aanduidingen die gewoonlijk met een hoofdletter worden geschreven, de schrijfwijze verwarrend. Het is: przewalskipaard, sint-bernardshond, thomsongazelle, maar Duitse dog. Wetenschappelijke namen van diersoorten worden cursief geschreven. De naam bestaat in de meeste gevallen uit twee gedeelten. Het eerste is de geslachtsnaam (met beginhoofdletter), het tweede de toevoeging voor de desbetreffende soort (kleine letter): Gazella thomsoni (thomsongazelle).

namen van planten
De Nederlandse namen van planten worden met een kleine letter en romein geschreven. Soms maken toevoegingen van namen en geografische aanduidingen die gewoonlijk met een hoofdletter worden geschreven, de schrijfwijze verwarrend. Het is toch: afrikaanse lelie, sint-janskruid.
Cultuurvariëteiten worden eveneens met een kleine letter geschreven: reine-claude, elstar, bintje. Namen van druiven ook met een kleine letter: cabernet sauvignon, chardonnay, pinot grigio. Hetzelfde geldt voor ingeburgerde namen die zijn afgeleid van de geslachtsnaam van de plant: fuchsia, chrysant. Wetenschappelijke namen van plantensoorten worden cursief geschreven. De naam bestaat in de meeste gevallen uit twee gedeelten. Het eerste is de geslachtsnaam (met beginhoofdletter), het tweede de toevoeging voor de desbetreffende soort (kleine letter): Poa annua (straatgras), Vincetoxicum hirundinaria (engbloem).

namens
Uit naam van. In het sportjargon opgenomen in de betekenis van 'voor': 'Neymar scoorde namens Brazilië.' Liever: Neymar scoorde voor Brazilië.

Navo
Eén hoofdletter. Noord-Atlantische verdragsorganisatie. Het Engelse NATO (North Atlantic Treaty Organisation) niet gebruiken.

necrologie
Een stuk waarin bekende of belangrijke personen die zijn overleden, worden herdacht. Het artikel geeft een beeld van de levensloop van de overledene, maakt duidelijk wat zijn of haar betekenis is geweest en geeft een karakterschets. Vermeld de datum van overlijden, de leeftijd en eventueel de doodsoorzaak. Het stuk wordt bij voorkeur voorafgegaan door een intro met de belangrijkste gegevens. Postuum.

Nederlands-Belgische commissie
Met koppelteken, want het is een samenstelling van twee gelijkwaardige delen.

Nederlandsche Bank, De
Het is: De Nederlandsche Bank. Met drie hoofdletters en sch: de president van De Nederlandsche Bank. Afkorting DNB.

Nederlandse Hervormde Kerk
Let op de e aan het slot van Nederlandse, want een hervormd iemand is lid van de hervormde kerk van Nederland, hij is niet 'hervormd op zijn Nederlands'. Een plaatselijke 'afdeling' van de hervormde kerk heet Hervormde Gemeente: de Hervormde Gemeente in Zaandam. De Nederlandse Hervormde Kerk is in 2004 opgegaan in de Protestantse Kerk in Nederland.

Nederlands kampioenschap, Nederlandse kampioenschappen
Afgekort NK. Het is het Nederlands kampioenschap (enkelvoud) bij de strijd om één titel: het Nederlands kampioenschap volleybal of het NK volleybal (zonder koppelteken). Het is de Nederlandse kampioenschappen bij de strijd om meer titels van één sport: de Nederlandse kampioenschappen zwemmen. En dan ook: de NK zwemmen (zonder koppelteken).

Nederlandstalig
Met een hoofdletter en zonder koppelteken.

neerslag, weerslag
Er bestaat een verschil tussen de overdrachtelijke betekenissen van neerslag en weerslag.
Een krant is de neerslag van een journalistiek selectieproces.
Het bericht dat de Partij van de Arbeid ingrijpende maatregelen voorstelt voor de hypotheekrenteaftrek, heeft een grote weerslag op haar achterban.

nekkramp
Nekkramp is een veelgebruikte aanduiding voor een besmettelijke vorm van hersenvliesontsteking van bacteriële aard. De term beschrijft slechts één symptoom van de aandoening. Beter is daarom te spreken van meningitis of hersenvliesontsteking.

neo
Na neo komt geen koppelteken: neokolonialisme, neoliberaal, neonazi.

nepnieuws
Onder nepnieuws verstaan we het doelbewust en structureel verspreiden van onwaarheden. Nepnieuws kan allerlei vormen aannemen: berichten die overduidelijk niet kloppen, bewerkte foto’s en foto’s waar bewust een verkeerd bijschrift bij is gezet . Er moet sprake zijn van kwade wil bij de verspreiders. Media die per ongeluk onwaarheden verspreiden, omdat bronnen hen op het verkeerde been hebben gezet of omdat ze bepaalde feiten verkeerd hebben geïnterpreteerd, vallen niet onder de definitie van nepnieuws.

Omdat ‘nepnieuws’ een vervuild containerbegrip is geworden, gebruiken we bij voorkeur andere termen, zoals desinformatie (niet het anglicisme ‘misinformatie’): foutieve informatie die dient om personen, sociale groepen, organisaties of landen op het verkeerde been te zetten of te schaden.

net zomin
Twee woorden.

New York, New Yorks, New Yorker
Zonder koppelteken.

niet alleen... maar ook
Let op het gebruik van het enkelvoud of meervoud in de werkwoordsvorm. Als beide delen enkelvoudig zijn, volgt het enkelvoud. Als een van beide delen meervoudig is, volgt het meervoud.
Niet alleen de premier, maar ook de minister werd tijdens het debat zwaar onder vuur genomen.
Niet alleen de premier, maar ook de betrokken bewindslieden werden tijdens het debat zwaar onder vuur genomen.
Niet alleen de betrokken bewindslieden, maar ook de premier werden tijdens het debat zwaar onder vuur genomen.

niet dan nadat
Het woordje dan wordt in deze constructie vaak vergeten. Omdat sommige taalgebruikers de constructie wat stijf vinden, zijn ook de alternatieven niet voordat of pas nadat gebruikelijk en toegestaan.

niet (in) het minst
De uitdrukkingen niet in het minst (betekenis: geenszins, in het geheel niet) en niet het minst (betekenis: vooral) worden nogal eens fout gebruikt. 'In zijn afscheidsrede dankte de directeur zijn personeel en niet in het minst zijn trouwe secretaresse.' Bedoeld wordt iets als 'niet in de laatste plaats', maar er staat: 'in het geheel niet'. Het moet zijn: in zijn afscheidsrede dankte de directeur zijn personeel en niet het minst zijn trouwe secretaresse.

niet meer/langer pikken
Populair taalgebruik. Toegestaan in een citaat of parafraserende zin, maar kan voor het overige beter worden vermeden: 'We pikken het niet langer', zei de teleurgestelde vakbondsman.

niet-ontvankelijk
Niet vatbaar voor berechting. De niet-ontvankelijkheid wordt bepaald door de rechter, bijvoorbeeld omdat een zaak te lang heeft gelegen of omdat de termijn is overschreden waarbinnen het beroep binnen had moeten zijn. In het strafrecht kan ook het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk zijn. Het heeft dan ten aanzien van het verweten feit zijn recht op strafvervolging verspeeld, bijvoorbeeld als de opsporing en vervolging niet fatsoenlijk zijn verlopen.

nietwaar, niet waar
Kan aan elkaar of los. Los betekent het dat een feit onjuist is. Aan elkaar is het een tussenwerpsel, een vraag om bevestiging. Mooie dag, nietwaar?

niet zozeer... als wel
Het is: het gaat hem niet zozeer om de uitspraak als wel om het principe.

Nieuwjaar
Met een hoofdletter, evenals Oud en Nieuw en Nieuwjaarsdag. Afleidingen met een kleine letter: nieuwjaarsreceptie.

nieuwsbericht
Een bericht waarin een nieuwsfeit wordt gepresenteerd. Het heeft een informatieve functie, is zakelijk van toon en nodigt uit tot snel lezen. Het nieuwsbericht geeft antwoord op de journalistieke vragen: wie, wat, waar, wanneer, hoe en waarom?
In een kort bericht bepaalt vaart de schrijfstijl. Een overvloed van details of extra informatie haalt het leestempo eruit. In een bericht van iets grote omvang is meer ruimte voor details en extra informatie (voorgeschiedenis, achtergrond, reacties).

nikab
Gezichtssluier die alleen de ogen vrij laat.

Niod
Het tegenwoordig Niod Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. De huidige naam is het resultaat van een fusie van het Niod (Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie) met het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies in december 2010.

NK
Nederlands kampioenschap

(noch...) noch
Let op het gebruik van het enkelvoud of meervoud in de werkwoordsvorm. Als beide delen enkelvoudig zijn, volgt het enkelvoud. Als een van beide delen meervoudig is, volgt het meervoud.
(noch) de trainer noch de speler wilde reageren;
(noch) de trainer noch de spelers wilden reageren.

nochtans
Zonder h achter de t. Maar het is: althans.

NOCNSF
Zonder asterisk tussen NOC en NSF. Nederlands Olympisch Comité / Nederlandse Sport Federatie.

nodige
Vaak overbodig: 'het besluit heeft tot de nodige onrust geleid'. Beter: het besluit veroorzaakte veel onrust. Ook overbodig in: 'de overwinning kostte haar de nodige zweetdruppels'. Beter: de overwinning kostte haar veel zweetdruppels.

Non-binaire personen
Een non-binair persoon conformeert zich niet aan de binaire gendernormen man of vrouw. Non-binair is tevens een parapluterm van verschillende genderidentiteiten, die we, indien relevant, zo precies mogelijk proberen te beschrijven.

Veel non-binaire personen willen met genderneutrale voornaamwoorden worden omschreven. In het Engels zijn dergelijke vormen al enige tijd gebruikelijk; daar is gekozen voor they, them en their. In 2016 hield Transgender Netwerk Nederland (TNN) een verkiezing, waarbij hen (voor hij/zij en hem/haar) en hun (bezittelijke vorm) als winnaars uit de bus kwamen.

Grammaticaal kan het gebruik van hen en hun verwarrend zijn, omdat we deze woorden al kennen in een andere betekenis. Bijvoorbeeld: ‘De kunstenaar en hun vader.’ Die of het zijn alternatieven voor hen, maar die is aanwijzend en het klinkt minder menselijk. Van de verschillende alternatieven die in omloop zijn, strijden hen en hun met die en diens intussen om welke het meest wordt gebruikt - al zijn beide woordparen nog niet ingeburgerd.

De Volkskrant wil recht doen aan de herkenbaarheid van non-binaire personen en hun niet een onjuiste genderidentiteit toeschrijven. Inmiddels lijken de vormen die en diens het meest te worden gebezigd. Mede daarom zal de Volkskrant deze begrippen - indien gewenst - gebruiken. Het woordpaar hen/hun is daarbij een gelijkwaardig alternatief.

Zolang de term non-binair nog niet is ingeburgerd in de Nederlandse taal, is het van belang de lezer context te geven. Zoals: ‘Kindness, de artiestennaam voor de Engelse Adam Bainbridge, identificeert zich als non-binair, wat betekent dat hen zich niet thuisvoelt in de categorie ‘man’ of ‘vrouw’.’

Na de introductie van een non-binair persoon kan bijvoorbeeld deze uitleg worden gegeven: In het Engels is de term ‘they’ gebruikelijk als genderneutraal persoonlijk voornaamwoord voor non-binaire mensen. In Nederland is hiervoor nog geen ingeburgerd alternatief, maar de gangbaarste termen zijn ‘hen’ (naast hij/zij en hem/haar) en ‘hun’ (bezittelijke vorm), die ook door deze krant worden gehanteerd.

Wees evenwel spaarzaam met deze begrippen en probeer er zo veel mogelijk omheen te schrijven door vooral te refereren aan de naam en expertise of het beroep van de betrokkene. Bijvoorbeeld: Kunstenaar Sofie en vader Willem reden samen weg. Of: De artiest vertelt gloedvol over het nieuwe album waaraan twee jaar is gewerkt.

nooit ofte nimmer
Drie woorden.

Noord-Brabant, Noord-Brabants
Met koppelteken. Het is: Brabander.

noorden, Noorden
Als richtingaanduiding met een kleine letter, als geografisch of politiek begrip met een hoofdletter: de wind draait naar het noorden; het Noorden heeft Den Haag om steun gevraagd voor een snelletreinverbinding.

NRC
Heette voorheen NRC Handelsblad, nu niet meer. De naam van de krant wordt gecursiveerd. In lopende tekst over het algemeen met lidwoord: de redactie van de NRC.

NS
Enkelvoudig begrip: de NS heeft een nieuwe dienstregeling uitgebracht. Maar: de Spoorwegen hebben vaak last van storingen.

nv
Kleine letters. Naamloze vennootschap. Gebruik de aanduiding nv alleen als het de rechtsvorm betreft, in de regel is het niet nodig nv toe te voegen aan de naam van de onderneming. Schrijf Philips in plaats van 'Philips nv'. En: in januari gingen honderd nv's (eventueel voluit naamloze vennootschappen) failliet.

O

o, oh
De uitroep o (neutraal, van verwondering, verrukking, bij aanroeping) wordt gebruikt met de open o-klank: o, op die manier; o grote genade; o, wat had ik daar zin in; o Heer, verlos mij van het kwaad.
De uitroep oh (van spijt of droefenis) wordt gebruikt met de gesloten o-klank: oh, wat is dat erg; oh, heb ik dat gezegd?

Oekraïne
Oekraïner, Oekraïense, Oekraïens. Hoofdstad: Kyiv (niet Kiev). De president is Volodymyr Zelensky.
Ook de andere Oekraïense steden worden gespeld volgens de vertaling uit het Oekraïens, niet uit het Russisch.

Hieronder eerst hoe wij het schrijven, tussen haakjes de Engelse en Oekraïense spelling
Kyiv (Kyiv, Ки́їв)
Charkiv (Kharkiv, Харків)
Cherson (Kherson, Херсон)
Dnipro (Dnipro, Дніпро)
Donetsk (Donetsk, Донецьк)
Lviv (Lviv, Львів)
Mikolajiv (Mikolaiv, Миколаїв)
Marioepol (Mariupol, Маріуполь)
Odesa (Odessa, Одеса)
Sebastopol (Sevastopol, Севастополь)
Tsjernihiv (Chernihiv, Чернігів)
Zaporizja (Zaporizhzhia, Запоріжжя)

officier van justitie
Kleine letters. Vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie bij de rechtbank.

oftewel, ofwel
Oftewel betekent met andere woorden, ofwel betekent of.

oké
Schrijf oké, niet: 'OK', 'O.K.', okay' of 'okee'. De eerste wijze is Nederlands, de overige zijn dat niet.

olympisch, Olympisch
Het bijvoeglijk naamwoord olympisch wordt met een kleine letter o geschreven, behalve in de combinatie Olympische Spelen. Het is: het olympisch dorp, de olympische gedachte, het olympisch vuur. Het is ook olympiër. De benaming Olympisch Stadion (met twee hoofdletters) wordt gebruikt voor alle centrale stadions waar Olympische Spelen zijn of worden gehouden.

Een olympiade is van oudsher de periode van vier jaar tussen twee Olympische Spelen. Inmiddels is een olympiade ook grootscheeps internationaal toernooi. Bij schaken bestaat de schaakolympiade en het onderwijs kent de wiskundeolympiade.

Het zijn ook: Midden-Amerikaanse Spelen, Gemenebest Spelen (het woord Commonwealth vermijden), Aziatische Spelen, Afrikaanse Spelen, Pan-Amerikaanse Spelen (niet 'Pan-am').

om
Kan vaak worden weggelaten in zinnen als: hij doet een poging (om) het record te verbeteren; hij laat zich de kans niet ontnemen (om) die slag binnen te halen; nu is het mogelijk (om) het plan ten uitvoer te brengen. Vanwege het ritme van de zin of vanwege de duidelijkheid is het soms beter om te handhaven. In de betekenis van 'teneinde' kan om niet worden weggelaten: hij trekt aan de bel om alarm te slaan.

OM
Met hoofdletters en zonder punten. Afkorting voor Openbaar Ministerie.

omdat, doordat
Doordat geeft een oorzaak aan, omdat een reden.
De trein ontspoorde doordat er een blok beton op de rails lag. De actievoerders hadden een blok beton op de rails neergelegd, omdat ze wilden protesteren tegen de komst van de hsl.
De constructie 'dit komt omdat...' is fout. Het moet zijn: dit komt doordat..., omdat in dit geval altijd de oorzaak wordt verklaard.

omroepen
Avrotros: met een hoofdletter. Fusie van Avro en Tros, oorspronkelijk de Algemeene Vereeniging Radio-omroep respectievelijk de Televisie & Radio Omroep Stichting.
BNNVara: fusie van BNN, Barts Neverending Network, oorspronkelijk: Barts News Network, en de Vara, de Vereniging van Arbeiders-radioamateurs.
EO: Evangelische Omroep.
Human: met een hoofdletter. Oorspronkelijk: Humanistische Omroep
Ikon: met een hoofdletter. Oorspronkelijk: Interkerkelijke Omroep Nederland.
KRO-NCRV: fusie van de KRO en de NCRV, oorspronkelijk: Katholieke Radio Omroep respectievelijk Nederlandse Christelijke Radio Vereniging.
Max: met één hoofdletter.
Net 5: met een hoofdletter en een spatie tussen Net en 5.
RTL 4, RTL 5, RTL 7: tussen RTL en 4 (5, 7) komt een vastwit. RTL staat voor: Radio Television Luxembourg.
SBS 6: tussen SBS en 6 komt een spatie. SBS staat voor: Scandinavian Broadcasting System.
VPRO: geheel met hoofdletters. Oorspronkelijk: Vrijzinnigprotestantse Radio Omroep.

omwille van
Twee woorden.

ondanks (het feit) dat
'Ondanks dat' is een lelijke wending die probleemloos kan worden vervangen door hoewel of ofschoon. Hetzelfde geldt voor 'ondanks het feit dat'.

onder andere, onder anderen
Twee woorden. Onder anderen slaat op personen, onder andere op zaken. Wanneer zaken worden bedoeld, is onder meer vaak duidelijker.

onderdeel zijn van, deel uitmaken van
Het is: dit voorstel is een onderdeel van... of dit voorstel maakt deel uit van... Niet: 'dit voorstel maakt onderdeel uit van... ' .

onder meer
Twee woorden. Slaat op zaken, niet op personen. Hij verkocht onder meer appels en peren.

ondernemingen en organisaties
Namen van ondernemingen en organisaties worden in principe geschreven volgens de schrijfwijze van het bedrijf. Om de leesbaarheid te bevorderen, wordt in sommige gevallen afgeweken. Bijvoegsels als Koninklijke, Holding, NV, Groep of Concern worden weggelaten, evenals speciale tekens of cursiveringen uit het logo (! @ *).

Eigennamen die afkortingen zijn en die worden uitgesproken als woord, schrijven we als woord met beginkapitaal; worden ze letter voor letter uitgesproken, dan schrijven we ze met kapitalen. Dus: Hema, KPN, NOS, PVV, Avrotros, Navo, UNHCR, Unesco, Opec, Aegon, ABN Amro, BNNVara, KRO-NCRV, 50Plus, Denk.
Uitzondering geldt als een van de letters een voorzetsel of lidwoord betreft: PvdD, FvD.

ondernemingsraad
Geen hoofdletter. Personeelsvertegenwoordiging in een onderneming met meer dan vijftig werknemers.

onderschrift
Tekst bij foto of illustratie. Ook: fotobijschrift.

onderwijsvormen
De namen van onderwijsvormen worden met kleine letters geschreven: mavo, havo, vwo, vmbo, vmbo-t (was vroeger de mavo, de term mavo mag nog steeds worden gebruikt), mulo, gymnasium, hbo, hbs.

In samenstellingen met bachelor- en master- geen tussen-s gebruiken: bacheloropleiding, masterprogramma.

onderzoeksrechter
rechter-commissaris.

online
Aan elkaar geschreven, niet cursief. (Draadloos) in verbinding staan met een netwerk, de telefoon. Online is een bijvoeglijk naamwoord (online zijn) of het eerste lid van een samenstellingen onlineservice, onlineverbinding.

ontkennen
'De verdachte ontkent de beschuldigingen', slaat de plank mis. Dat wil zeggen: de verdachte wil ontkennen dat de beschuldigingen waar zijn. Dus hij kan wél ontkennen schuldig te zijn, maar niet de beschuldigingen ontkennen. Die staan, of deze nu kloppen of niet. De beschuldigingen ontkennen heeft weinig zin.

ontslag van rechtsvervolging
Als een ten laste gelegd feit is bewezen, maar dit feit of de dader niet strafbaar is (bijvoorbeeld als gevolg van overmacht of ontoerekeningsvatbaarheid) volgt ontslag van rechtsvervolging. Er wordt dan geen straf opgelegd, maar eventueel wel een maatregel, zoals terbeschikkingstelling en plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis. Ontslag van rechtsvervolging mag niet worden verward met vrijspraak. Die volgt als het ten laste gelegde feit niet is bewezen.

oostelijk halfrond
Geen hoofdletters. Nederland ligt ten oosten van de nulmeridiaan, op het oostelijk halfrond.

oosten, Oosten
Als richtingaanduiding met een kleine letter, als geografisch of politiek begrip met een hoofdletter: de zon gaat op in het oosten; de Wijzen kwamen uit het Oosten.

oosters
Met kleine letter.

op dit/het moment, op dit/het ogenblik
Meestal overbodig.

Openbaar Ministerie
Belast met de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde. Zijn belangrijkste taken bestaan uit het leiding geven aan de opsporing van strafbare feiten, de vervolging van strafbare feiten en het toezicht houden op de uitvoering van strafvonnissen.
Het Openbaar Ministerie bepaalt welke zaken aan de rechter worden voorgelegd. Het bestaat uit het college van procureurs-generaal, de procureur-generaal en de advocaten-generaal bij de Hoge Raad, de hoofdadvocaten-generaal en de advocaten-generaal bij de gerechtshoven en de hoofdofficieren en officieren van justitie bij de rechtbanken.

opperrechter
De rechters bij het Amerikaanse Hooggerechtshof noemen we opperrechter, en dus niet ‘hoge rechters’. Je kunt wel zeggen dat iemand een hoge rechter is, maar je kunt niet iemand benoemen tot hoge rechter.

optie
Anglicisme (option), behalve in de sfeer van de optiebeurs. Gebruik liever: mogelijkheid.

optimaal
Betekent zo goed mogelijk of het best: hij functioneert optimaal, het weer is optimaal, een optimale prestatie. Kan niet in de vergrotende trap ('optimaler') of overtreffende trap ('het optimaalst', 'het meest optimaal') worden gebruikt. Ook niet: 'zo optimaal mogelijk'.

orkesten buitenland
Het Berlijns Philharmonisch Orkest heet Berliner Philharmonisches Orchester, maar in de praktijk is het bijna altijd: de Berliner Philharmoniker. Het Weens Philharmonisch Orkest wordt de Wiener Philharmoniker genoemd, niet te verwarren met de Wiener Symphoniker. 'Het Philharmoniker' is onjuist. Het is: het New York Philharmonic (Orchestra).

orkesten Nederland
Let op Ph- en F-.
Randstad:
Koninklijk Concertgebouworkest. Afgekort KCO.
Nederlands Philharmonisch Orkest (Amsterdam). Afgekort NedPhO.
Nederlands Kamer Orkest. Zelfstandig spelend, maar niet zelfstandig bestuurd onderdeel van het NedPhO.
Residentie Orkest (Den Haag). Afgekort RO.
Rotterdams Philharmonisch Orkest. Afgekort RPhO.

Regio:
Noord-Nederlands Orkest (Groningen). Afgekort NNO.
Ontstaan uit een fusie van het Frysk Orkest (FO) en het Noordelijk Filharmonisch Orkest (NFO).
Gelders Orkest (Arnhem).
Brabants Orkest (Eindhoven).
Limburgs Symphonie Orkest (Maastricht). Afgekort LSO.
Holland Symfonia (Haarlem). Afgekort HS.
Ontstaan uit fusie van Noordhollands Philharmonisch Orkest (NPO) en Nederlands Ballet Orkest (NBO).
Orkest van het Oosten (Enschede).

Omroep:
Radio Filharmonisch Orkest (RFO).
Radio Kamer Filharmonie (RKF).
Ontstaan uit een fusie van het Radio Symfonie Orkest (RSO) en het Radio Kamer Orkest (RKO).
Metropole Orkest.

Schrijf de namen voluit, in ieder geval bij eerste vermelding, in gecompliceerde opsommingen kan de afkorting worden gebruikt.

Oudejaarsavond
Met een hoofdletter.

oude naamvalsvormen
allerwegen, te elfder ure, ten huize van
bij dezen te gelegener tijd ten langen leste
harer majesteits te goeder trouw ten overvloede
in goeden doen te mijnen huize te(n) onzent
in groten getale te rechter tijd ter kerke
in koelen bloede te uwer informatie ter wille van
met voorbedachten rade te zijner tijd terzelfder tijd
mijns inziens tegelijkertijd tezelfdertijd
onzes inziens telkenmale uit den boze
te allen tijde ten eeuwigen dagen uitentreuren
ter bestemde plaatse ten enenmale van goeden huize
van koninklijken bloede te gronde, ten gronde

oudkatholiek, oudkatholieke kerk
Kleine letters: de oudkatholieke bisschop. Als zelfstandig naamwoord: iemand die behoort tot de oudkatholieke kerk. Deze kerk staat geheel los van de rooms-katholieke kerk. De officiële naam is: Oud-Katholieke Kerk. Let op: een oud-katholiek is iemand die zich heeft la­ten uit­schrij­ven als lid van de rooms-ka­tho­lie­ke kerk.

overbodige woorden
Sommige woorden worden nogal eens overbodig gebruikt. Ze voegen niets toe aan de essentie van de mededeling. Ze kunnen gemakkelijk worden geschrapt, tenzij nadere informatie noodzakelijk is.
Bekend. De (bekende) Italiaanse pianist Dostroianni; de (bekende) Amerikaanse sterspeler Holmes; het (bekende) Parijse café Il Fiori.
Beleids-. Het kabinet heeft het (beleids-)voornemen; de bewindsman neemt (beleids-)maatregelen; 'dat getuigt niet van een (beleids-)visie'.
Bepaald(e). Uit (bepaalde) gegevens kon hij opmaken; door (bepaalde) opmerkingen werd zij erop attent gemaakt; 'dat is (bepaald) niet juist'.
Gezamenlijk (overleg). De werkgevers- en werknemersorganisa-ties kwamen door (gezamenlijk) overleg tot een akkoord.
In feite. Dat wordt (in feite) onmogelijk gemaakt; door de nieuwe maatregelen worden de immigratieregels (in feite) verscherpt; als alles volgens plan verloopt, wordt PSV (in feite) kampioen.
In principe.'(In principe) gaan we ervan uit dat zij komen'; dat is (in principe) een juiste vaststelling; daar is (in principe) niks mis mee.
Huidig. De (huidige) sterkte van de strijdkrachten; het (huidige) prijspeil; de (huidige) ploeg van Ajax.
Momenteel, op dit moment, op dit ogenblik. Het kabinet is (momenteel, op dit moment, op dit ogenblik) bezig met; de situatie is (momenteel, op dit moment, op dit ogenblik) benard; de demograaf werkt (momenteel, op dit moment, op dit ogenblik) aan een onderzoek.
Naar/zoals bekend. Johan Cruijff was (naar bekend) een goede voetballer; op 11 september 2001 werd New York (zoals bekend) getroffen door een terroristische aanslag; de feiten zijn (zoals bekend) voor iedereen duidelijk.
Naar verluidt. In Den Haag wordt (naar verluidt) gesproken over een dreigende crisis; (naar verluidt) staat haar positie op het spel. Deze uitdrukking behoedzaam gebruiken. Ze heeft iets weg van 'de wandelgangen'. De bronnen moeten goed zijn.
De nodige. Het plan heeft tot (de nodige) opschudding geleid; dat heeft haar (de nodige) zweetdruppels gekost; het kostte het kabinet (de nodige) moeite het besluit erdoor te loodsen.
Totaal. De (totale) kosten bedragen; de koop gaat (in totaal) 40 miljoen euro kosten; de (totale) bijdrage van het rijk is 20 miljoen euro.
Zoals. De motie (zoals) die werd ingediend, kon rekenen op algemene instemming. Alleen als uit het voorafgaande blijkt dat een discussie over specifieke onderdelen van de motie is gevoerd, is zoals op zijn plaats.

Overijssel
Met dubbel s.

overleggen
Let op de werkwoordsvormen. In de betekenis van beraadslagen (met de klemtoon op de derde lettergreep):
overleggen overlegde overlegd;
in de betekenis van overhandigen (met de klemtoon op de eerste lettergreep):
overleggen legde over overgelegd.
Het is: we hebben over het rapport langdurig overlegd, waarna we het aan de direct betrokkenen hebben overgelegd.

P

paar
Paar in de betekenis van tweetal wordt gevolgd door een enkelvoudige werkwoordsvorm: wat kost dat paar schoenen? Paar in de betekenis van enkele wordt gevolgd door een meervoudige werkwoordsvorm: die paar passagiers kunnen er ook nog wel bij.

pak's
Kleine letters, met apostrof s. Polycyclische aromatische koolwaterstoffen. Schadelijke stoffen die bij verbranding kunnen ontstaan, zoals bij het barbecuen of het roosteren van brood. Ze komen ook voor in roet van dieselmotoren.

pantserwagen, pantservoertuig
Gepantserd militair voertuig, op banden of rups, vaak bewapend met een mitrailleur of licht kanon; bijvoorbeeld de armoured personel carrier Bradley (VS) en de Nederlandse Patria.

paranoia, paranoïde
De ziekte achtervolgingswaan heet paranoia. Iemand die aan achtervolgingswaan lijdt, is paranoïde. Paranoia is het zelfstandig naamwoord, paranoïde is het bijvoeglijk naamwoord.

parcours, parkoers
Beide spellingwijzen zijn toegestaan. De voorkeur geniet parcours: de renners klaagden over het zware parcours.

parket
De administratieve organisatie van het Openbaar Ministerie. Het parket bij een rechtbank wordt arrondissementsparket genoemd en staat onder leiding van een hoofdofficier van justitie. Het parket bij een hof wordt ressortparket genoemd en staat onder leiding van een hoofdadvocaat-generaal.

In Rotterdam is gevestigd het Landelijk Parket, dat als enige niet is gekoppeld aan een rechtbank of gerechtshof. Het houdt zich bezig met de aanpak van internationale vormen van georganiseerde misdaad. In het bijzonder richt het zich op de ontwikkeling van financiële recherchemethoden. Het houdt zich ook bezig met de coördinatie van de aanpak van zaken als terreur en mensensmokkel.

parlement
De volksvertegenwoordigers van de Eerste en de Tweede Kamer samen. Officieel: de Staten-Generaal. Op Prinsjesdag komen beide Kamers in verenigde vergadering bijeen in de Ridderzaal in Den Haag.

Parool, Het
Met twee hoofdletters. De naam van de krant wordt gecursiveerd.

parttime
Aan elkaar: hij werkt parttime. In samenstellingen wordt parttime aaneengeschreven: parttimebaan. Hetzelfde geldt voor fulltime.

Pasen
Met een hoofdletter: de christelijke feestdag waarop de verrijzenis van Jezus Christus uit de dood wordt herdacht. Ook Eerste Paasdag en Tweede Paasdag krijgen een hoofdletter, afleidingen niet: paasvakantie, paasdrukte, paaseieren, paashaas, paaskaars. Pasen valt op de eerste zondag na de eerste volle maan na het begin van de lente.

paus
Geen hoofdletter. De paus is het hoofd van de r.k. kerk.

pcb's
Kleine letters, met apostrof-s. Polychloorbifenylen. Zeer giftige gechloreerde koolwaterstoffen. Veelgebruikt als weekmaker in plastics en als koelvloeistof voor transformatoren. Bij verbranding van pcb's ontstaan dioxines.

pdf
Kleine letters. Staat voor portable document format. Exacte digitale kopie van een bestand, bijvoorbeeld een document, foto, krant of boek. Het is: pdf'je, pdf-bestand.

penalty's
Meervoudsvormen van Engelse woorden op -y krijgen in het Nederlands een apostrof en een s, niet de Engelse uitgang -ies. Zo ook: baby's, hobby's, pony's. Maar het is: de Tories.

percentages
Schrijf percentages in cijfers: 30 procent, 99 procent, 7,2 procent. Een uitzondering is de uitdrukking: ik sta er voor de volle honderd procent achter.
Gebruik in de tekst niet het procentteken. Vermijd percentages aan het begin van de zin; als het toch moet, krijgt het woord procent geen hoofdletter.

persbureaukopij (buitenlandse)
Britse en Amerikaanse persbureaus hebben de op zichzelf prijzenswaardige gewoonte hun bronnen te vermelden. Ze vermelden echter ook dat een bron niet wil worden genoemd: 'regeringsfunctionarissen, die anoniem wensten te blijven, zeiden... ', 'functionarissen, die spraken op voorwaarde dat ze niet met naam zouden worden genoemd, ... ' Schrijf als de naam niet bekend is of als de persoon in kwestie in Nederland te onbekend is: een woordvoerder van het ministerie, of: een regeringsfunctionaris. Het Engelse after wordt door de persbureaus dikwijls gebruikt in de betekenis van omdat, of doordat, of toen. Het wordt vaak ten onrechte vertaald met 'nadat': 'een joelende menigte trok door de stad, nadat de burgemeester had verklaard te zullen aanblijven'. Nadat kan omdat worden, of toen.

Persbureaus peppen hun kopij graag op met superlatieven die weinig zeggen: 'het was de grootste betoging in zeven jaar'.

De Engelstalige pers gebruikt dikwijls de verleden tijd waar in het Nederlands de tegenwoordige tijd wordt gebruikt. Bijvoorbeeld in interviews: 'hij zei' in plaats van hij zegt.

In de aanhef van persbureaukopij wordt vaak van alles samengebald wat weinig met elkaar te maken heeft. Terwijl zus of zo, gebeurde elders dit en dat. Kies het belangrijkste eerst, de rest komt later.

Persbureaukopij bevat nogal eens nutteloze precisie: 'Amnesty International heeft in een 57 pagina's tellend rapport... ' , of: 'het drie verdiepingen tellende hoofdkwartier van de Afghaanse posterijen', of: 'de minister brengt een driedaags bezoek'.

Een door een persbureau geleverd bericht wordt door de eindredactie voorzien van de naam van het bureau: ANP, Reuters, AFP, AP.

per se
We schrijven per se volgens de officiële spelling, dus niet de alternatieve spelling persé. Zo ook in spe, niet in spé.

pijpen
De uitdrukking is: naar iemands pijpen dansen of naar het pijpen van iemand dansen. Pijpen staat hier voor fluiten.


Pinksteren
Met een hoofdletter: de christelijke feestdag ter herdenking van de neerdaling van de Heilige Geest over de apostelen. Ook Eerste Pinksterdag en Tweede Pinksterdag krijgen hoofdletters. Afleidingen niet: pinksterdrukte, pinkstertoernooi. Pinksteren valt op de 49ste dag na Pasen.

pistool
Handvuurwapen met een korte loop. Het is voorzien van een magazijnhouder met patronen. Revolver.

plaatsvinden
Aan elkaar. Clichématig werkwoord. Probeer een ander werkwoord te vinden. Een vergadering wordt gehouden, een huwelijk wordt gesloten, een wedstrijd wordt gespeeld, een ongeluk gebeurt.

podcast
Vorm van internetradio. Een programma wordt aangeboden als mp3-bestand, zodat het gemakkelijk is te downloaden naar een mp3-speler. Podcasten is het maken van een podcast.

poldermodel
Geen hoofdletter. Het Nederlandse consensusmodel waarin werkgevers, vakbonden en overheid met elkaar overleggen en afspraken maken.

politieke partijen (landelijk)
BBB (BoerBurgerBeweging)
CDA (Christen-Democratisch Appèl)
ChristenUnie
D66 (Democraten 66)
Denk
FvD (Forum voor Democratie)
GroenLinks-PvdA
Ja21
NSC (Nieuw Sociaal Contract)
PvdD (Partij voor de Dieren)
PVV (Partij voor de Vrijheid)
SGP (Staatkundig Gereformeerde Partij)
SP (Socialistische Partij)
Volt
VVD (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie)

politierechter
Enkelvoudige kamer (alleensprekende rechter) van de rechtbank voor de behandeling van eenvoudige strafzaken waarin niet meer dan één jaar gevangenisstraf wordt geëist.

De politierechter die economische delicten berecht, wordt economische politierechter genoemd.

pony's
Meervoudsvormen van Engelse woorden op -y krijgen in het Nederlands een apostrof en een s, niet de Engelse uitgang -ies. Zo ook: baby's, hobby's, penalty's. Maar het is: de Tories.

portretrecht
Iemand van wie (zonder dat hij daartoe opdracht gaf en al dan niet met zijn toestemming) een portret is gemaakt, kan opkomen tegen ongewenste publicatie ervan en schadevergoeding eisen als publicatie tegen zijn zin is geschied. Hij moet dan wel aannemelijk kunnen maken dat hij een redelijk belang heeft dat zich tegen publicatie verzet. Het redelijk belang kan onder meer zijn een zedelijk belang (naaktfoto), bescherming van de persoonlijke levenssfeer (verdachte in strafproces) en een commercieel belang (artiesten of sportlieden wier beeltenis geld waard is omdat zij verzilverbare populariteit genieten).

Inbreuk op iemands portretrecht ligt op de loer als ter illustratie van een artikel een archieffoto wordt geplaatst waardoor deze foto in een andere context komt te staan dan waarvoor hij oorspronkelijk werd gemaakt.

post-
Na post- als voorvoegsel komt geen koppelteken: postmodern.

postuum
Zonder h. Betekent: na de dood.
Postuum (met een hoofdletter) is de naam van de rubriek waarin bekende of belangrijke personen die zijn overleden, worden herdacht met een necrologie. Het stuk geeft een beeld van de levensloop van de overledene, maakt duidelijk wat zijn of haar betekenis is geweest en geeft een karakterschets. Het vermeldt de datum van overlijden, de leeftijd en eventueel de doodsoorzaak. Het artikel wordt bij voorkeur voorafgegaan door een intro met de belangrijkste gegevens.

Bij het overlijden van een belangrijk persoon kan worden overwogen een apart nieuwsbericht te maken, los van een Postuum.

pre
Na pre als voorvoegsel komt doorgaans geen koppelteken: prehistorie. Pre bestaat ook als zelfstandig naamwoord in de betekenis van voorkeur of voorrang.

preventieve hechtenis
De preventieve hechtenis is de periode van inverzekeringstelling en voorlopige hechtenis tezamen en kan maximaal 110 dagen duren. Hierna begint de rechtszitting. Een synoniem is voorarrest.

Prinsjesdag
Met een hoofdletter.

privaatrecht
Synoniem voor burgerlijk recht, civiel recht.

procenten
Zie percentages

procentpunt

Het woord procentpunt kan verwarring veroorzaken en dienen we daarom zo veel mogelijk te vermijden. Het kan echter (vrijwel) nooit vervangen worden door ‘procent’. Een procent geeft een relatief verschil weer tussen 2 getallen, een procentpunt is een absolute grootheid. Een voorbeeld ter verduidelijking:

Als de rente verhoogd wordt van 2 naar 3 procent, dan is dit een stijging van 1 procentpunt (van 2 naar 3), en van 50 procent (anderhalf keer zo hoog). Als de rente met 1 procent zou stijgen, dan zou die een honderdste (=1 procent) hoger zijn en uitkomen op 2,02 procent.

Het begrip procentpunt kan meestal vermeden worden door beide percentages te vermelden: ‘de rente stijgt van 2 naar 3 procent’.

Een basispunt is een honderdste van een procentpunt, en wordt vooral gebruikt bij rentebesluiten van centrale banken. Als de ECB de rente met 25 basispunten verhoogt, is dit een stijging van 0,25 procentpunt.

procureur
Zie advocaat

procureur-generaal
Met koppelteken. Meervoud: procureurs-generaal (pg's). Lid van het college van procureurs-generaal en de hoogste vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie bij een gerechtshof en de Hoge Raad.

pro-deoadvocaat
Vroeger kreeg de minder draagkrachtige burger een gratis (pro deo betekent voor God) advocaat. Tegenwoordig betaalt een rechtzoekende in civiele en bestuursrechtelijke zaken een van het inkomen afhankelijke eigen bijdrage voor de advocaat. Alleen in strafzaken, als een verdachte in voorarrest zit, krijgt hij nog (automatisch) een pro-deoadvocaat toegewezen. Het is ook: pro-deozaak.

productschap
Geen hoofdletter. Een productschap is een Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie (PBO), een instelling die van de overheid de bevoegdheid heeft gekregen om voor een sector wettelijke regels op te stellen. Een productschap heeft een adviserende taak en voert namens de overheid voorschriften uit. Voorbeelden: Productschap Vee en Vlees (PVV) en Productschap voor Pluimvee en Eieren (PPE). De productschappen zijn per 1 januari 2015 opgeheven.

prof.
Afkorting van professor. Als titel het woord niet voluit schrijven. Het is niet: 'professor Vreeken', maar: prof. Vreeken. Prof. wordt niet gebruikt als functieaanduiding. Gebruik daarvoor: hoogleraar. Niet: 'Vreeken, professor in Amsterdam', maar: Vreeken, hoogleraar in Amsterdam. Wel kan: verstrooide professor.

pro-formazitting
Zitting waarop een zaak niet inhoudelijk wordt behandeld. Een pro-formazitting is nodig als een zaak binnen een bepaalde termijn op zitting moet zijn geweest, maar het nog te vroeg is om deze inhoudelijk te behandelen.

profiel
Portret van een persoon die in het nieuws is. De bedoeling is de lezer te laten kennismaken met achtergronden, levensloop en denkbeelden van de geportretteerde.

Protestantse Kerk in Nederland (PKN)
Een fusie beklonken door de gereformeerde, hervormde en lutherse synodes. Officieel geïnstalleerd op 1 mei 2004, telt naar schatting twee miljoen leden. Plaatselijk zijn er grote verschillen in leer en sfeer, van vrolijk orthodox tot streng vrijzinnig. Afgesplitst van de PKN zijn de, uiterste behoudende, Hersteld Hervormden (ongeveer 50 duizend).

provider
Leverancier, aanbieder van internet- of telefoondiensten.

Provinciale Staten

Het hoogste politieke orgaan van de provincie. De leden van de twaalf Provinciale Staten worden elke vier jaar direct gekozen door de kiesgerechtigde inwoners van de provincie. De Provinciale Staten controleren de gedeputeerde staten, het dagelijks bestuur van de provincies.

Het is Provinciale Statenverkiezingen of Statenverkiezingen, zoals we ook Tweede Kamerverkiezingen en parlementsverkiezingen schrijven. Ze worden landelijk gehouden. En het is Statenlid, analoog aan Kamerlid, omdat zo iemand zitting heeft in bijvoorbeeld de Provinciale Staten van Gelderland.

publiekrecht
Het publiekrecht regelt de verplichtingen en bevoegdheden van de overheid. Het bevat de regels voor de onderlinge verhouding tussen de overheidsorganen en voor de relatie van de overheid met de burgers.

Het publiekrecht kan worden onderverdeeld in: staatsrecht, bestuursrecht en strafrecht.
Het staatsrecht heeft betrekking op de organisatie van de overheid. Daarin is geregeld wie bevoegd is tot wetgeving, bestuur en rechtspraak en de regeling van de grondrechten. Staatsrecht is bijvoorbeeld te vinden in de Grondwet, de Provinciewet en de Gemeentewet.
Het bestuursrecht (synoniem: administratief recht) bevat regelingen voor de uitvoering van de bestuurstaak door de overheid en geeft tevens regels die de burgers bescherming bieden tegen de overheid.
Het strafrecht beschrijft tegen welke gedragingen de overheid optreedt door het opleggen van straffen. Het strafprocesrecht regelt de opsporing, vervolging en berechting van strafbare feiten. Strafrecht is vooral te vinden in het Wetboek van Strafrecht. Verder in tal van specifieke wetten zoals de Wet Economische Delicten en de Opiumwet.

punt
Zet bij afkortingen van woorden die naar een persoon verwijzen een punt: dr., drs., ds., ing., ir., mr., prof., St.-Maarten, St.-Nicolaas, St.-Petersburg.
Drie punten worden in twee gevallen gebruikt:
om in citaten uit boeken of andere schriftelijke stukken (niet bij interviews of verslagen) aan te geven dat bepaalde gedeelten worden weggelaten; de punten worden tussen haakjes gezet;
om het dramatische einde van een passage of, sterker, een heel verhaal te accentueren: in de verte blafte een hond... Dit heeft meestal een pathetisch effect, dat beter kan worden vermeden.

puntkomma
Een puntkomma wordt gebruikt om twee zinnen die inhoudelijk bij elkaar horen, als één geheel te presenteren. Een puntkomma kan vaak worden vervangen door een punt. De puntkomma heeft ook een functie bij het onderscheiden van de samenstellende delen van een lange opsomming: in de nota komen de volgende onderwerpen aan bod: de voorgeschiedenis van het lyceum; de problemen van het havo; voorstellen voor samenvoeging van havo en vwo. De puntkomma kan volop worden gebruikt bij de opsomming van sportuitslagen.

Q

qua
Wordt vaak te gemakkelijk gebruikt: 'qua spelopvatting maakte de ploeg een sterke indruk'. Kan beter worden vervangen door wat... betreft: wat de spelopvatting betreft, maakte de ploeg een sterke indruk.

quantummechanica
Met qu. Maar het is: kwantumkorting.

R

raad
Mannelijk. Het is: de gemeenteraad en zijn leden, de Veiligheidsraad en zijn besluiten, de raad van bestuur en zijn plannen.

raad van bestuur
Kleine letters.

Raad van State
Het hoogste adviescollege van regering en parlement, dat moet worden gehoord over alle voorstellen van wet en Algemene Maatregelen van Bestuur. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State is de hoogste algemene bestuursrechter in geschillen tussen burger en overheid.

De Raad van State is een van de Hoge Colleges van Staat. Formeel is de koning(in) voorzitter van de Raad van State, maar de vicepresident heeft de dagelijkse leiding. Kroonprinses Amalia heeft zitting in de raad.

De raad telt ten hoogste 28 leden, die staatsraad heten. Zij worden voor het leven benoemd door de Kroon. Bij het bereiken van de leeftijd van 70 jaar wordt ontslag verleend. Er geldt een minimumleeftijd van 35 jaar.

racen - racete - geracet
Met vernederlandste spelling. Volgens de regel van 't kofschip.

ramadan
Geen hoofdletter. Islamitische vastenmaand waarin gelovigen van zonsopgang tot zonsondergang geen voedsel en drank - zelfs geen water - mogen nuttigen. Ze mogen in die periode ook niet roken of seks hebben.

Randstad
Met hoofdletter, als geografische aanduiding van het westelijk deel van Nederland. Het bijvoeglijk naamwoord is Randstedelijk.

recensie
Persoonlijke beoordeling door een recensent. Dat betreft meestal kunstuitingen (film, theater, beeldende kunst, tentoonstellingen, muziek, ballet, boeken, noem maar op), maar vaak kunnen ook sportverslagen onder recenseerwerk worden gerekend.

De recensent legt op grond van zijn vakkennis de lezer vanuit zijn eigen visie zijn mening voor. Een recensent dient nimmer in enige relatie te staan tot de maker van het besproken werkstuk. Een recensie is een betoog. Dat betekent dat de recensent zijn mening of oordeel staaft met argumenten. Alleen maar roepen dat het een waardeloze voorstelling was, is onvoldoende.

recent, recentelijk
Het woord recent is vooraleerst een bijvoeglijk naamwoord: een recent exemplaar. Recentelijk (bijwoord) kan worden vervangen door onlangs. Sinds 2016 staat recent ook als bijwoord vermeld in Van Dale.

rechtbank
Het gerecht dat in eerste aanleg rechtspreekt en tevens de beroepsinstantie is voor vonnissen van de kantonrechters. Er zijn 11 rechtbanken sinds fusies in 2013: in Amsterdam, Den Haag, Arnhem, Limburg (Maastricht, Roermond), Utrecht, Haarlem, Noord-Nederland (Assen, Groningen, Leeuwarden), Oost-Brabant (Den Bosch, Eindhoven), Overijssel (Almelo, Zwolle), Rotterdam (Rotterdam, Dordrecht), Zeeland-West-Brabant (Breda, Middelburg). Er was even sprake van dat zeven van deze rechtbanken alleen nog maar eenvoudige zaken zouden gaan uitvoeren, maar dat bezuinigingsplan is eind 2015 geschrapt.

Het rechtspreken gebeurt in enkelvoudige en meervoudige kamers. Enkelvoudige kamers (een alleensprekende rechter) zijn de rechtbankpresident in kort geding, de (economische) politierechter en de kinderrechter bij minder ernstige delicten (er zijn ook zittingen met drie kinderrechters). Voor het overige treedt de rechtbank op in meervoudige kamers, bestaande uit drie rechters: een voorzitter en twee bijzittende rechters. De rechtbank wordt bijgestaan door een secretaris (de griffier). Het administratieve apparaat van een rechtbank wordt griffie genoemd. Het parket (het bureau van het Openbaar Ministerie) bij de rechtbank wordt bemand door een hoofdofficier van justitie, officieren van justitie, substituut-officieren van justitie en parketsecretarissen.

Op 1 januari 2002 is de naam 'arrondissementsrechtbank' vervallen. Sindsdien wordt de naam rechtbank gebruikt met toevoeging van de vestigingsplaats: de rechtbank in Assen, de rechtbank in Amsterdam.

rechter-commissaris
Met koppelteken. De meervoudsvorm is: rechters-commissarissen. Synoniemen voor rechter-commissaris zijn: onderzoeksrechter en rechter van instructie.

De rechter-commissaris in strafzaken is belast met het gerechtelijk vooronderzoek. In civiele zaken is de rechter-commissaris onder meer belast met getuigenverhoor en met de leiding van en het toezicht op beheer en vereffening door de curator bij faillissementen.

rechterlijk
Met een r voor de l: rechterlijke macht, bij rechterlijk vonnis. Maar het is: gerechtelijk.

rechterlijk pardon
Schuldigverklaring van een verdachte zonder oplegging van een straf of maatregel. De strafrechter kan hiertoe besluiten als hij dit raadzaam acht in verband met de feiten, de persoonlijkheid van de dader of de omstandigheden.

rechterlijke macht, magistratuur
Verzamelnaam voor de met rechtspraak belaste organen. De gewone rechterlijke macht, die oordeelt in zaken van burgerlijk recht, strafrecht en belastingrecht, wordt uitgeoefend door de rechtbanken, de gerechtshoven en de Hoge Raad. Daarnaast is er een aantal met administratieve rechtspraak belaste organen, zoals de Centrale Raad van Beroep, de Afdeling rechtspraak van de Raad van State en het College van Beroep voor het Bedrijfsleven.

Tot de rechterlijke macht, de magistratuur, behoren niet alleen de rechters, maar ook de griffiers en de leden van het Openbaar Ministerie.

rechtsstaat
Bij voorkeur met dubbel s.

rectificatie
Feitelijke onjuistheden kunnen worden gerectificeerd in de rubriek Aanvullingen en verbeteringen.

Ook als een gepubliceerde mededeling waar is, kan rectificatie nodig zijn in geval van een onrechtmatige daad. Daarvan is sprake als bijvoorbeeld grievende bewoordingen of kwalificaties zijn gebezigd of wanneer kwalijke gegevens over iemand zijn vermeld die in het kader van de berichtgeving niet relevant zijn.

red.
De constructie (... , red.) kan bij hoge uitzondering worden gebruikt om redactionele verduidelijkingen te plaatsen in citaten van anderen. Het is beter het citaat te parafraseren, of uitleg te geven na het citaat. In bijzondere gevallen, bijvoorbeeld bij een column, kunnen de initialen van de auteur worden gebruikt.

regelmatig, geregeld
Vaak wordt 'regelmatig' geschreven, terwijl wordt bedoeld: geregeld. Regelmatig veronderstelt een vaste regelmaat: zijn hart klopt regelmatig. Maar: die discussie duikt geregeld (vaak, af en toe) op.

regering
De koning(in) en de ministers vormen samen de regering of Kroon. De koning(in) is formeel 'hoofd der regering', maar maakt geen deel uit van een kabinet. De koning(in) is onschendbaar. De ministers zijn verantwoordelijk. De 'regering-Balkenende' is fout. Het is het kabinet-Balkenende.

reportage
In een reportage doet de journalist verslag van een gebeurtenis of wat hij naar aanleiding van een nieuwsfeit ter plekke meemaakt. Hij is oog- en oorgetuige in dienst van de lezer. Hij registreert, observeert, noteert, spreekt met betrokkenen, snuift de sfeer op, let op bijzondere details. Hij doet verslag in een persoonlijke stijl (waarnemingen zijn altijd subjectief), maar probeert zijn verhaal voor de lezer zo objectief mogelijk op papier te zetten.

Een reportage plaatst de feiten in een verband, brengt abstracties tot leven. De verslaggever maakt geen deel uit van de gebeurtenis; hij staat erbij, kijkt ernaar en noteert.

De verslaggever is de camera die registreert en die met zijn intelligentie, zijn emoties, zijn kennis van zaken en zijn journalistieke visie een helder en meeslepend verhaal maakt. Trefwoorden daarbij zijn: spanning, toon, samenhang, compositie, taalgebruik.

Er kunnen twee typen reportages worden onderscheiden:
- De kleine (nieuws)reportage. De journalist doet in kort bestek verslag van een gebeurtenis in het nieuws, bijvoorbeeld het verloop van een verkiezingsbijeenkomst of de situatie in een woonwijk waar milieu problemen zijn geconstateerd. De toon is over het algemeen zakelijk-informatief.
- De grote reportage. De journalist doet uitgebreid verslag van zijn belevenissen tijdens een reis (reisreportage), een onderzoek (onderzoeksreportage) of een bijzondere zoektocht (human-interest-reportage). Voorbeelden: een reisreportage door een oorlogsgebied, een onderzoeksreportage naar de problemen in de omgeving van een kernreactor, een human-interest-reportage naar multiculturele spanningen in een woonwijk. De toon is persoonlijk-informatief.

De belangrijkste kenmerken van een reportage zijn:
- Levendigheid. De lezer moet de gebeurtenis of wat er te zien en te horen is als het ware kunnen meebeleven.
- Concreetheid. De reportage leent zich niet voor abstracte verhandelingen of uitvoerige beschouwingen. De lezer moet de dingen voor zich kunnen zien. Hoe concreter hoe beter.
- Een duidelijk centraal thema. Er mag geen misverstand zijn over de vraag waarom de journalist de lezer zijn verhaal voorschotelt. Een reportage mag niet ontaarden in een grabbelton van observaties, anekdotes en citaten. Alle ingrediënten moeten een functie hebben in relatie tot het centrale thema. Tot die ingrediënten horen ook: duidelijk zicht op de nieuwsaanleiding en inzicht in de context waarin de gebeurtenis zich afspeelt.
- Het verhaal gaat bij voorkeur over mensen. Human interest speelt een belangrijke rol.
- Het verhaal is zo objectief mogelijk geschreven. Een reportage werkt sterker als de journalist aan de lezer ruimte overlaat zelf zijn mening te vormen. De journalist is geen zendeling, maar verslaggever. Het gebruik van de ik-vorm valt daarom af te raden. Het gevaar bestaat dat de verslaggever hinderlijk tussen zijn thema en de lezer in gaat staan. De ik-vorm is verdedigbaar als het persoonlijke belevenissen betreft die functioneel zijn voor het centrale thema.

Een goede voorbereiding is van essentieel belang bij het maken van een reportage. De journalist moet tevoren weten waarnaar hij op zoek wil. Natuurlijk moet hij zijn ogen en oren openhouden voor onverwachte gebeurtenissen of voorvallen, maar het centrale thema moet hem vooraf duidelijk voor ogen staan. Onderzoek vooraf is daarom onontbeerlijk.

Tips bij het schrijven van een reportage:
- schrijf beeldend, levendig, met vaart en ritme. De lezer moet kunnen meeleven;
- probeer de lezer in het begin te pakken met een pregnant voorval, een opmerkelijke uitspraak of een bijzonder detail. Hierin moet al iets van het centrale thema zichtbaar zijn;
- maak beschrijvingen niet te wijdlopig. De lezer hoeft bijvoorbeeld niet tot in detail te weten hoe het interieur van de woning van een gesprekspartner eruit ziet;
- gebruik anekdotes functioneel. Ze moeten op een smeuïge manier iets zeggen over het centrale thema. Alleen maar een aardig verhaaltje is onvoldoende;
- maak vooraf een uitgekiende compositie. Laat het verhaal niet als een nachtkaars uitgaan, maar leg er een spanningsboog in. Geef het verhaal een kop, een midden en een staart;
- ga in het verhaal van makkelijk naar moeilijk. Begin niet meteen met een ingewikkeld probleem, maar leid de lezer in de problematiek in met een saillant element;
- maak snel duidelijk wat de nieuwsaanleiding en het centrale thema van de reportage zijn. Geef daarbij bondig enige achtergrondinformatie om de lezer houvast te bieden. Deze informatie kan ook in een aparte intro worden verwerkt;
- het gebruik van de tegenwoordige tijd is een goed stijlmiddel om de levendigheid van het verhaal te bevorderen, maar houd die dan ook consequent vol. Wissel niet plotseling af met het in de (nieuws)journalistiek meer gangbare gebruik van de verleden tijd;
- gebruik citaten functioneel: kort en krachtig. Maak er niet een half interview van. Het moet een reportage blijven;
- gebruik niet te veel kleurrijke bijvoeglijke naamwoorden om woorden kracht bij te zetten;
- pas op met beeldspraak. Gebruik beelden, vergelijkingen en uitdrukkingen volgens de regels van de logica, zodat ze niet als een tang op een varken slaan;
- wees bedacht op clichés: de 'roodgloeiende telefoon', 'onverkwikkelijke taferelen', 'donkere wolken pakken zich samen'.

Een aparte vorm van reportage is het verhaal waarin de journalist medespeler is. Hij kan zich bijvoorbeeld als sympathisant van Greenpeace aansluiten bij een actie en van binnenuit verslag doen van zijn ervaringen. Dat is een vorm van participerende journalistiek. De journalist is geen verslaggever pur sang, maar geëngageerd deelnemer aan de gebeurtenis. In zo'n verhaal moet de journalist duidelijk kleur bekennen en de lezer laten weten vanuit welk perspectief het verhaal is geschreven. Hij strijdt met open vizier. De lezer kan dan zijn eigen conclusies trekken.

requisitoir
De eisen en de toelichting daarop van de officier van justitie in een strafzitting. In hoger beroep bij het gerechtshof houdt de advocaat-generaal het requisitoir.

Reuters
Met een s en zonder apostrof. Brits persbureau.

revolver
Handvuurwapen waarmee meerdere schoten kunnen worden afgevuurd. Het heeft een ronddraaiende cilinder, gevuld met patronen. Pistool.

rhythm-and-blues
Twee keer een h in rhythm. Het is: ritme. Rhythm-and-blues is niet hetzelfde als, en veel ouder dan, r&b.

Riagg
Met een hoofdletter, staat voor regionale instelling voor ambulante geestelijke gezondheidszorg. Iedereen kon er hulp en advies krijgen bij psychische problemen. Elke provincie/regio had een eigen Riagg. Het is de Riagg. Meervoud: Riaggs. Sinds 2015 zijn er nagenoeg geen zelfstandige Riaggs meer, de instellingen zijn veelal opgegaan in grotere organisaties zoals Arkin in Amsterdam.

Rijk
Het Rijk als zelfstandig naamwoord krijgt een hoofdletter. Samenstellingen met Rijk krijgen geen hoofdletter: rijksdienst, rijksgebouw, rijksrecherche. Maar het is de Rijksgebouwendienst en Rijkswaterstaat.

rijksministerraad
De leden van de ministerraad, aangevuld met de gevolmachtigde minister van de Nederlandse Antillen en de gevolmachtigde minister van Aruba. De rijksministerraad beraadslaagt en besluit over kwesties die de Nederlandse Antillen en/of Aruba raken.

rijksrecherche
Geen hoofdletter. De rijksrecherche is een opsporingsdienst van de politie met een speciale taak. De rijksrecherche wordt ingeschakeld als het handelen van de overheid in het geding is. De rijksrecherche doet bijvoorbeeld onderzoek naar zaken als het plegen van fraude door ambtenaren en omkoping. Daarnaast wordt de rijksrecherche altijd ingeschakeld als gewonden of doden zijn gevallen na vuurwapengebruik door de politie. De rijksrecherche stelt ook een onderzoek in als gevangenen zijn overleden in de cel.

roc, ROC
Een roc is een regionaal opleidingencentrum. Roc's zijn gespecialiseerd in beroepsonderwijs en volwasseneneducatie. Een roc schrijven we met kleine letters, maar specifieke roc's krijgen hoofdletters, omdat het eigennamen zijn: ROC Mondriaan, ROC West-Brabant, ROC Zadkine.

Rocket Propelled Grenade (RPG)
Antitankwapen dat van de schouder wordt afgevuurd.

rock-'n-roll, rock 'n' roll
Het vernederlandste rock-'n-roll heeft één apostrof voor de n en koppeltekens. De apostrof staat voor de weggelaten e in 'rock-en-roll'. Het Engelse rock 'n' roll heeft twee apostroffen, wegens het weglaten van de a en de d, maar geen koppeltekens. De voorkeur heeft rock-'n-roll.

romein

Aanduiding voor de normale, rechtopstaande variant van een letter.

rooms-katholiek
Kleine letters, met koppelteken. Als zelfstandig naamwoord: iemand die behoort tot de kerk van Rome. Ook als bijvoeglijk naamwoord met een kleine letter: een rooms-katholiek priester. Er zijn ook oudkatholieken, behorend tot de Oud-Katholieke Kerk, die losstaat van de r.k. kerk.

rooms-katholieke kerk
Kleine letters. Tussen rooms en katholiek komt een koppelteken. De afkorting is: r.k. kerk. De officiële naam van de rooms-katholieke kerk in Nederland luidt: Rooms-Katholiek Kerkgenootschap.

Ruhrgebied
Met uh en aan elkaar.

S

sabbat
Kleine letter, zonder h. Joodse rustdag.

S-bocht
Met hoofdletter S en koppelteken.

salafisme
Verzamelnaam van diverse bewegingen in de islam met als gemeenschappelijk kenmerk een compromisloze, rechtlijnige uitleg van de islamitische bronnen.

In het moderne salafisme worden twee hoofdgroepen onderscheiden: Salafiyya Ilmiyya, die geweld afwijst, en Salafiyya Jihadiyya, die het gezag van de aan het Saoedische koningshuis gelieerde ulema (theologische schriftgeleerden) niet erkent en de mondiale gewelddadige jihad propageert tegen zowel het Westen als Arabische regeringen. De Salafiyya Ilmiyya is opgesplitst in een stroming die zich bezighoudt met religie en een die zich met de politiek bemoeit.

Aanhangers van het salafisme worden salafisten of ook wel salafi's genoemd.

samentrekking voorzetselconstructies
De samentrekking van twee voorzetselconstructies geeft vaak een lelijk effect, we spreken dan van een foutieve samentrekking: 'de commissie kreeg inzage in en boog zich over het rapport'. Liever vermijden. Fout is: 'Argentinië rouwt om en worstelt met zelfmoord arts.' Goed: Argentinië rouwt om de dood van de arts, die zelfmoord pleegde. Het land worstelt daarmee.

sanctie
Straf of maatregel die wordt toegepast als rechtsregels zijn overschreden.

sandinisten
Kleine letter. Leden van de links-revolutionaire politieke beweging in Nicaragua.

scene, scène
Zowel het Engelse woord scene als het Franse scène is volledig ingeburgerd; ze hoeven niet te worden gecursiveerd: de popscene, de drugsscene. De scène in een toneel of film krijgt een accent.

-schap
Een woord met het achtervoegsel -schap krijgt aan het slot van het eerste deel geen s. Het is: bedrijfschap, koningschap, schrijverschap, dichterschap.

scheepsnamen
Worden romein geschreven, zonder aanhalingstekens: de kapitein van de tanker Exxon Valdez. Vaartuigen zijn altijd vrouwelijk, ook al dragen zij een mannelijke naam: de Prins Maurits en haar bemanning.

secretaris-generaal
Met koppelteken. Meervoud: secretarissen-generaal. Hoogste ambtenaar van een ministerie.

seks
Seks en alle verdere afleidingen en samenstellingen (seksistisch, sekstoerisme, seksualiteit) worden met -ks geschreven. De x wordt alleen gebruikt in safe sex, sexappeal en sexy.

sekseneutraal taalgebruik
De krant streeft seksegelijkheid na in taalgebruik. Vermijd daarom constructies waaruit de indruk kan ontstaan dat het mannelijke de norm is en het vrouwelijke de uitzondering.
Zie: geslacht

senaat, Senaat
De Nederlandse senaat wordt met kleine letters geschreven (benaming voor de Eerste Kamer). Een lid van de Eerste Kamer is een Eerste Kamerlid of een senator. De Eerste Kamer wordt ook wel chambre de réflexion genoemd.
De Amerikaanse en Belgische Senaat (eigennaam) schrijven we met een hoofdletter.

seponeren
Afzien van het vervolgen van een strafbaar feit. Op grond van het opportuniteitsbeginsel heeft het Openbaar Ministerie de vrijheid om te beslissen al dan niet tot vervolging over te gaan. De officier van justitie zal seponeren als hij onvoldoende bewijs heeft (technisch sepot), als hij de zaak te onbelangrijk vindt, of als er redenen van algemeen belang zijn (beleidssepot). Het Openbaar Ministerie kan ook voorwaardelijk seponeren; het stelt de verdachte dan voor de zaak niet te vervolgen op voorwaarde dat deze aan bepaalde eisen voldoet, bijvoorbeeld geen delict meer pleegt of contact onderhoudt met de reclassering gedurende een door de officier van justitie gestelde proeftijd. Van politiesepot is sprake als een opsporingsambtenaar afziet van het opmaken van een proces-verbaal; bijvoorbeeld als hij iemand die zonder licht fietst geen bekeuring geeft, maar alleen een waarschuwing.

seropositief
In zijn algemeenheid: besmet met een virus. In de praktijk: met het aidsvirus (hiv) geïnfecteerd. Een seropositief persoon.

sharia
Religieuze en maatschappelijke wetgeving op basis van de Koran.

shock
Met sh en ck. Ernstige verstoring van de bloedsomloop als gevolg van een zware verwonding of hevige schrik. Hij verkeerde in een shock.

showen showde geshowd
Met vernederlandste spelling volgens de regel van 't kofschip.

Sint
Afgekort met een punt: St.-Petersburg (de burcht van Sint-Peter), St.-Maarten, St.-Nicolaas; voluit: Sint-Maarten, Sint-Nicolaas.

Sinterklaas, Sint, sinterklaas

De goedheiligman en de feestdag met een hoofdletter, de afleidingen met een kleine letter: sinterklaaspapier, sinterklaassurprise. Ook: er loopt een sinterklaas over straat. Maar Sinterklaasavond krijgt, als niet-officiële maar wel gangbare naam voor het feest, gewoon een hoofdletter.

Zie ook: feestdagen

-situatie
Cliché. Liever niet gebruiken in samenstellingen als 'gezinssituatie', 'achterstandssituatie', 'beginsituatie'.

sjiieten
Minderheidsstroming in de islam. Bijvoeglijk naamwoord: sjiitisch. Sjiieten leven evenals de soennieten volgens de openbaring van God aan de profeet Mohammed. Zij erkennen de Koran en de soenna, de manier van leven van de profeet en zijn volgelingen. Zij volgen daarnaast Ali, de schoonzoon van Mohammed, en Ali’s opvolgers. Ali, de vierde kalief (opvolger van de profeet), heeft volgens de sjiieten van God geheime kennis gekregen. Twaalf imams hebben sinds de dood van Ali die kennis doorgegeven. De twaalfde imam is verdwenen en sjiieten wachten op zijn terugkeer. In de tussentijd nemen (groot)ayatollahs de honneurs waar.

Skype, skypen
Skype met een hoofdletter, omdat het een merknaam is. Het werkwoord skypen, met een kleine letter, betekent telefoneren via internet, zonder extra kosten.

slaaf, slaafgemaakte man/vrouw/kind, slaafgemaakten
De redactie volgt de wetenschappelijke trend waarin ‘slaaf’ wordt vervangen door alternatieve beschrijvingen, zoals ‘man/vrouw/kind in slavernij’, ‘onderworpen aan slavernij’, ‘gedwongen tot slavernij’ of ‘geboren in slavernij’. We gebruiken eveneens de term een ‘slaafgemaakte’ (man, vrouw, kind, etc.), of ‘slaafgemaakten’.

De Engelse term enslaved ligt ten grondslag aan deze nieuwe woordkeus. We zijn ons bewust van het anglicisme, maar sluiten ons bij gebrek aan een betere vertaling aan bij de groeiende consensus - zij het niet dwingend.

Er rust geen verbod op de woorden ‘slaaf’ en ‘slaven’; taalkundig is daarvoor ook geen reden (de betekenis van ‘slaaf’ in Van Dale: mens die aan een an­der in ei­gen­dom toe­be­hoort, iem. die ge­heel af­han­ke­lijk of het wil­lo­ze werk­tuig van een an­der is, iem. wiens bur­ger­lij­ke vrij­he­den sterk be­knot zijn of die aan een vreem­de heer­ser on­der­wor­pen is). Wel heeft de redactie dus een voorkeur voor alternatieve beschrijvingen zoals ‘slaafgemaakten’, om bovengenoemde reden en omdat het woord ‘slaaf’ en afgeleiden daarvan in de context van de kolonisatiegeschiedenis voor een groep taalgebruikers onacceptabel is geworden. Het woord ‘slaaf’ is om die reden steeds minder in zwang.

In citaten en bij directe verwijzingen naar historische documenten of omschrijvingen laten we het woord ‘slaaf’ en afgeleiden daarvan staan.

Wanneer wordt verwezen naar hedendaagse dwangarbeid, kan worden gesproken over ‘moderne slavernij’.

slachtoffers
Ga prudent om met de informatie over slachtoffers, zowel verkeersslachtoffers als slachtoffers van misdrijven. Maak ter bescherming van hun privacy de identiteit van slachtoffers van seksuele misdrijven in beginsel niet bekend, tenzij er zwaarwegende argumenten zijn het wél te doen; duid ze ook niet aan met initialen. Als het misdrijf een grote zaak wordt, kan vermelding van voor- en/of achternaam onvermijdelijk zijn. Maar telkens dient overdacht te worden hoe de publiciteit voor betrokkenen kan uitpakken.

sms, sms'je, sms'en
Staat voor short message service. Verkleinwoord: sms'je.
Het werkwoord: sms'en sms'te ge-sms't.

Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP)
Het planbureau is onderdeel van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

sociaal-democratie
Met koppelteken. Zo ook: sociaal-democratisch, sociaal-democraten.

sociaal-economisch
Met koppelteken.

Sociaal-Economische Raad (SER)
Let op het koppelteken. Afkorting met drie hoofdletters. Geef eerst de volledige naam Sociaal-Economische Raad, gebruik daarna de afkorting SER. In koppen kan SER worden gebruikt.

sociale zekerheid
Het stelsel van de sociale zekerheid bestaat uit verzekeringswetten en sociale voorzieningen. De sociale verzekeringen worden bekostigd uit premies die grotendeels door werkgevers en werknemers worden betaald. De sociale voorzieningen worden betaald uit de algemene middelen.

De socialeverzekeringswetten kunnen worden onderverdeeld in werknemersverzekeringen en volksverzekeringen. Werknemersverzekeringen zijn bedoeld voor degenen die in loondienst werken.

Voor de volksverzekeringen zijn alle officieel geregistreerde personen (ingezetenen) in Nederland verzekerd, ongeacht hun nationaliteit; het maakt niet uit of zij een inkomen hebben of niet. Wie niet werkt en ook geen uitkering heeft, betaalt geen premie, maar is toch verzekerd. Degenen die niet in Nederland wonen, maar wel hier in dienstbetrekking werken en daarom loonbelasting moeten betalen, vallen ook onder de volksverzekeringen.

De werknemersverzekeringen zijn:
de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen, WIA
de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering jonggehandicapten, Wajong
de Werkloosheidswet, WW
de Ziektewet, ZW

De volksverzekeringen zijn:
de Algemene Kinderbijslagwet, AKW
de Algemene Nabestaandenwet, ANW
de Algemene Ouderdomswet, AOW
de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, AWBZ De sociale voorzieningen garanderen iedere Nederlandse burger een inkomen ter hoogte van het sociaal minimum.

Sociale voorzieningen zijn:
de Wet werk en bijstand, WWB
de Toeslagenwet, TW
de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers, IOAW
de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen, IOAZ
de Wet op de sociale werkvoorziening, WSW
de Wet voorzieningen gehandicapten, WVG

sociale media
We schrijven sociale media, op zijn Nederlands. Samenstellingen schrijven we als volgt: socialemediabericht, socialemediaprofiel.

Vraag je af of het van belang is het (sociale) medium te noemen. Volstaat het om te schrijven Het Kamerlid plaatste haar afscheidsbrief op sociale media (als het er meerdere zijn), of is het relevant om te schrijven: Het Kamerlid plaatste haar afscheidsbrief op Facebook? Als de boodschap belangrijker is dan het medium, volstaat bijvoorbeeld: ‘een sociaal medium’, of ‘op sociale media’ (wederom: als het er meerdere zijn). We willen niet onnodig reclame maken voor het betreffende platform.

Bij de bekendste sociale media schrijven we het merk/bedrijf, evenals de samenstellingen, met hoofdletters en alle afgeleiden met kleine letters:
Facebook: Facebookprofiel, Facebookverslaafd, facebooken
Instagram: instagrammer, Instagrambericht
TikTok: tiktokker, TikTokfilmpje
Twitter: Twitter heet sinds juli 2023 X. Daarom volstaat X. Iemand heeft een account bij X en plaatst berichten op X: Het was een moeilijk besluit, schrijft de presentator over haar vertrek op X. Het werkwoord twitteren en vervoegingen vervallen We schrijven: plaatste een bericht of een post op een sociale netwerksite of op X, waarbij het Nederlandse ‘bericht’ de voorkeur heeft boven ‘post’. Als het om oude berichten gaat, kunnen we nog wel het woord ‘tweets’ gebruiken.
WhatsApp: WhatsAppgroep, whatsappen, hij whatsappt, wij hebben gewhatsappt
YouTube: youtuber, YouTubevideo

Denk erom: een vlogger kan een youtuber zijn, een youtuber hoeft geen vlogger te zijn. Een vlogger is iemand die verslag doet van zijn leven en die vlogs (=videologboek) op bijvoorbeeld YouTube plaatst; een youtuber maakt video’s over bepaalde onderwerpen. NikkieTutorials, die video’s maakt over make-up, is een youtuber, geen vlogger. Monica Geuze, die verslag doet van haar leven, is een vlogger (en youtuber, omdat haar vlogs daar te vinden zijn).

soebatten
Betekent smeken, niet: 'touwtrekken'. Na lang soebatten kreeg hij eindelijk zijn zin.

Soeharto
Met oe. President van Indonesië van 1968 tot 1998.

Soekarno
Met oe. President van Indonesië van 1945 tot 1967.

soenna
Geen hoofdletter. Het geheel van islamitische levensregels die niet direct in de Koran staan voorgeschreven, maar gebaseerd zijn op het leven van de profeet Mohammed. Zie ook Hadith.

soennieten
Stroming in de islam. Bijvoeglijk naamwoord: soennitisch. Soennieten vormen de overgrote meerderheid van de islamitische gemeenschap. Zij volgen de openbaring van God aan de profeet Mohammed, neergelegd in de Koran, en richten zich naar de soenna, de manier van leven van de profeet en zijn volgelingen, zoals vastgelegd in de Hadith.
Sjiieten, de andere stroming, erkennen de profeet, de Koran en de soenna - zij het met eigen accenten in de Hadith - maar volgen daarnaast Ali, de schoonzoon van Mohammed, en Ali's opvolgers.
Zie ook: sjiieten

Sovjet, sovjet
Schrijf Sovjet met een hoofdletter als het woord betrekking heeft op de voormalige Sovjet-Unie. Ook samenstellingen ermee met een hoofdletter: Sovjetbewind, Sovjetinval, Sovjetrepubliek. Schrijf sovjet zonder hoofdletter als het Russische woord sovjet (raad) wordt bedoeld: een sovjetrepubliek is een radenrepubliek.

Sovjet-Unie (USSR)
De voormalige Sovjet-Unie is in 1991 uiteengevallen in de volgende, al dan niet onafhankelijke republieken: de Baltische landen Estland, Letland, Litouwen; en het Gemenebest van Onafhankelijke Staten: Rusland, Belarus (voorheen bekend als Wit-Rusland), Oekraïne, Armenië, Azerbeidzjan, Kazachstan, Moldavië, Oezbekistan, Tadzjikistan, Kirgizië, Turkmenistan, Georgië.
Zie ook appendix 3: Landen, hoofdsteden en inwoners

sowieso is het zo dat
Lelijke wending. Evenzeer lelijk is de wending: 'het is zo dat... ' .

Spaanstalig
Met een hoofdletter en zonder koppelteken.

spam
Kleine letters. Ongewenste reclame per e-mail.

spatie of niet (betekenisverschil)
Soms betekenen twee woorden aaneengeschreven iets anders dan wanneer die woorden worden gescheiden door een spatie. Zie de volgende opsomming, grotendeels ontleend aan de Schrijfwijzer:
allang (maar al te goed) Dan weet ik allang wat er gaat gebeuren.
al lang Ik woon hier al lang.
allesbehalve Hij is allesbehalve vriendelijk.
alles behalve Je krijgt van mij alles behalve het horloge.
evengoed (ook) Jij bent evengoed schuldig.
even goed Hij spreekt even goed als hij schrijft.
evenveel Hij heeft evenveel als ik.
even veel Is me dat even veel!
hoever Hoever ben je?
hoe ver Hij vertelde hoe warm het was en hoe ver.
ingeval (als) Meldt u zich terstond ingeval u diefstal vermoedt.
in geval van (bij) De lift niet gebruiken in geval van brand.
nietwaar? Dat is nogal simpel, nietwaar?
niet waar Dat is beslist niet waar.
tegoed (het, zelfst. nmw.) Ik heb nog een tegoed bij de bank.
te goed Ik heb nog iets van je te goed.
tekort (het, zelfst. nmw.) Het tekort is nog verder opgelopen.
te kort Ik had tijd te kort.
temeer (bijwoord) Ik ben teleurgesteld in jou, temeer omdat ik je had gewaarschuwd
(des) te meer Sindsdien hou ik des te meer van jou
teneinde (om) Teneinde een epidemie te voorkomen...
ten einde Hij bracht het karwei snel ten einde.
tenminste (althans) Teken in, als je tenminste interesse hebt.
ten minste (op zijn minst) Ten minste houdbaar tot datum vermeld aan bovenzijde.
tenslotte (welbeschouwd) Je bent tenslotte maar één keer jong.
ten slotte (tot slot) Ten slotte zei hij niets meer.
teveel (het, zelfst. nmw.) Een teveel kan ook schadelijk zijn.
te veel Het te veel betaalde is teruggestort.
vanaf Vanaf het hoogste punt heb je een prachtig uitzicht.
van af Ik zie ervan af vanavond te komen.
vanuit Zij bekijkt de stoet vanuit het raam.
van uit Hij gaat ervan uit dat je komt.
vlakbij Het zwembad ligt vlakbij.
vlak bij Vlak bij school ligt een zwembad.
weleens Hij kwam haar weleens tegen.
wel eens Die twee zijn het meestal wel eens.
zojuist Het is zojuist begonnen.
zo juist Ik weet niet of het zo juist is.
zolang (voegwoord) Zolang jij zo vervelend doet, ga ik niet mee.
zo lang Het duurde zo lang, dat ik maar ben weggegaan.
zomaar Ga jij zomaar weg, zonder iets te zeggen?
zo maar Ga jij zo maar weg, ik red me straks wel.
zomin Hij kan het net zomin als zijn broer.
zo min Gelieve zo min mogelijk lawaai te maken.
zoveel (telwoord) Zoveel hoofden, zoveel zinnen.
zo veel Wij doen zo veel mogelijk.
zo ver (als het een afstand betreft) Lag het hotel inderdaad zo ver van het strand?
zover (in alle andere gevallen) Water, water, zover het oog reikt! Het is zover, kom.

spelling
Leidraad voor de Volkskrant-spelling is het Witte Boekje van het Genootschap Onze Taal uit 2006, dat is samengesteld in overleg met het Platform de Witte Spelling, op basis van enquêtes en aan de hand van suggesties van leden van het Genootschap. In het Witte Boekjestaan de spellingregels nader toegelicht.

sponsoren sponsorde gesponsord
Met vernederlandste spelling volgens de regel van 't kofschip.

sponsornaam
De namen van sponsors van evenementen worden zo mogelijk vermeden, om ongewenste reclame-effecten te vermijden.

spoorwegen
Meervoud. De Spoorwegen hebben een nieuwe dienstregeling uitgebracht. NS daarentegen is enkelvoud. De NS heeft een nieuwe dienstregeling uitgebracht.

sr.
Met een punt. Senior. Zo ook jr. (junior).

staatsraad
Lid van de Raad van State.

staatsrecht
Behoort tot het publiekrecht.

staatssecretaris
Een staatssecretaris is net als een minister politieke verantwoording verschuldigd aan het parlement. Daarnaast is hij volledig verantwoordelijk tegenover de minister. De minister is verantwoording verschuldigd over de politieke daden van de staatssecretaris. Als de minister aftreedt, treedt ook de staatssecretaris af; omgekeerd niet.
Staatssecretarissen zijn lid van het kabinet, maar geen lid van de ministerraad. Ze mogen weliswaar op uitnodiging aanwezig zijn, maar hebben geen stemrecht, alleen een adviserende stem. De staatssecretaris van Economische Zaken belast met handel mag zich in het buitenland minister noemen.

Staten-Generaal
Met koppelteken en twee hoofdletters. Het parlement, de gekozen volksvertegenwoordiging, bestaande uit de Eerste Kamer en de Tweede Kamer. Op Prinsjesdag komen beide Kamers in verenigde vergadering bijeen in de Ridderzaal in Den Haag.
De Eerste Kamer bestaat uit 75 leden, die voor vier jaar worden gekozen door de leden van Provinciale Staten. Het lidmaatschap is doorgaans een nevenfunctie.
De Tweede Kamer bestaat uit 150 leden, die om de vier jaar of na een tussentijdse ontbinding van de Kamer rechtstreeks worden gekozen.
De Tweede Kamer heeft het recht van initiatief, het recht van interpellatie, het recht van amendement en het recht van enquête. De Eerste Kamer heeft het recht van budget, het recht van enquête en het recht van interpellatie.

steekproef
Aselecte keuze uit een populatie, bijvoorbeeld voor een enquête of een verkeerscontrole. Het is niet: 'een steekproef heeft uitgewezen', wel: de steekproef is representatief voor de Nederlandse bevolking boven 14 jaar. Het is: steekproefsgewijs.

steroïden
Synthetisch vervaardigde geslachtshormonen.

straffen
Het Nederlandse strafrecht kent drie categorieën straffen: vrijheidsstraf (gevangenisstraf en hechtenis), geldstraf (boete) en taakstraf (werkstraf, leerstraf).

streamingdiensten
Streamingdiensten (hier beperkt tot de belangrijkste) worden als volgt geschreven: Apple TV Plus, Discovery Plus, Disney Plus, Film 1, Filmbox, HBO Max, Netflix, NLZiet, NPO Start (de gratis variant), NPO Plus (de betaalde variant), Pathé Thuis, Picl, Prime Video (dus niet Amazon Prime Video), SkyShowtime, Viaplay, Videoland, Ziggo Movies & Series.
Let op: een streamer is vooralsnog géén synoniem voor streamingdienst.

streepjes-Nederlanders
Mensen hebben een nationaliteit en een etniciteit (afkomst). De redactie neemt nationaliteit als uitgangspunt. Iedereen met een Nederlands paspoort is Nederlander. Soms kan het relevant zijn de afkomst te vermelden. Bijvoorbeeld in artikelen over onderwijs, jeugdcriminaliteit, werkloosheid of in persoonlijke verhalen. Sta er bewust bij stil welk doel het vermelden van afkomst dient. Wees zorgvuldig en voorkom stigmatiserend taalgebruik in de eigen berichtgeving.

Wij hanteren het model van de 'streepjes-Nederlander', waarbij de nadruk ligt op de nationaliteit. We spreken van Marokkaanse Nederlanders of Marokkaans-Nederlandse voetballers, een Chinese Nederlander of een Chinees-Nederlandse wetenschapper, een Turkse Nederlander of een Turks-Nederlandse columnist. Er zijn verschillende variaties mogelijk: voetballers van Marokkaanse afkomst, een wetenschapper van Chinese origine, een columnist van Turkse komaf, geboren in Somalië, ouders geboren in Iran, enzovoorts.

Maar dus nooit: de Marokkaanse voetballer, de Turkse columnist of de Somalische terrorismeverdachte. Want feitelijk betekent dit iets anders, namelijk dat deze voetballer, columnist en terrorismeverdachte geen Nederlandse nationaliteit bezitten, maar de Marokkaanse, Turkse of Somalische. Het is belangrijk consistent te zijn in de volgorde, want 'Nederlandse Turken' zijn Turken van Nederlandse afkomst en dit betekent dus iets anders dan 'Turkse Nederlanders'.

Deze regel geldt niet voor citaten of opiniestukken. De redactie legt een ander niets op. Wie wil fulmineren tegen 'Marokkaanse straatbendes' wordt niet gekuist. Hoe mensen zichzelf noemen, is echter niet leidend. Hypothetisch zou de volgende zin in een reportage kunnen staan: 'Ik voel me geen Nederlander, ik ben Turk', zegt de Turkse Nederlander.

Dubbele nationaliteit: sommige Nederlanders hebben een dubbele nationaliteit, maar voor het vermelden van de afkomst heeft dit geen consequenties. Wie de Nederlandse nationaliteit bezit en in Nederland woont, is Nederlander ook al bezit hij of zij eveneens een andere nationaliteit. De voorzitter van de Tweede Kamer is dus niet Marokkaans omdat ze zowel een Nederlands als een Marokkaans paspoort heeft. Daar komt bij dat sommigen geen afstand kunnen doen van hun tweede nationaliteit, zoals Marokkaanse Nederlanders. Alle migranten in de diaspora van Marokkaanse afkomst hebben automatisch de Marokkaanse nationaliteit, of ze dat nou willen of niet. Indien relevant voor een verhaal kan de dubbele nationaliteit natuurlijk wel worden benoemd, bijvoorbeeld in een artikel over de lange arm van Turkije.

Het is overigens niet de bedoeling dat we het woord streepjes-Nederlander als een nieuw containerbegrip gebruiken (zie het lemma over allochtoon/autochtoon).

SVB
Sociale Verzekeringsbank. Nationale uitvoerder van onder meer het AOW-pensioen, de nabestaandenuitkering en de kinderbijslag.

Suikerfeest
Met een hoofdletter. Einde van de ramadan, de islamitische vastenmaand.

surseance van betaling
Zonder accent op de e. Uitstel van betaling. Ook kortweg surseance. Wordt door de rechtbank verleend op verzoek van een onderneming of organisatie wanneer deze niet meer kan voldoen aan de betalingsverplichtingen. De rechtbank stelt een bewindvoerder aan die probeert het bedrijf te laten voortbestaan en de schuldeisers tevreden te stellen. Als dit niet lukt, volgt meestal een faillissement.

T

taakstraf
Werkstraf of leerstraf.

takfir
Een radicale stroming in de islam die andersgelovigen (inclusief gematigde moslims, ook als het ouders, broers of vrienden zijn) verkettert en oproept die te doden. Aanhangers zijn takfiri's.

Taliban
Met een hoofdletter. Meervoud. De Taliban zijn een radicaal-islamitische beweging in Afghanistan. Het woord komt van Talib, leerling.

talloos, talrijk
Talloos betekent niet te tellen of ontelbaar. Wordt vaak gebruikt in de betekenis van 'talrijk'. Gebruik liever: talrijk, dat staat voor een groot aantal.

Talmoed
Met een hoofdletter. Interpretaties van en aanvullingen op het Oude Testament die niet alleen het godsdienstige, maar ook het maatschappelijke leven van joden regelen.

tangconstructie
De zin 'de burgemeester verklaarde dat, als de taxichauffeurs niet snel de wettelijke bepalingen zullen opvolgen, hij de politie zal inschakelen' leest niet lekker. Het plaatsen van een bijzin midden in de lopende zin of een opeenhoping van woorden tussen lidwoord en bijbehorend zelfstandig naamwoord wordt een tangconstructie genoemd. Beter: de burgemeester verklaarde dat hij de politie zal inschakelen als de taxichauffeurs de wettelijke bepalingen niet opvolgen.

tank
Gepantserd gevechtsvoertuig, voorzien van een geschutskoepel met een zwaar kanon, bedoeld voor zwaar vuur; bijvoorbeeld de Amerikaanse Abrams en de Nederlandse Leopard.

tante betje
De (foutieve) zin: ‘Het hotel is prachtig en genieten wij volop van de zon’, wordt een 'tante betje' genoemd, naar het voorbeeld van de leraar en schrijver Charivarius (pseudoniem van Gerard Nolst Trenité, 1870-1946). Charivarius doopte dit taalverschijnsel zo, omdat hij van zijn tante Betje altijd brieven kreeg die wemelden van dit soort zinnen. Het probleem zit in de woordvolgorde. Goed is: het hotel is prachtig en wij genieten volop van de zon. Enkele voorbeelden uit de Schrijfwijzer van foute en correcte woordvolgorde:
- Morgen hebben we vrij en gaan we een dagje uit (correct).
- Morgen hebben we vrij en gaan we nu al vast plannen maken (tante betje: 'gaan we' moet zijn: we gaan).
Een tante betje kan vaak worden vermeden door na de woorden en, want en maar eerst het onderwerp te laten volgen en daarna de persoonsvorm.

T-balk
Met hoofdletter T en koppelteken. Zo ook: T-kruising, T-shirt.

tbc, tuberculose
Kleine letters. Afkorting voor tuberculose, een besmettelijke ziekte veroorzaakt door de tuberkelbacterie (Mycobacterium tuberculosis). Tbc-explosies worden veroorzaakt door personen met zogenoemde 'open' tuberculose, die voor anderen besmettelijk is. De ziekte wordt aangetoond met de Mantoux-reactie, een huidtest.

tbs
Kleine letters. Terbeschikkingstelling: strafrechtelijke maatregel die door de rechter kan worden opgelegd aan een verdachte bij wie tijdens het begaan van het delict een psychische stoornis bestond waardoor hij niet (geheel) toerekeningsvatbaar is. Verdachten aan wie de rechter deze maatregel oplegt, worden meestal opgenomen in een speciale tbs-kliniek.

te buiten
Twee woorden. Hij gaat zich te buiten aan chocolaatjes.

tegenwoordige tijd
Het gebruik van de tegenwoordige tijd heeft vaak een levendig effect, vooral in reportages. De lezer wordt direct bij de handeling betrokken. Het is wel zaak het gebruik consequent vol te houden en niet af te wisselen met het in de journalistiek meer gangbare gebruik van de verleden tijd. Omgekeerd is het ook zaak, als de verleden tijd wordt gebruikt, die niet opeens af te wisselen met de tegenwoordige tijd.

Bij citaten die iemands mening weergeven, is het niet altijd nodig de verleden tijd te gebruiken in de werkwoordsvormen van menen, vinden en dergelijke. ''Een onaanvaardbaar voorstel', vond de Israëlische premier'. Beter is: ... , vindt de Israëlische premier, want hij vindt het waarschijnlijk nog steeds.

te gronde, ten gronde
Oude naamvalsvorm. Het is te gronde richten, te gronde gaan. Een jurist zal een zaak ten gronde, ten principale, tot op de bodem uitzoeken.

tekeergaan
Aan elkaar. Het is: gaat tekeer, ging tekeer, is tekeergegaan.

tekort, te kort
Bij zelfstandig gebruik aan elkaar: een tekort aan zelfvertrouwen. Anders twee woorden: hij kwam zelfvertrouwen te kort.

tekortkomen
Aan elkaar. Het is: komt tekort, kwam tekort, is tekortgekomen.

tekortschieten
Aan elkaar. Het is: schiet tekort, schoot tekort, is tekortgeschoten.

De Telegraaf
Met twee hoofdletters, zoals in het logo van de krant. De naam van de krant wordt gecursiveerd, die van het concern niet.

telegramstijl
Een te korte aanduiding (‘telegramstijl’) hindert vaak de leesbaarheid. ‘Doel is... ’, ‘Voorbeeld: ... ’, ‘Aanleiding... ’. De leesbaarheid wordt bevorderd door de aanduiding uit te schrijven tot een lopende zin: het uitgangspunt van de tentoonstelling is...; het doel van de expeditie is...; de reden van het bezoek is...

temeer, te meer
Als bijwoord is temeer aan elkaar. Ik ben teleurgesteld over je gedrag, temeer omdat ik je had gewaarschuwd. In de combinatie des te meer wordt te meer als twee woorden geschreven.

te midden van
Drie woorden.

ten aanzien van
Ambtelijke taal. Alternatieven: op, over, tegen, van, voor, ten opzichte van.

ten einde, teneinde
spatie of niet

ten gevolge van
Drie woorden.

ten goede komen aan
Vier woorden. Het is ten goede komen aan: de opbrengst komt ten goede aan de kankerbestrijding. 'Ten goede komen van' is fout.

tenietdoen
Aan elkaar. Het is: doet teniet, deed teniet, heeft tenietgedaan.

ten laste leggen
Drie woorden: hem wordt doodslag ten laste gelegd. Het zelfstandig naamwoord is: tenlastelegging, aan elkaar.

ten minste, tenminste
Twee woorden in de betekenis 'minstens' of 'op z'n minst': er moeten ten minste tien leden aanwezig zijn om de vergadering doorgang te kunnen laten vinden. Aan elkaar in de betekenis 'althans': ik kom, als je dat tenminste goed vindt.

ten slotte, tenslotte
Twee woorden in de betekenis 'om te besluiten', 'tot slot': ten slotte nog dit; ten slotte kwam ook zij nog opdagen. Aan elkaar in de betekenis 'immers' of 'per slot van rekening': ik ben tenslotte wel goed, maar niet gek.
Ten slotte wordt nogal eens gebruikt om een afsluitende passage in een artikel te beginnen. Is een stoplap. Wekt de indruk van het afwerken van aantekeningen. Liever niet gebruiken.

tentoonstellen
Eén woord. Het is: stelt tentoon, stelde tentoon, heeft tentoongesteld.

terechtstaan
Eén woord. Het is: staat terecht, stond terecht, heeft terechtgestaan.

ter gelegenheid van
Drie woorden. Ambtelijke taal. Alternatieven: bij, voor.

ternauwernood
Aan elkaar.

terrorisme, terroristen
De definitie van terrorisme is omstreden. De Verenigde Naties hebben geen verdrag tegen terrorisme kunnen opstellen, omdat niet duidelijk is wat onder terrorisme moet worden verstaan. Uit de vele in omloop zijnde omschrijvingen kan worden gedestilleerd dat het gewelddaden betreft door niet-militairen om de maatschappij te ontwrichten en de bevolking te demoraliseren, teneinde een politiek doel te bereiken. Het geweld treft vooral burgers.
In het debat over de definitie speelt ook de veronderstelde rechtmatigheid van geweld een rol. Gerechtvaardigd verzet zou dan niet onder de noemer terrorisme vallen. Anderzijds hebben veel regeringen na de aanslagen van 11 september 2001 aangehaakt bij de oorlog tegen het terrorisme om oppositionele groepen als terroristisch te brandmerken.
Op dit gladde ijs moet de Volkskrant zich niet begeven. Het is niet aan ons in nieuwsberichten te bepalen of verzet al of niet gerechtvaardigd is.
Ook moeten we niet te lichtvaardig het beladen etiket terrorist gebruiken. Bovendien gaan de meeste definities uit van de methode, niet van de aard van het nagestreefde doel.
In geval van twijfel, of ter afwisseling, kunnen mogelijk andere termen worden gebruikt. Rebellen, strijders, opstandelingen en militanten zijn neutrale termen.
Het woord 'vrijheidsstrijders' klinkt zo heldhaftig en positief, dat het beter niet kan worden gebruikt. In mindere mate geldt dit voor 'verzetsstrijders'. Dit kan worden gebruikt voor bewegingen die niet te zeer in kwade reuk staan en in opstand komen of kwamen tegen kolonialisme of brute regimes.

terwijl
Terwijl doelt op gelijktijdigheid, maar wordt dikwijls gebruikt om een tegenstelling te accentueren: 'De handlanger van S. kwam een schikking overeen met het Openbaar Ministerie, terwijl de hoofdverdachte zijn zaak koste wat het kost wilde uitvechten.' In dit geval is maar beter op zijn plaats. In andere gevallen kan hoewel of ofschoon het juiste woord zijn. Vaak is de beste oplossing een nieuwe zin te beginnen in plaats van 'terwijl' te gebruiken.

ter zake
Twee woorden.

teveel, te veel
Bij zelfstandig gebruik aan elkaar: een teveel aan fouten. Anders als twee woorden: er worden te veel fouten gemaakt.

tevergeefs, vergeefs
Tevergeefs is een bijwoord: tevergeefs probeerde hij de trein te halen. Vergeefs is een bijvoeglijk naamwoord: vergeefse pogingen; al zijn pogingen waren vergeefs.

tevoorschijn komen
Twee woorden. Het is: komt tevoorschijn, kwam tevoorschijn, is tevoorschijn gekomen.
Zo ook: tevoorschijn brengen, tevoorschijn halen, tevoorschijn toveren.

teweegbrengen
Aan elkaar. Het is: brengt teweeg, bracht teweeg, heeft teweeggebracht.

zich teweerstellen
Aan elkaar. Het is: stelt zich teweer, stelde zich teweer, heeft zich teweergesteld.

tewerkstellen
Aan elkaar. Het is: stelt tewerk, stelde tewerk , heeft of is tewerkgesteld.

Thora
Met een hoofdletter. De eerste vijf boeken van het Oude Testament (Pentateuch: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium). In ruimere betekenis: het gehele Oude Testament. Ook: het stelsel van voorschriften en beginselen van het jodendom.

tijdsaanduiding
Schrijf niet '09.30 uur' of '09:30 uur', maar 9.30 uur, en nog liever half 10 ('s ochtends).
Noem bij het aanleveren van actuele kopij die (ook) online verschijnt de absolute tijdsaanduiding: donderdag, afgelopen woensdag, komende maandag. Voor de papieren krant kan de eindredacteur dit aanpassen. Daarbij geldt: noem in nieuwsberichten of nieuwsartikelen als tijdsaanduiding de eerste keer de dag waarop iets staat te gebeuren of is gebeurd. Daarna volstaat gisteren. Anticipeer zo veel mogelijk op de dag waarop de krant verschijnt. Gebruik dan ook vandaag en morgen.

Geef duidelijk aan in welke nacht iets is gebeurd, en schrijf niet uitsluitend 'gisternacht', 'maandagnacht' of 'afgelopen nacht'. Het is: in de nacht van maandag op dinsdag.

Gebruik bij berichtgeving uit het buitenland de plaatselijke tijd. Soms is het verhelderend de aanduiding plaatselijke tijd toe te voegen.

tijdschriftentitels
Vermeld namen van tijdschriften in teksten cursief: het weekblad Margriet. Volg desgewenst het spraakgebruik: een publicatie in de Nieuwe Revu.

De schrijfwijze van namen van buitenlandse bladen wordt bij voorkeur geheel gevolgd. Let daarbij op het gebruik van het lidwoord: het Franse weekblad Le Point, het Italiaanse nieuwsmagazine Panorama.

titels
Gecursiveerd worden:
titels van boeken, bundels, gedichten, films, toneelstukken, televisie- en radioprogramma's, liedjes en dergelijke (zonder aanhalingstekens): Het bureau, Wendingen, De aanslag, Who's Afraid of Virginia Woolf, Knielen op een bed violen, Joe Speedboot, NOS Journaal, Met het oog op morgen, Yesterday;
titels van kranten en tijdschriften: de Volkskrant, Vrij Nederland, NRC, The New York Times, Time;
titels van nota's, rapporten en dergelijke: de nota Voetbalvandalisme op de keper beschouwd, het RIVM-rapport Tijd voor Gezond Gedrag.

Titels van hoofdstukken uit boeken en dergelijke worden tussen aanhalingstekens geplaatst.
Een moeilijkheid doet zich voor als in een kop de titel van een boek, film, toneelstuk of iets dergelijks moet worden vermeld. Oplossingen hiervoor zijn het gebruik van hoofdletters of aanhalingstekens: 'Knielen op een bed violen' maakt veel tongen los.
In Groot-Brittannië en de Verenigde Staten bestaat de gewoonte de bepalende woorden in een titel met een hoofdletter te schrijven. We volgen die gewoonte bij het weergeven van de Engelstalige titels van bijvoorbeeld boeken en films: Crimes and Mercies The Fate of German Civilians under Allied Occupation; Hannah and Her Sisters.

toegankelijkheid
Bij het schrijven moet voortdurend rekening worden gehouden met het gezichtspunt van de lezer die niet elke kwestie tot in detail kent, maar die daarover wel wil worden geïnformeerd. Lezers kunnen in enkele categorieën worden onderverdeeld:
* Ingewijde lezers. Zij weten van de hoed en de rand en weten de dingen vaak beter dan de journalist.
* Belangstellende lezers. Zij zijn geïnteresseerd in het onderwerp, maar zijn er niet direct bij betrokken.
* Nieuwsgierige lezers. Zij zijn op zoek naar iets nieuws en willen daar het fijne van weten.
* Niet-geïnteresseerde lezers. Zij hebben geen belangstelling voor het onderwerp en slaan doorgaans artikelen op dat terrein over.

Toegankelijk schrijven betekent dat de journalist ernaar streeft zo te schrijven dat een belangstellende lezer het kan volgen. Volgens ingewijden zal hij daarbij nogal eens 'belangrijke' details achterwege laten of 'noodzakelijke' nuanceringen uit de weg gaan. Die concessies zijn vaak nodig om de belangstellende lezer van dienst te kunnen zijn. Ook in taalgebruik moet de journalist zich laten leiden door de belangstellende lezer. Jargon is er voor de ingewijden.

Belangrijke hulpmiddelen om de toegankelijkheid te bevorderen zijn:
* iets concreet omschrijven als het concreet kan, hoe concreter, hoe beter;
* als het even kan, voorbeelden geven bij abstracte uitspraken of constateringen;
niet blijven vastzitten aan de ambtelijke taal van veel stukken, maar die taal vervangen door levendiger omgangstaal;
* niet alles bekend veronderstellen; vaak is een korte samenvatting van het voorafgaande nodig;
* bij reportages of beschouwingen het microniveau (dicht bij de lezer) als uitgangspunt nemen en niet het macroniveau (overheidsbeleid, mondiaal gezichtspunt);
* een artikel zo opbouwen dat het van algemeen naar gedetailleerd gaat en van makkelijk naar moeilijk.

toer, tour, Tour
Een toer maken door Drenthe. Een wielertour winnen. De Tour de France. In afleidingen van Tour de France houdt Tour een hoofdletter: Tourbaas, Touretappe, Tourploeg.

toernooi, tournee
Deelnemen aan een toernooi. Op tournee gaan.

top
In combinatie met een telwoord: toptien, top-10, topvijftig; top-50, tophonderd, top-100.

Tories
Benaming van de Britse Conservatieve partij. Eén Conservatief is een Tory.

totale, in totaal
Kan vaak worden geschrapt: de (totale) opbrengst van de collecte bedroeg 100 duizend euro; de collecte bracht (in totaal) 100 duizend euro op.

totstandkomen
Aan elkaar. Het is: komt tot stand, kwam tot stand, is totstandgekomen.
Het zelfstandig naamwoord is totstandkoming.

transgender persoon, transgender man, transgender vrouw
Transgender mensen hebben een andere genderidentiteit dan die bij de geboorte is geregistreerd.

Een transgender vrouw heeft de transitie van man naar vrouw doorlopen en een transgender man van vrouw naar man. Bedenk goed of het relevant is de transgenderidentiteit van iemand te benoemen. De transgenderachtergrond is immers maar een van de aspecten van een persoon. Wanneer het verleden relevant is, kun je ook schrijven over een man of vrouw met een transitiegeschiedenis of transachtergrond.

Als we refereren aan het verleden, toen een transgender persoon nog een andere genderidentiteit had, gebruiken we nog steeds het huidige persoonlijke voornaamwoord. Bijvoorbeeld: Transgender vrouw Chelsea Manning werd gearresteerd als soldaat Bradley Manning, nadat zij informatie had doorgespeeld aan Wikileaks. Gebruik de vorige naam van een transgender persoon alleen als daar nadrukkelijke reden toe is.

Het woord ‘trans’ kan in combinatie met een zelfstandig naamwoord worden gebruikt. Bijvoorbeeld: transgemeenschap. In combinatie met een persoon gebruiken we altijd ‘transgender’. Bijvoorbeeld: transgender jongeren, transgender docent.

Let wel: een transitie betekent niet per definitie een geslachtsoperatie. ‘Een transitie is vooral een sociaal, mentaal en hormonaal proces’, aldus Maxim Februari in zijn boek De maakbare man. Wees beducht op ongepast taalgebruik. Een term als ‘ombouwen’ is niet alleen onbeschoft, het is ook feitelijk onjuist. Het suggereert dat een man pas een vrouw kan worden - of andersom - als hij aan zijn geslacht wordt geopereerd. Dat is achterhaald: de genderidentiteit wordt volgens de meest gangbare theorieën al vroeg in het brein vastgelegd. Voor de wet doet het er ook niet meer toe. Sinds juli 2014 kunnen transgender jongeren van 16 jaar of ouder makkelijker hun geslacht op de geboorteakte laten wijzigen als een deskundige vaststelt dat de overtuiging tot het andere geslacht te behoren blijvend van aard is.

Veel transgender mannen en transgender vrouwen zeggen dat zij van kinds af aan al voelden dat ze een ander geslacht hadden dan hun was toegewezen. Het is niet aan ons om dat te betwisten (zie ook de passage hierboven over de genderidentiteit, die volgens de meest gangbare theorieën al vroeg in het brein wordt vastgelegd). We schrijven daarom bij voorkeur niet ‘geboren als jongen/meisje’ wanneer we over een transgender persoon schrijven, maar eerder: ‘werd bij de geboorte geregistreerd (of gezien) als een jongen/meisje’.

Er zijn ook transgender mensen die zich als vrouw én als man indentificeren, of als het een noch het ander (zie non-binaire personen).

Zie ook: intersekse persoon, non-binair persoon en lhbti-persoon.

trappen van vergelijking
Een bijvoeglijk naamwoord kan sterker gemaakt worden:
mooi, mooier, mooist.
De trappen van vergelijking heten achtereenvolgens: de stellende trap, de vergrotende trap en de overtreffende trap. De vergrotende trap eindigt meestal op -er, de overtreffende trap meestal op -st. Omdat bij woorden op -de, -isch, -sk, -st en -sd de uitgang op -st onuitspreekbaar is, worden deze woorden in de overtreffende trap voorafgegaan door meest:
solide solider meest solide
pittoresk pittoresker meest pittoresk
dramatisch dramatischer meest dramatisch
oversekst oversekster meest oversekst
bedeesd bedeesder meest bedeesd
relaxed relaxter meest relaxed

Omdat sommige woorden met -er of -st een vreemd beeld opleveren, raadt de Schrijfwijzer aan in zulke gevallen een omschrijving met meer of meest te gebruiken: continuer, meest continue; geschikter, geschiktst / meest geschikt; meer verloederd, meest verloederd.
Maar, luidt de waarschuwing: 'Probeer echter eerst of u kunt volstaan met een vorm op -er of -st. Omschrijvingen met meer en meest doen nogal Engels aan.'

Als een bijvoeglijk naamwoord eindigt op een voltooid deelwoord, dan wordt het voorafgaande deel verbogen:
zwakbegaafd, zwakkerbegaafd, zwakstbegaafd.
Zo ook:
dichtbevolkt, dichterbevolkt, dichtstbevolkt;
hooggelegen, hogergelegen, hoogstgelegen;
drukbezocht, drukkerbezocht, drukstbezocht.
Als het bijvoeglijk naamwoord eindigt op een tegenwoordig deelwoord, dan wordt dat verbogen:
diepgravend, diepgravender, diepgravendst.

trema
Een trema (deelteken) wordt gebruikt als het woord zonder deelteken verkeerd kan worden uitgesproken. Het is 'officieel' zonder trema, maar 'officiële' met trema. Het is variëren en gevarieerd, distantiëren en gedistantieerd, financiële en financieel, reële en reëel.
Of de e in de meervoudsvorm van woorden op -ie (harmonie, kolonie) wordt verdubbeld, hangt af van de klemtoon. Valt de klemtoon op de laatste lettergreep, dan wordt de uitgang -ieën, met het trema op de tweede e: harmonie, harmonieën. Valt de klemtoon op een andere lettergreep, dan wordt de e niet verdubbeld: koloniën, neuriën, ruziën, taxiën.
Geen deelteken wordt gebruikt in woorden als ontplooiing, lawaaiig, glooiing, buiig. Wel een deelteken wordt gebruikt in smeuig, reünie, patiënt, conciërge, ruïne, vacuüm.
Het deelteken vervalt als het bij het afbreken van een woord terechtkomt op de eerste letter van een nieuwe regel.
Het trema wordt niet gebruikt tussen delen van samenstellingen. In plaats daarvan komt een koppelteken: na-apen, toe-eigenen, zo-even.
Voluit geschreven telwoorden krijgen een trema: tweeënhalf, drieënhalf (let op: niet tweeëneenhalf, drieëneenhalf).

Trêveszaal
De kamer waarin het Twaalfjarig Bestand (Trêves) werd gesloten, krijgt een dakje op de eerste e.

triatlon
Zonder streepje en zonder h. Het is ook: triatleet. De bond heet: Nederlandse Triathlon Bond.

tussen-n in samenstellingen
In de witte spelling is het al of niet plaatsen van de tussen-n in samenstellingen een vrije kwestie. Paddestoel en paddenstoel, pannekoek en pannenkoek: beide spellingwijzen mogen. Het Witte Boekje formuleert wel enkele principes en maakt in de woordenlijst een keuze.

De uitgangspunten zijn geformuleerd op basis van wat gangbaar is en op basis van een enquête onder taalgebruikers over hun voorkeuren. Ze hebben betrekking op samenstellingen waarvan het eerste deel een zelfstandig naamwoord is en waarin tussen het eerste en het tweede deel e of en komt.

We schrijven doorgaans een tussen-n:
als het eerste deel van de samenstelling direct doet denken aan een meervoud: aandelenkoers, gedachtenlezen, hordenloop, kersentaart, kippenhok, ledental, secondenlang, woordenlijst;
als het eerste deel verwijst naar een persoon of naar personen: ziekenhuis, jongerendebat, boerenhoeve, vrouwenkwaal.

We schrijven doorgaans geen tussen-n:
als het samenstellingen betreft waarvan het eerste deel geen meervoud heeft of alleen een meervoud op een s: hittegolf, rijstebrij, tarwebloem, gortepap, terrorismebestrijding, vredelievend, gildebroeder, macheteslag;
als het meervoud van het eerste deel weinig gebruikt wordt, als het n-meervoud van het eerste deel ongewoon is, of als in de context de gedachte aan het enkelvoud duidelijk over-heerst: breedtegraad, gemeenteraad, gildebroeder, kerkeraad, Koninginnedag, ruggemerg, smartegeld, spinneweb, stedebouw, zieleheil, zonneschijn;
als de samenstelling niet letterlijk moet worden opgevat en in z'n geheel een eigen betekenis heeft gekregen: hanepoten (slordig handschrift), paddestoel (geen stoel), pannekoek (geen koek), ruggespraak, zwanezang (laatste werk). Het betreft hier ook vaak een scheldwoord of (dis)kwalificatie: apekop, kattekop, klassevrouw, dat is geen kattepis, reuzekerel, spillebeen, takkewijf.

tussen-n in afleidingen
Voor afleidingen ligt het al of niet schrijven van een tussen-n in de meeste gevallen vast. Het betreft woorden met een achtervoegsel. De belangrijkste zijn: -lijk, -dom, -loos en -achtig: plaatselijk, namelijk, gezamenlijk, sterrendom, wolkenloos en lenteachtig.

Enkele algemene principes:
Afleidingen krijgen over het algemeen een tussen-e, maar als het linkerdeel van zichzelf al op -en eindigt, blijft deze -en staan: hopelijk, wezenlijk.
Voor -lijk en -achtig komt zelden een tussen-n: dadelijk, kerkelijk, bangelijk, juteachtig, lenteachtig.
Voor -loos komt meestal geen tussen-n: woordeloos, sprakeloos.
Die tussen-n komt er wél als er veel nadruk ligt op het meervoud van het eerste deel: ideeënloos, puntenloos onderaan staan, na jaren weer schuldenloos zijn. Maar als onschuldig wordt bedoeld is schuldeloos beter. Verder: een grenzeloos vertrouwen, een grenzenloos Europa.
Voor -dom komt altijd een tussen-n: godendom, studentendom, vorstendom.

tussen-s in samenstellingen
De tussen-s in samenstellingen is een vrije kwestie: geluid(s)hinder, onderzoek(s)instituut en dood(s)kist. Er zijn geen vaste regels. Dit hangt samen met de variatie in uitspraak van veel samenstellingen. Afhankelijk van de vraag of de tussen-s wordt gehoord of niet, wordt hij geplaatst. De meeste taalgebruikers zullen meningsverschil en stadsdeel met -s- schrijven, maar cultuurverschil en bestanddeel zonder.

Gangbaar is een tussen-s in te voegen:
als het eerste deel op -heid, -ing of -iteit eindigt: vrijheidsstrijder, ontwikkelingsland, identiteitsbewijs;
als het eerste deel een persoonsnaam is op -er, -eur, -ier of -aar met een meervoud op -s: jagerstas, ingenieursdiploma, portiersloge, kunstenaarskring;
als het eerste deel een zelfstandig naamwoord is dat begint met be-, ge- of ver-: gewrichtsband, bestaansminimum, verblijfsvergunning (maar geheimschrift en verbanddoos).
Gangbaar is geen tussen-s in te voegen:
als het eerste deel een zelfstandig naamwoord is dat een meervoud heeft op -s en niet verwijst naar een levend wezen: kamerplant, ladderwagen, sleutelbos;
als het eerste deel een zelfstandig naamwoord is dat eindigt op -ier en geen persoon aanduidt: formuliergrootte, portierkruk;
als het woord eindigt op het achtervoegsel -schap: auteurschap, bedrijfschap, schrijverschap.
tussen-s in afleidingen

Bij afleidingen (woorden waarvan niet elk deel als zelfstandig woord kan voorkomen) is de tussen-s vrij: uitzicht(s)loos, kruidenier(s)achtig. Gebruik de uitspraak als houvast.
Gangbaar is een tussen-s in te voegen als het woord eindigt op de achtervoegsels: -waardig, -waard, -gewijs, -halve: achtenswaardig, behartigenswaardig, vermeldenswaard; steekproefsgewijs, fatsoens-halve.

twee grootste, grootste twee
Vaak wordt geschreven: 'de drie hoogste klassen van het vwo' als de klassen 4, 5 en 6 worden bedoeld, of: 'de twee grootste omroepen'. In beide gevallen kan er maar één de hoogste of de grootste zijn. Correct is: de hoogste drie klassen van het vwo, de grootste twee omroepen.

Tweede Kamer, Tweede Kamerlid
Met hoofdletters, ook in samenstellingen: Tweede Kamerlid, Kamerlid, oud-Tweede Kamerlid. De 150 leden worden om de vier jaar gekozen door de kiesgerechtigde Nederlanders, tenzij het kabinet eerder valt. Dan worden tussentijdse verkiezingen gehouden.

Twente, Twenthe
De streek in het oosten van Overijssel heet Twente, bijvoeglijk naamwoord Twents. De vliegbasis heet Vliegbasis Twenthe, de voetbalclub FC Twente en het bedrijf Twentsche Kabel.

U

u, uw
Kleine letters.

u of je
Geïnterviewden spreken we in principe met 'u' aan. De interviewer is een representant van de lezer en die zou de geïnterviewden in de meeste gevallen ook met 'u' aanspreken. Welke aanspreekvorm tijdens het interview is gebruikt, doet er in principe niet toe.
Het nadeel van een informelere aanspreekvorm 'je' is dat die een hechte band tussen interviewer en geïnterviewde suggereert, die de lezer op afstand zet. Een ander nadeel van 'je' is dat het een zakelijke en kritische benadering in de weg kan staan.
Ook hier geldt het potsierlijkheidscriterium. In sectoren waar veel jong talent rondloopt (kunst, sport, media) is het gebruik van 'u' soms potsierlijk. De lezer zou in dergelijke gevallen ook nooit 'u' gebruiken. Bij persoonlijke interviews is het ook niet altijd nodig om afstand te bewaren, waardoor eerder op 'je' kan worden overgeschakeld. In katernen en bijlagen die persoonlijker zijn (zoals V en Magazine) zullen geïnterviewden vaker met 'je' worden aangesproken.
Personen die macht hebben of een zware verantwoordelijkheid dragen, zoals politici en directeuren, worden altijd met 'u' aangesproken, omdat de lezer hierbij een afstandelijke houding verwacht en mag verwachten.
Ook de lezer van de krant spreken we met 'u' aan. Nooit met 'wij', want dat suggereert dat de lezers van de Volkskrant iets gemeen hebben. We beschouwen elke lezer als individu dat er zijn hoogst persoonlijke eigenschappen, opvattingen en smaken op nahoudt en dus nooit tot een groep kan worden gerekend.

U-balk
Met hoofdletter U en koppelteken.

uitdrukkingen (verhaspelde)
Geregeld worden uitdrukkingen verhaspeld. Houd bij het schrijven de goede uitdrukking in de gaten.
Niet: 'de tegenstanders huilden met de wolven in het bos mee', maar: de tegenstanders huilden mee met de wolven in het bos.
Niet: 'de reorganisatie heeft de kop van de directeur gekost', maar: de reorganisatie heeft de directeur de kop gekost.
Niet: 'de oranje petjes vlogen als zoete broodjes de deur uit', maar: de oranje petjes gingen als warme broodjes over de toonbank.
Bedenk ook dat sommige uitdrukkingen (zoals de warme broodjes hierboven) zo vaak worden gebruikt dat ze een cliché dreigen te worden; gebruik als dat risico bestaat, liever een alternatief.

uitdrukkingen (vreselijke)
Vermijd zo veel mogelijk vreselijke uitdrukkingen of vervang ze door betere equivalenten:
aangeven (dat): zeggen
aansturen (team): leiden, stimuleren
afbouwen (beleid, subsidie): afbreken, geleidelijk beëindigen
de afslanking van diensten: personeelsvermindering
bol staan: vol staan
de buis: televisie
de bühne: het toneel
(de boodschap goed) communiceren: overbrengen, doorgeven
de Kamerbrede motie: algemeen gesteund
de kou is uit de lucht (onderhandelingen): een breuk voorkomen
de zaak is rond: klaar, afgesloten, eens zijn
ermee omgaan (gevoelens): (kunnen) hanteren
ervoor gaan: zich inzetten
hard maken: aantonen, bewijzen
heikel: netelig, hachelijk
het -gebeuren: woord schrappen
het kan niet zo zijn dat: het is onmogelijk, mag niet, is onwenselijk
het (niet) zien zitten: (geen) zin hebben in
iets hoog opspelen: zwaar laten wegen, ver doorvoeren
laat dat helder zijn: duidelijk
naar beneden bijstellen (prijzen): verlagen
naar de... toe (lezer): tegen, tegenover, jegens
niet door één deur kunnen: conflict hebben
niet meer pikken: accepteren
ondanks (het feit) dat: hoewel
op de agenda zetten: onder de aandacht brengen
op de kaart zetten: bekendheid geven
ophoesten: opbrengen, voor de dag komen met
opstarten (verkiezingscampagne): beginnen
overkomen (raar, vreemd): een indruk maken
ruk naar rechts (verkiezingen): verschuiving
starten: beginnen (bij voorkeur beperken tot: de motor starten en sportwedstrijden starten)
terugfluiten: maatregel van iemand ongedaan maken, tot de orde roepen
terug naar af/bij af: voor niets geweest
uitbouwen (beleid): uitbreiden
wisselen (argumenten): overleggen
scoren namens (sport): scoren voor

Vermijd opgetuigde vaste uitdrukkingen als:
de politieke tering naar de economische nering zetten;
een pedofiele bom onder r.k. kerk in Amerika;
door de politieke porseleinkast stampen;
het klappen van de opvoedkundige zweep kennen;
in ons sportief vaarwater zitten.

uiterst
Versterkend bijwoord. Kan vaak zonder bezwaar worden geschrapt: ik vind dat muziekstuk (uiterst) fraai.

uit hoofde van
Ambtelijke wending. Probeer die zo veel mogelijk te vermijden. Alternatieven zijn: vanwege, op grond van.

uitroepteken
Gebruik het uitroepteken spaarzaam. Het kan worden gebruikt bij uitroepen in citaten en dergelijke, maar in de regel moet de tekst voor zichzelf spreken.

uitzetten, deporteren
Voor het wegsturen of wegbrengen van vreemdelingen kan afhankelijk van de context gesproken worden van deporteren (deportaties) of uitzetten (uitzettingen). Vanwege de associatie van ‘deporteren’ met de Tweede Wereldoorlog (transport naar concentratiekampen en gaskamers), verdient ‘uitzetten’ de voorkeur, tenzij het gaat om grootschalige en gedwongen verplaatsingen.

Let op de spatie: het is In 1967 werd hij uitgezet, maar Hij is het land uit gezet, dus niet: het land uitgezet (de bepaling is niet ‘het land’, maar ‘het land uit’). Zo ook Hij is Hongarije uit gezet, of Hij is uit Hongarije uitgezet (niet: Hij is Hongarije uitgezet).

ulama
Geen hoofdletter. Islamitische wetgeleerden. Het woord ulama is het meervoud van alim, wetgeleerde; niet: 'ulama's'.

ultiem
Allerlaatste: een ultieme poging om tot vrede te komen. Wordt vaak clichématig gebruikt: 'de ultieme biografie'.

umma
Mondiale moslimgemeenschap. De umma wordt gezien als een wereldwijde eenheid, waartoe die landen worden gerekend waar de islam de hoofdgodsdienst is, of algemener, waartoe alle moslims behoren.
Door sommige radicale moslims wordt eenheid in de umma gezien als een te realiseren ideaal. Daarin past een kalief als hoofd van de umma, met wereldlijke en religieuze macht, en de bijbehorende herinvoering van de sharia.
Zie ook: kalifaat

uniek
Betekent enig in zijn soort, onvergelijkelijk. Pas op met het gebruik van dit bijvoeglijk naamwoord. Alles wordt al snel 'uniek'. De uitdrukking 'tamelijk uniek' kan niet, als wordt bedoeld: tamelijk zeldzaam. 'Het meest uniek' kan evenmin.

Unie
Vakbond de Unie heeft rond de 60 duizend leden en was tot eind 2012 onderdeel van vakcentrale MHP. De Unie is daar uitgestapt omdat MHP zich te veel op ambtenaren zou richten. De MHP heet sinds 2014 de VCP.

universiteiten, kennisinstellingen en hun namen
We hanteren voor het noemen van universiteiten en aanverwante onderwijs- en onderzoeksinstellingen het gangbare Universiteit van. Zoals we het schrijven: de Universiteit van Melbourne, zo schrijven we ook: de Universiteit van Twente. Dat ze op die instelling Engels spreken, doet niet terzake voor de manier waarop we de instelling aanduiden. Bij de keuze tussen Universiteit [Stadsnaam] dan wel Universiteit van [stadsnaam] volgen we de bij de instelling zelf gehanteerde vorm.
We gaan niet mee in logo-achtige versieringen als een + achter de naam. Het is Maastricht UMC, niet Maastricht UMC+.

Erasmus Universiteit Rotterdam
TU Delft, Technische Universiteit Delft
TU Eindhoven, Technische Universiteit Eindhoven
Universiteit van Amsterdam
Universiteit van Tilburg
Universiteit van Twente
Vrije Universiteit Amsterdam, VU Amsterdam
Universiteit Utrecht (zonder ‘van’)
Universiteit Maastricht (zonder ‘van’)
Universiteit Leiden (zonder ‘van’)
Radboud Universiteit Nijmegen / Radboud Universiteit
Wageningen Universiteit / Universiteit van Wageningen, afkorting WUR (van Wageningen University & Research)
Rijksuniversiteit Groningen (zonder ‘van’)

Erasmus MC
UMC Groningen
UMC Utrecht
Amsterdam UMC (dus niet meer VUmc en AMC)
Maastricht UMC
Radboud UMC
LUMC / Leids Universitair Medisch Centrum

TNO
Amolf
Naturalis (verandert zelf geregeld van naam, nu: Naturalis Biodiversity Center)
Het Natuurhistorisch
Teylers Museum
Stichting wetenschappelijk onderzoek verkeersveiligheid, SWOV
Rijksmuseum van Oudheden (RMO)
Museum Volkenkunde
Nationaal instituut voor onderzoek der zee (NIOZ)
Nationaal instituut voor ecologisch onderzoek (NIOO)
Het Hubrecht Instituut
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW)
Onderzoeksfinancier NWO

Universiteit van Toronto
Universiteit van Melbourne
Universiteit van Kobe in Japan
Berkeley Universiteit in Californië
Universiteit van Californië in San Francisco
de koninklijke Zweedse wetenschapsacademie
het Max Planck-instituut voor evolutionaire antropologie

Uitzonderingen op grond van het ‘potsierlijkheidscriterium’ zijn pnder meer:
Natural History Museum in Londen
University College in Londen (UCL)
de Royal Society
National Geographic Society
Jardin des Plantes
Massachusetts Institute of Technology (MIT), ook te omschrijven als ‘het Bostonse technologie-instituut MIT’
Het Smithsonian-instituut

UWV

Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen. Fusieorganisatie van de uitvoeringsinstellingen voor WW en WAO/WIA.

V

V-teken
Met hoofdletter V en koppelteken.

vakcentrale
Overkoepelende organisatie van vakbonden. De drie vakcentrales in Nederland zijn de FNV, het CNV en de VCP (Vakcentrale voor Professionals, voor april 2014 bekend als MHP). Leden van de vakcentrales zijn de aangesloten bonden.

valuta
Italiaans voor muntsoort. Alle valuta's worden met kleine letters geschreven: euro, dollar, Zwitserse frank, yen, pond, bitcoin. Vermeld als het even kan hoeveel het bedrag in euro's is.

vanaf, van af
Aan elkaar: vanaf het hoogste punt heb je een mooi uitzicht. Maar: je ziet ervan af, het hangt ervan af, want het werkwoord is: afzien van, afhangen van.

vannacht
Vannacht alleen gebruiken voor de tijd tussen twaalf uur 's avonds en het moment van bezorging van de krant. Wees voorzichtig bij het anticiperen op gebeurtenissen die zich vannacht afspelen. Schrijf in zo'n geval: vannacht om twee uur was het nog niet zeker of het kabinet eruit zou komen.

vanuit, van uit
Aan elkaar: je bekijkt de stoet vanuit het raam; vanuit de toren heb je een prachtig uitzicht over de stad. Maar: je gaat ervan uit dat hij komt, want het werkwoord is: uitgaan van.

vanwege het feit dat
Lelijke wending. Beter is: wegens.

variëren, gevarieerd
Geen trema in het voltooid deelwoord. Ook de tegenwoordige tijd enkelvoud (varieer, varieert) en de verleden tijd (varieerde, varieerden) hebben geen trema.

Vastenavond
Met een hoofdletter.

Vaticaanstad
Soevereine wereldlijke staat onder leiding van de paus.
Zie ook appendix 3: Landen, hoofdsteden en inwoners

verantwoording, verantwoordelijkheid
Iemand legt verantwoording af over of voor zijn daden. Iemand draagt de verantwoordelijkheid voor zijn daden.

verbeurdverklaring
Met een d. Bijkomende straf die een rechter kan opleggen.

verdachte
Iemand die wordt opgepakt voor een strafbaar feit, is alleen verdachte en geen 'dader', 'moordenaar', 'verkrachter' of 'overvaller'. Hij is onschuldig, totdat de rechter heeft uitgesproken dat hij schuldig is.

verder
Verder wordt nogal eens gebruikt om een nieuwe passage in een artikel te beginnen. Is een stoplap. Wekt de indruk van het afwerken van aantekeningen. Liever niet gebruiken.

Verdrag van Rome
Europees verdrag voor de mensenrechten. Formeel heet dit verdrag: Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden. Op de naleving van de rechten en vrijheden wordt toegezien door de Europese Commissie voor de Rechten van de Mens, het Europese Hof voor de Rechten van de Mens en het comité van ministers van de Raad van Europa. Een klacht kan alleen worden ingediend als de nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput, dat wil zeggen als de zaak in eigen land tot in hoogste instantie is uitgeprocedeerd.

De commissie beoordeelt of een klacht ontvankelijk is. Is dit het geval, dan volgt onderzoek van de feiten. Als de commissie oordeelt dat sprake kan zijn van schending, legt zij de klacht voor aan het hof, dat een uiteindelijk oordeel velt.
Nationale rechters zijn verplicht wetten te toetsen aan de bepalingen van het verdrag.

Verenigde Naties (VN)
Meervoudig begrip. Het is: de Verenigde Naties (of VN) roepen op tot hulp aan Darfur. De Engelse afkorting 'UN' niet gebruiken.

Verenigde Staten (VS)
Als landennaam is VS meervoudig: de VS (Verenigde Staten) zijn van plan. De Engelse spelling blijft gehandhaafd (North Carolina), behalve bij Californië, en Hawaii (zonder trema). De Engelse afkorting 'USA' niet gebruiken.

Let op: Amerika is geen synoniem van Verenigde Staten. Amerika omvat Noord-, Midden en Zuid-Amerika en is dus groter dan alleen de VS.
Zie ook appendix 3: Landen, hoofdsteden en inwoners

verlies lijden
Verlies wordt altijd geleden en nooit gemaakt; winst wordt gemaakt (of geboekt). Er zijn verlieslijdende en winstgevende zaken. Nooit: 'verliesgevend'.

vermeend
De eerste betekenis van vermeend is: niet zijnde wat het genoemde aanduidt, synoniem: gewaand. De tweede betekenis is: vermoedelijk. Om misverstanden te voorkomen is het beter de vermoedelijke dader te schrijven in plaats van 'vermeende dader', als een vermoedelijke dader wordt bedoeld.

verschillende, verscheidene
Van verschillende kan worden gesproken als inderdaad sprake is van verschillen. Vaak wordt het woord gebruikt als wordt bedoeld: een aantal.
Een voorbeeld: 'verschillende aanwezigen merkten op dat het voorstel niet realistisch is'. Het betreft hier niet de onderlinge verschillen tussen de aanwezigen, maar het feit dat er enkele aanwezigen aan het woord waren. Beter is: enkele aanwezigen... Een juist gebruik van verschillende is: het pakket was gefrankeerd met vier verschillende postzegels.
Een voorbeeld van goed gebruik van verscheidene is: ik heb je verscheidene keren tevergeefs gebeld.
Van Dale noemt verschillende als synoniem van verscheidene, maar alleen in informeel taalgebuik.

verschoningsrecht
Het recht dat een getuige heeft op grond van zijn familierelatie met de verdachte of op grond van zijn beroep (advocaten, artsen, notarissen en geestelijken) om vragen van de rechter onbeantwoord te laten. Een getuige mag zich ook verschonen van het geven van een antwoord als hij zichzelf daardoor zou belasten. Journalisten hebben geen verschoningsrecht. Wel is in de rechtspraak erkend dat journalisten onder omstandigheden vragen niet hoeven te beantwoorden om hun bronnen te beschermen.

verstrekkend
Aan elkaar en zonder accent, ook als het een verstrekkende maatregel betreft. Verstrekkend heeft nog een betekenis: de minister heeft de gratis heroïne verstrekkende gemeente ter verantwoording geroepen.

vertaalfouten
Enkele veel voorkomende vertaalfouten uit het Engels:
Administration is regering of bestuur, niet 'administratie'.
The Bush administration is de regering-Bush, niet 'de Bush-regering'.
All but is bijna, niet 'allesbehalve'.
The alleged killer of mr X is degene die X zou hebben vermoord of: degene die ervan wordt verdacht X te hebben vermoord, niet 'de vermeende moordenaar van X'.
To announce is meestal verklaren, bekendmaken, niet 'aankondigen'.
Billion is miljard, niet 'biljoen'.
Barracks is kazerne, niet 'barakken'.
To challenge is meestal tarten, aanvechten, niet 'uitdagen'.
To claim is meestal beweren, niet 'opeisen'.
Committee is vaak het bestuur of de commissie, niet het 'comité'.
To confirm is meestal verklaren of zeggen, niet 'bevestigen'.
To control is beheersen, macht uitoefenen, niet 'controleren'.
To describe as is noemen, niet 'omschrijven als'.
To dominate is vaak de meerderheid hebben, niet 'domineren'.
Dramatic is vaak indrukwekkend, aangrijpend, ingrijpend, en lang niet altijd 'dramatisch'.
Eventually is uiteindelijk, niet 'eventueel'.
Global is mondiaal, niet 'globaal'.
Een human rights advocate is een voorvechter van mensenrechten, geen 'mensenrechtenadvocaat'.
Een human rights lawyer is wel een mensenrechtenadvocaat.
In an effort to liever vertalen met proberen of trachten, niet met 'in een poging om'.
Massive support is steun van alle kanten, niet 'massieve steun'.
Minister is vaak dominee of geestelijke, soms minister.
Mr Wanders, a jurist is de jurist Wanders, niet 'Wanders, een jurist'.
To report is verslag doen, niet 'rapport uitbrengen'.
The second biggest is de op een na grootste, niet 'de tweede grootste'; third biggest is de op twee na grootste.
Sooner or later is vroeg of laat, niet 'vroeger of later'.
Statistics kan vaak beter vertaald worden met getallen of cijfers dan met statistiek of statistieken.
To tell is vaak zeggen of verklaren, niet 'vertellen'.
Travesty betekent karikatuur, parodie, vertekening, bespotting, niet 'travestie'.
Troops, voorafgegaan door een telwoord om het aantal aan te geven, is soldaten of manschappen, niet 'troepen'.
Unprecedented is uniek, iets dat nooit eerder is gebeurd, niet 'zonder precedent'.
To welcome is vaak toejuichen of blij zijn met en niet altijd 'verwelkomen'.
Silicon is in het Nederlands silicium en niet 'siliconen'. Potassium is kalium, het Engelse sodium is natrium.

Enkele begrippen uit de Amerikaanse rechtspraak:
First degree murder is moord (met voorbedachten rade).
Second degree murder is doodslag (met opzet, maar zonder voorbedachten rade).
Manslaughter kan zowel doodslag als dood door schuld betekenen. Soms wordt dit daarom verduidelijkt als voluntary manslaughter (doodslag) of involuntary manslaughter (dood door schuld).

Uit de Britse rechtspraak:
High Court is rechtbank en niet 'hooggerechtshof'.
Court of Appeal is gerechtshof en niet 'hof van beroep'.
Law Lords is wat in Nederland de Hoge Raad is.
persbureaukopij (buitenlandse)

via
Bij voorkeur gebruiken in de letterlijke betekenis: hij gaat van Amsterdam via Den Haag door naar Rotterdam. In de figuurlijke betekenis, 'dat proberen we via onderhandelingen te bereiken', kan via beter worden vervangen door door of met.

vicepresident
Zonder koppelteken. Zo ook: vicepremier.

Vinex, vinex
Vinex (met een hoofdletter) is de afkorting van Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra. We schrijven: vinexwijk, vinexlocatie.

virus
Namen van virussen worden, net als die van bacteriën, doorgaans met een kleine letter geschreven. Dus: rhinovirussen, hepatitisvirussen.

vj
Kleine letters. Staat voor veejay, videojockey. Niet: 'veejee'.

Vluchteling, asielzoeker, migrant
In het gevoelige migratiedebat speelt terminologie een belangrijke rol. Daarom moeten we begrippen zorgvuldig kiezen. Vaak wordt migrant gebruikt waar het een asielzoeker of vluchteling betreft en omgekeerd.
Wie van het ene land naar het andere vertrekt, migreert. De verzamelterm voor deze personen is migranten. Mensen die emigreren voor werk noemen we arbeidsmigranten of economische migranten. In het geval van theoretisch opgeleiden spreken we ook wel van kennismigranten. De term ‘economische vluchteling’ klopt in deze context niet. Het begrip vluchteling reserveren we voor mensen die vluchten wegens oorlog, onderdrukking of vervolging en elders bescherming zoeken.
Volgens de definitie van het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties is een vluchteling iemand die in zijn thuisland ‘gegronde vrees’ heeft voor vervolging op grond van ras, godsdienst, nationaliteit, seksuele voorkeur of politieke overtuiging, en die in het eigen land geen bescherming krijgt.
In internationaal verband, bijvoorbeeld door donors en hulporganisaties, worden onder vluchtelingen ook internally displaced person (IDP’s) geschaard. Wij spreken over ontheemden, oftewel mensen die elders in eigen land een veilig heenkomen hebben gezocht. Grosso modo blijft ruim de helft van de vluchtelingen binnen de eigen landsgrenzen.
Wie in een ander land asiel vraagt, is asielzoeker. Het betreffende land gaat na of de asielzoeker onder het VN-Vluchtelingenverdrag valt en bescherming nodig heeft. Dit onderzoek gebeurt in een asielprocedure.
Als een asielzoeker een verblijfsvergunning krijgt, wordt hij statushouder. Statushouders gaan deel uitmaken van de Nederlandse samenleving. De overheid hanteert ook de term nieuwkomers voor personen die niet in Nederland zijn geboren maar hierheen zijn gekomen om er lange tijd te blijven. Deze term omvat vluchtelingen en statushouders, maar ook mensen die hier legaal zijn gekomen door bijvoorbeeld gezinshereniging of voor werk. In de context van de overheid kunnen we deze term gebruiken – mits uitgelegd –, maar we gebruiken het begrip niet zelfstandig.
Voor wie een verblijfsvergunning na een asielprocedure is geweigerd, gebruiken we bij voorkeur de term: afgewezen asielzoeker.
In de asielprocedure bevinden zich ook personen die vrijwel geen kans maken op een verblijfsvergunning, omdat ze uit zogenoemde veilige landen komen - volgens het VN-vluchtelingenverdrag hebben zij geen recht op bescherming. Deze groep wordt in de politiek wel aangeduid als veiligelanders. Deze term kan in zo’n politieke context worden gebruikt wanneer het de asielprocedure betreft, maar wees je ervan bewust dat de term inmiddels een negatieve bijklank heeft gekregen omdat hiermee vaak afgewezen asielzoekers worden bedoeld die overlast veroorzaken in opvang- of asielcentra.
Afgewezen asielzoekers en migranten die nooit een verblijfsvergunning hebben aangevraagd, verblijven hier mogelijk illegaal. Toch proberen we de algemene term illegalen te vermijden. Het verblijf is immers onwettig; niet de mens zelf. Een asielzoeker of migrant kan wel onwettige dingen doen en illegaal het land zijn binnengekomen en na afwijzing van een asielstatus in de illegaliteit zijn verdwenen, bijvoorbeeld. We benoemen de situatie liefst zo precies mogelijk zoals in afgewezen asielzoeker, Tunesische migrant zonder verblijfsvergunning of migrant die hier illegaal verblijft. Vraag indien mogelijk zélf de persoon hoe hij of zij de eigen situatie zou beschrijven.
Op het moment dat een groep mensen (illegaal) het land binnenkomt, bijvoorbeeld in een boot over de Middellandse Zee, is vaak niet duidelijk of het mensen betreft die oorlog of vervolging ontvluchten, dan wel mensen die werk zoeken of een ander motief hebben om de gok te wagen, bijvoorbeeld omdat ze zich bij hun familie willen voegen. Zolang we verder niets weten over hun persoonlijke motieven of omstandigheden, kunnen zij worden omschreven als vluchtelingen en andere migranten. Let op: wanneer een van de termen willekeurig wordt gekozen voor een kop of streamer, kan de lezer op het verkeerde been worden gezet. Een waterdichte oplossing hiervoor bestaat niet. Er valt iets voor te zeggen om een groep die overwegend uit vluchtelingen uit oorlogsgebied bestaat, zoals de Syriërs die in 2015 massaal met rubberboten vanuit Turkije naar Griekenland vluchtten, consequent als vluchteling aan te duiden.
Op het moment dat een boot vanuit Calais naar Groot-Brittannië oversteekt met hoofdzakelijk mensen uit veilige landen zoals Bangladesh of Koerdisch Irak, zouden ze aangeduid kunnen worden als migranten. Dit doet echter geen recht aan het feit dat elk individu het recht heeft om asiel aan te vragen; mensen uit Irak of Bangladesh kunnen ook vluchten omdat ze vervolgd worden vanwege hun politieke of seksuele voorkeur. De groep aanduiden als asielzoekers is ook geen solide optie, omdat deze migranten zich na aankomst veelal niet melden voor de – voor hen kansloze – asielprocedure en welbewust kiezen voor een bestaan in de illegaliteit. Ook in dit geval verdient de combinatie ‘vluchtelingen en andere migranten’ de voorkeur.

Let op voor stigmatiserende taal, zoals de term ‘gelukszoekers’, die wordt gebruikt om motieven van vluchtelingen en migranten te diskwalificeren en een sterke, negatieve connotatie heeft. Ook dient men terughoudend om te springen met watertaal (‘stromen vluchtelingen’, een ‘vloedgolf van asielzoekers’), omdat deze een dreigende toonzetting bevat. Bij grote aantallen ligt dehumanisering op de loer. Blijf daarom zo precies mogelijk uitleggen om welke mensen het gaat en benoem waar het kan de nationaliteit (‘onder wie duizenden kinderen uit Syrië’, ‘mannen en vrouwen van alle leeftijden uit Bangladesh, Pakistan en Afghanistan’).

VluchtelingenWerk Nederland
Met hoofdletter W.

VNO-NCW
Geheel met hoofdletters, met een koppelteken tussen beide afkortingen. Werkgeversorganisatie.

volgens... zouden
In één zin zowel volgens als zouden gebruiken is vrijwel altijd dubbelop: 'volgens een woordvoerder zouden de verdachten zich hebben schuldig gemaakt aan...' Correct is: volgens een woordvoerder hebben de verdachten zich schuldig gemaakt aan... Of: de verdachten zouden zich hebben schuldig gemaakt aan...

volken, volkeren
Het meervoud van volk is gewoonlijk volkeren: volkerenorganisatie. Maar het is bijenvolken, Volkenbond, volkenmoord, volkenrecht.

Volkskrant, de
Het is: de Volkskrant, met een kleine d, volgens het logo van de krant, behalve aan het begin van een zin. De Volkskrant heet in de eigen krant de Volkskrant of deze krant, niet 'onze krant'. Online is ‘deze krant’ niet mogelijk, omdat een site geen krant is. Daar spreken we dus alleen van de Volkskrant. Het is Volkskrant Magazine.

vonnis
Uitspraak van een kantonrechter of rechtbank. Een uitspraak van een gerechtshof, van de Hoge Raad of van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg wordt arrest genoemd. Gebruik in geval van twijfel het woord uitspraak in plaats van 'vonnis' of 'arrest'.

voordat, alvorens
Voordat leidt een bijzin in: voordat de schrijver aan het werk ging, schonk hij een kop koffie in. Na alvorens komt altijd het hele werkwoord, voorafgegaan door het voorzetsel te: alvorens aan het werk te gaan, schonk de schrijver een kop koffie in.

voorlopige hechtenis
Iemand die wordt verdacht van een strafbaar feit, kan in voorlopige (of preventieve) hechtenis worden genomen in afwachting van zijn berechting. Synoniem: voorarrest. Dit is alleen toegestaan bij verdenking van ernstige feiten en dan ook nog alleen als er zwaarwegende gronden voor aanwezig zijn.
Iemand die in voorlopige hechtenis zit, is alleen verdachte en geen 'dader', 'moordenaar', 'verkrachter' of 'dief'. Hij is een onschuldig burger zolang de rechter niet bewezen heeft verklaard dat hij schuldig is.
De voorlopige hechtenis kan tot de terechtzitting maximaal 104 dagen duren en omvat de periode van bewaring (maximaal veertien dagen) en de periode van gevangenhouding (maximaal negentig dagen).

voorts
Voorts wordt nogal eens gebruikt om een nieuwe of afsluitende passage in het artikel te beginnen. Is een stoplap. Wekt de indruk van het afwerken van aantekeningen. Liever niet gebruiken.

voorvoegsels (Griekse of Latijnse)
Een koppelteken wordt geplaatst in sommige samenstellingen met Griekse of Latijnse voorvoegsels: ex-echtgenoot, interim-bestuur. Na andere voorvoegsels komt alleen een koppelteken als het woord dat erop volgt, met een hoofdletter begint of als sprake is van botsende klinkers. Voorbeelden: antisemitisch; anti-Amerika; macroniveau; macro-economie; minibar; mini-enquête; multicultureel; multi-interpretabel; neonatologie; neo-impressionisme.
Het is: megafraude, megaproject, postdoctoraal, postmodern, prehistorisch, prenataal, ultraorthodox, ultrareactionair.
Het voorvoegsel pre- krijgt bij een botsende klinker een trema: preëmbryo, preïndustrieel.
Na a- komt geen koppelteken: areligieus, apolitiek, asociaal.

voorwaardelijke straf
De rechter kan een voorwaardelijke straf opleggen, dat wil zeggen een straf die niet ten uitvoer wordt gelegd, tenzij een veroordeelde binnen de proeftijd opnieuw over de schreef gaat. Een 'voorwaardelijke veroordeling' bestaat niet, wel een veroordeling tot een voorwaardelijke straf.

voor wat betreft
Lelijke wending. Wat... betreft geniet de voorkeur.

voorzetseluitdrukkingen
Ambtelijk aandoende voorzetseluitdrukkingen kunnen vaak door een voorzetsel worden vervangen.
als gevolg van: door
door middel van: door
in de boezem van: in
in het kader van: bij, in, om
met betrekking tot: over, voor
naar aanleiding van: omdat, over
ondanks (het feit) dat: hoewel
onder invloed van: door
op het gebied van: op, over
ten aanzien van: op, over, tegen, van, voor
ter gelegenheid van: bij
uit hoofde van: door

voor zover
Twee woorden.

vraagteken
Een vraagteken sluit een vraagzin af. Er komt nooit een punt achter, ook niet als het vraagteken wordt gevolgd door een aanhalingsteken: ‘Hoe zit het met de pensioenbreuk?'
Soms staat een vraagzin in een zin: ‘Kon ik daarvan op de hoogte zijn?', vroeg De Smit zich af. Omdat de opeenstapeling van vraagteken, aanhalingsteken en komma er lelijk uitziet, is het beter te kijken of in dit soort gevallen het citaat en het andere zinsdeel van plaats kunnen wisselen. Soms kan ook het vraagteken worden weggelaten.

vreemde talen
Ga ervan uit dat niet iedereen de gangbare vreemde talen beheerst. Zet daarom in de regel geen woorden of passages in het Frans, Duits of Engels onvertaald in de krant, om maar te zwijgen van het Spaans, Italiaans of Russisch. Vreemde talen zijn toegestaan in het geval van woorden of passages die algemeen bekend mogen worden verondersteld of geen al te grote vertaalpuzzel opleveren. Geef er bij voorkeur een vertaling bij.
Gebruik in koppen nooit vreemde talen.
Wie toch een term uit een vreemde taal wil gebruiken, dient extra te letten op een foutloze spelling.
Uit het Engels gaan vaak fout: beautiful, wishful, wonderful (telkens met één l geschreven), successful (tweemaal s, één l), business (één s in het begin) en loser (één o).
De vuistregel voor het al dan niet aan elkaar schrijven van samenstellingen in het Engels is bij zelfstandig gebruik: schrijf de elementen los van elkaar, zonder koppelteken. Voorbeelden: Bush administration, air force, street corner. Schrijf samengestelde adjectieven of bijwoorden met een koppelteken: old-fashioned, single-handedly.
Duitse zelfstandige naamwoorden krijgen een hoofdletter.
Het is Einzelgänger, Fremdkörper, gesundes Volksempfinden, gefundenes Fressen, im Frage en rücksichtslos. Ingeburgerde Duitse woorden krijgen geen hoofdletter: bühne, fingerspitzengefühl, umlaut. De adjectieven unheimisch en unheimlich bestaan in het Duits allebei. Unheimisch betekent: niet inheems, vreemd; unheimlich betekent: onguur, beangstigend, onheilspellend.
De Franse term voor onverenigbaarheid van karakters is incompatibilité d'humeur.
Cursiveer woorden uit vreemde talen, die nog niet zo zijn ingeburgerd dat ze tot de Nederlandse taalschat kunnen worden gerekend (een spaarzaam gebruik is op zijn plaats). Zet zo'n woord de eerste keer cursief, daarna romein. Vreemde woorden die in Van Dale staan hoeven niet te worden gecursiveerd.
Zie ook appendix 2: Vervangers voor Engelse woorden

vrijspraak
Vrijspraak van een verdachte volgt als de rechter niet bewezen acht dat de verdachte het strafbare feit heeft gepleegd. Vrijspraak mag niet worden verward met ontslag van rechtsvervolging.\

vut, vutter
De afkorting vut krijgt geen hoofdletters. Staat voor vervroegde uittreding. Het is: vutregeling, vutuitkering. De persoon die met vut gaat of is, heet vutter.

W

waaronder, onder wie
Het is waaronder bij zaken, onder wie bij personen: hij leest een aantal kranten, waaronder de Volkskrant; er komen veel familieleden opdagen, onder wie Ab en Anneke.

waarover, over wie
Het is waarover bij zaken, over wie bij personen: waarover spraken zij?; kijk, daar zijn die soapsterren over wie zo veel wordt geschreven.

Waddeneilanden
Met hoofdletter. Het is een geografische eigennaam. Het is: het wad, de wadden.

Warschaupact
Eén woord, met een c. Voormalig militair bondgenootschap van de Sovjet-Unie met communistische satellietstaten in Oost-Europa.

wat... betreft
Bij de 'omarmende constructie' wat... betreft wordt het desbetreffende zinsdeel altijd tussen de woorden wat en betreft geplaatst. Schrijf niet: 'wat betreft de vakbeweging', maar: wat de vakbeweging betreft.

web, schrijven voor het web
Alle regels die voor het schrijven van (kranten)artikelen gelden, zijn ook van toepassing voor internet en intranet.

Een lezer werpt voor hij een stuk begint te lezen, eerst een vluchtige blik op de pagina. Dat geldt voor beeldschermteksten en voor gedrukte stukken. De lezer doet zo structurerende informatie op die van pas komt bij het lezen en begrijpen van de tekst.

Bij gedrukte teksten blijven de ogen hangen bij paginatitels, koppen, tussenkoppen, witregels en signaalwoorden. Ook voor webpagina's geldt dat, maar de lezers daarvan blijken daarna minder moeite te nemen om de tekst aandachtig te lezen. Dit wordt meestal verklaard door het ontbreken van een goed overzicht. Een beeldscherm biedt inderdaad minder overzicht dan een A4'tje of een krantenpagina. De schrijver moet daarmee rekening houden. Het aanbieden van een bondige tekst is daarom niet genoeg; de pagina moet zo mogelijk visuele aanknopingspunten bieden.

Dat kan door het plaatsen van:
tussenkopjes die bestaan uit informatieve korte zinnen;
lijstjes;
links naar aanvullende informatie;
kaders met belangrijke begrippen;
cursieve of vette tekst;
(gekleurde) kaders;
voldoende alinea's, meer dan bij gedrukte tekst, en gescheiden door een witregel.

Ook is het belangrijk stil te staan bij de opbouw van een webartikel. Het krijgt dezelfde structuur als een nieuwsbericht in de krant: eerst het belangrijkste nieuws of de conclusie, daarna de minder belangrijke onderdelen, de details en de achtergronden.

Het heeft weinig zin lange artikelen met een lineaire structuur simpelweg in alinea's op te knippen en te verspreiden over enkele webpagina's. Een weblezer kiest zijn eigen volgorde en route door de tekst. Een redacteur die een artikel voor het web wil bewerken, moet zich daarom eerst verdiepen in de structuur van het artikel. Leent de opbouw zich om de tekst te verdelen in een aantal onderwerpen? Dan is het een kwestie van webpagina's maken en de navigatie in orde maken. Als de opbouw zich niet leent voor het opknippen in onderwerpen, zal de structuur eerst veranderd moeten worden, zodat de onderdelen wel los van elkaar zijn te lezen.

Enkele aanbevelingen:
bied samenvattingen en inleidingen en gebruik de paginatitel als de kernachtigste samenvatting van de inhoud;
lever zo mogelijk één idee of mededeling per alinea;
gebruik maximaal de helft van het aantal woorden dat in een gedrukte tekst gebruikt zou worden;
maak korte zinnen. Het uitgangspunt voor nieuwsartikelen
(zinnen niet langer dan twintig woorden) is ook voor het web geschikt;
vermijd bijzinnen, omarmende constructies en ander omslachtig taalgebruik. Houd begrippen concreet, vermijd vaagheden of ab stracties;
een zakelijke schrijfstijl is te prefereren boven promotietaal.

Lezers op het web hebben haast, en worden niet graag lastiggevallen met bijvoeglijke naamwoorden en overdrijving;
externe links moeten altijd iets toevoegen aan de geboden informatie en concurreren daarom in aandacht met de tekst. Bij het kiezen van de plaats van de link moet daarmee rekening worden gehouden.

weed, wiet
De Engelse naam weed voor marihuana cursiveren. Gebruik liever wiet.

wegaanduidingen
De letter/cijfer-aanduidingen van wegen bestaan uit een letter en een cijfer, zonder spatie. Bij bijvoorbeeld werkzaamheden en alcoholcontroles is, eventueel tussen haakjes, een nadere aanduiding van het traject gewenst: de A1 (Amsterdam-Hoevelaken); de N10, Poitiers-Bordeaux.

weleens, wel eens
Weleens wordt aan elkaar geschreven, als de betekenis is: soms. Voorbeeld: hij kwam haar weleens tegen. In andere gevallen in twee woorden: we zijn het wel eens, dat zullen we nog wel eens zien!

Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
World Health Organisation, VN-organisatie met hoofdzetel in Genève. Schrijf: Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

wereldkampioenschap(pen)
Afgekort: WK. Het is het wereldkampioenschap (enkelvoud) bij de strijd om één titel: het wereldkampioenschap ijshockey of het WK ijshockey (zonder koppelteken). Het is de wereldkampioenschappen bij de strijd om meer titels van één sport: de wereldkampioenschappen atletiek. En dan ook: de WK atletiek (zonder koppelteken).

Wereld Natuur Fonds (WWF)
Drie woorden met hoofdletters. Ook in het Nederlands wordt door de organisatie zelf de afkorting WWF gebruikt.

werkeloos, werkloos
Er is betekenisverschil: hij stond werkeloos toe te kijken (zonder iets te doen), hij is al geruime tijd werkloos (zonder baan of werk).

werkstraf
Onbetaalde arbeid die wordt opgelegd door de strafrechter in plaats van een gevangenisstraf. Het werk wordt meestal verricht in ziekenhuizen, bejaardencentra, op kinderboerderijen, bij sportclubs en bij gemeenten. Ook wel leerstraf of taakstraf genoemd.

werkwoorden
Is het beter te schrijven: ik ben blij dat je gekomen bent, of: ik ben blij dat je bent gekomen?
Dat is een kwestie van smaak. Het is afhankelijk van het spraakgebruik en mede regionaal gebonden. Er is geen vaste regel.
Wel geeft de plaatsing van het hulp- of koppelwerkwoord (hebben, worden, zijn) vóór het voltooid deelwoord vaak een betere zinsmelodie en een krachtiger leeseffect. Schrijftaal is anders dan spreektaal. Het ritme van de zin is bepalend voor de plaatsing van het hulp- of koppelwerkwoord.
Minder krachtig: de trainer verklaarde dat het Nederlands elftal aan de verwachtingen voldaan had.
Sterker: de trainer verklaarde dat het Nederlands elftal aan de verwachtingen had voldaan.
Nog sterker: volgens de trainer had het Nederlands elftal voldaan aan de verwachtingen.

Het hulp- of koppelwerkwoord moet zo dicht mogelijk bij het voltooid deelwoord worden geplaatst. Dat leest makkelijker. Liever niet: 'de Amerikaanse president heeft zijn besluit enkele uren nadat opnieuw rellen waren uitgebroken, genomen'.
Beter: de Amerikaanse president heeft zijn besluit genomen enkele uren nadat opnieuw rellen waren uitgebroken.
Nog beter: de Amerikaanse president nam zijn besluit enkele uren na de rellen.

Het komt vaak voor dat samengestelde werkwoorden uiteen worden gerukt: ‘Hij zei dat hij dit nog even af wilde wachten.’ Hier verdringt de spreektaal de schrijftaal. Beter is: hij zei dat hij dit nog even wilde afwachten.

Schrijf werkwoorden als afrekenen, bekendmaken, doorgeven, inpakken, instorten, opstapelen, voorstellen en de daarvan afgeleide voltooid deelwoorden zo veel mogelijk aan elkaar. Dus:
niet '... aan kunnen sluiten bij onze doelgroep', maar kunnen aansluiten bij onze doelgroep;
niet '... sollicitanten aan hebben genomen', maar sollicitanten hebben aangenomen;
niet '... op hebben gestapeld', maar hebben opgestapeld;
niet '... voor gaan stellen', maar gaan voorstellen;
niet '... over hebben gehaald', maar hebben overgehaald;
niet '... bekend hebben gemaakt', maar hebben bekendgemaakt;
niet '... rellen uit waren gebroken', maar rellen waren uitgebroken.

werkwoordstijden
Een nieuwsbericht of -artikel begint altijd in de tegenwoordige tijd of de voltooid tegenwoordige tijd. De tweede zin staat vaak ook nog in de voltooid tegenwoordige tijd.
Henk Fraser is opgestapt bij FC Utrecht. De trainer heeft zich schuldig gemaakt aan grensoverschrijdend gedrag op het trainingsveld. Volgens diverse media greep Fraser speler Amin Younes bij de keel.
De tegenwoordige tijd drukt, zoals het woord al zegt, uit dat een gebeurtenis aan de gang is; de voltooid tegenwoordige tijd geeft dat een gebeurtenis in het verleden ligt, maar directe gevolgen heeft voor het heden. Deze werkwoordstijden geven het bericht de urgentie die in de verleden tijd verloren zou gaan.
Pas na de openingszin(nen) kun je op de verleden tijd overgaan.
Ook in reportages is het gebruikelijk om voor de tegenwoordige tijd te kiezen, om dezelfde reden: zo betrek je de lezer direct bij de beschreven gebeurtenissen.

westelijk halfrond
Kleine letters. Nederland ligt ten oosten van de nulmeridiaan, op het oostelijk halfrond, niet op het westelijk.

westen, Westen
Als richtingaanduiding met een kleine letter, als geografisch of politiek begrip met een hoofdletter: de wind komt uit het westen; het Westen staat pal voor de vrijheid. Het bijvoeglijk naamwoord westers schrijven we in alle gevallen met kleine letter.

westerling
Geen hoofdletter.

westers
Geen hoofdletter.

wetten
Namen van wetten worden gespeld zoals de overheid dat zelf doet. Dat betekent in de meeste gevallen dat alleen het eerste woord een hoofdletter krijgt: Wet open overheid.

wijten, danken
Wijten heeft een negatieve connotatie; danken een positieve. Het is: hij heeft het verlies aan zichzelf te wijten; hij heeft het succes aan zijn grote inzet te danken.

Willem-Alexander
Koning, met koppelteken.

windrichtingen
Windrichtingen in het algemeen, dus als richtingaanduiding, krijgen geen hoofdletter: de trek naar het zuiden is begonnen, het arme noordoosten van Groningen, de wind komt uit het westen. Als onderdeel van een geografische aanduiding, vaak met een culturele of politieke betekenis, krijgen ze een hoofdletter: het rijke Westen, het hoge Noorden, het Verre Oosten.

winst
Vaak gebruikt als verkorting van nettowinst, de omzet van een onderneming na aftrek van kosten als rente, belastingen, afschrijvingen en voorzieningen voor reorganisaties.

winst-en-verliesrekening
Met koppeltekens. Geeft inzicht in de omvang en de samenstelling van het resultaat van de onderneming over een bepaalde periode, meestal het boekjaar. Een onderneming is winstgevend of verlieslijdend.

Witte Donderdag
Met twee hoofdletters. De donderdag voor Pasen, waarop de christelijke kerken de instelling van het Heilig Avondmaal, de eucharistie, vieren.

WK
wereldkampioenschap(pen)

wraking
Verzoek aan de rechtbank om een rechter in een bepaalde zaak te vervangen, omdat hij partijdig of bevooroordeeld zou zijn.

WTO
Met hoofdletters. World Trade Organisation. In het Nederlands: wereldhandelsorganisatie.

WW
Met hoofdletters. Het is: WW'er, WW-uitkering. Werkloosheidswet. Werknemers verzekering.

Z

zeer
Versterkend bijwoord. Kan vaak zonder bezwaar worden geschrapt: ik vind dat muziekstuk (zeer) fraai.

zelfmoord/zelfdoding
Veelvuldig en gedetailleerd berichten over zelfdoding kan leiden tot kopieergedrag, blijkt uit onderzoek. Als we erover schrijven dienen we dus terughoudend te zijn.
Details over de gekozen methode laten we zo veel mogelijk achterwege, om wanhopige lezers niet op ideeën te brengen. In de meeste gevallen is die informatie ook niet relevant. Om te voorkomen dat de daad te veel wordt geromantiseerd of gelegitimeerd, moet een dramatische presentatie in tekst en beeld worden vermeden.
We spreken soms over zelfmoord, soms over zelfdoding en soms over suïcide. Het gebruik van zelfdoding heeft de voorkeur, omdat een moord een strafbaar feit is en dus een morele lading heeft. Bovendien suggereert het woord dat er sprake is geweest van voorbedachte raad, terwijl mensen zichzelf ook vaak in een opwelling doden. Maar het woord is niet verboden, zeker niet als iemand anders het gebruikt.
Als een vader of moeder zijn of haar gezin ombrengt, spreken we niet van het eufemistische gezinsdrama of familiedrama, maar over gezinsdoding.
Bij aangrijpende verhalen over zelfdoding, waarbij de kans op identificatie met de zelfdoder(s) groot is, verwijzen we aan het einde van het stuk naar 113 Zelfmoordpreventie:

Praten over gedachten aan zelfdoding kan bij 113 Zelfmoordpreventie. Bel 0800-0113 of 113 voor een gesprek. U kunt ook chatten op 113.nl.

Volgens deskundigen kan dit levens redden. We hoeven dit noodnummer zeker niet bij elk verhaal over zelfdoding te vermelden. Bij meer beschouwende analytische verhalen over ‘voltooid leven’ hoeft het niet. Vermelden van het nummer zal zulke verhalen eerder een ongewenste lading geven.

zelfstandig gebruik van alle(n), sommige(n), vele(n)
Woorden als alle, beide, sommige en vele krijgen bij zelfstandig gebruik een -n als ze naar personen verwijzen. Er komt geen -n bij zaken of dieren.
Hoe laat komt iedereen? De meesten komen om acht uur.
Waar zijn de slingers? De meeste liggen in de doos.
Er stonden veel punten op de agenda, die alle werden afgehandeld.
De voorzitter constateerde dat allen aanwezig waren.
Er komt ook een -n in constructies als: de meesten van hen.
Er komt geen -n in een zin als: De jongste kinderen gaan om acht uur naar bed, de oudste om tien uur. In zulke zinnen wordt het woord kinderen in het tweede deel van de zin weggelaten, maar men denkt het er wel direct bij.
Wanneer een woord als beide niet uitsluitend op personen betrekking heeft, blijft de -n weg. De koploper en de volgwagen hadden voor de overweg moeten stoppen, maar beide reden door.

zien zitten
Populair taalgebruik. Toegestaan in een citaat of parafraserende zin, maar kan voor het overige beter worden vermeden: 'Ik zie het weer helemaal zitten', riep de herstelde zangeres blij uit.

zigeuners
Verzamelnaam van verspreid levende bevolkingsgroepen. Het woord heeft een pejoratieve bijklank, dus gebruik bij voorkeur de feitelijke naam van de mensen over wie je schrijft. In Nederland zijn dat bijna altijd Roma of Sinti.

zit hem in
Spreektaal: 'het verschil zit (hem) in...' Beter is: het verschil is...

zo
In de clichématige journalistieke wending ‘... ’, zo verklaarde de minister kan ‘zo’ gemakkelijk worden geschrapt.

zoals
Kan meestal worden geschrapt in zinnen als: de motie (zoals) die door de Kamer werd aangenomen.

zoals bekend
De uitdrukking ‘zoals bekend’ noch online noch in de krant gebruiken.

zogeheten, zogenaamde, zogenoemde
Schrijf, als het al per se moet, zogenoemd als iets letterlijk zo wordt genoemd: de zogenoemde Floriade. In dit geval kan ook zogeheten worden gebruikt: de zogeheten Floriade. Gebruik zogenaamd als duidelijk moet worden gemaakt dat de term ten onrechte wordt gebezigd: de zogenaamde vrede, een zogenaamde vriend. Hierbij zijn aanhalingstekens overbodig. Het is: de 'vrede' of de zogenaamde vrede.

zonet
Aan elkaar.

zonder meer, zo niet, zo nodig
Telkens twee woorden.

zopas
Aan elkaar.

zorgen voor
Een juist gebruik is: de poes zorgt voor haar jongen. Spaarzaam gebruiken in de betekenis van leiden tot, veroorzaken, bewerkstelligen, teweegbrengen: 'de gladheid zorgde voor veel ongelukken'. Het is: de gladheid veroorzaakte veel ongelukken.

zowel... als
Let op het gebruik van het enkelvoud of meervoud in de werkwoordsvorm. Als beide delen enkelvoudig zijn, volgt het enkelvoud. Als een van beide delen meervoudig is, volgt het meervoud.
Zowel Remco als zijn zus was ziek.
Zowel Remco als zijn beide zussen waren ziek.

Zuid-Amerika, Zuid-Amerikaans
Met twee hoofdletters en een koppelteken.

Zuidas
Geen streepje, één hoofdletter. Kantorenwijk aan de ringweg van Amsterdam.

zuiden, Zuiden
Als richtingaanduiding met een kleine letter, als geografisch of politiek begrip met een hoofdletter: velen reisden af naar het zonnige zuiden; in het Zuiden van de Verenigde Staten werden zwarten lang gediscrimineerd.

zullen, kunnen
Schrijf bij voorkeur je zult, en niet je zal, en zul je, en niet zal je. Hetzelfde geldt voor je kunt in plaats van je kan en kun je in plaats van kan je.

ZW
Met hoofdletters. Ziektewet. Het is: ziektegeld, in de ziektewet lopen. Werknemersverzekering.

Zwarte Piet, Zwarte Pietendebat
Voor de krant geldt: het meervoud heeft de voorkeur in woorden als Zwarte Pietendiscussie en Zwarte Pietendebat. We laten in ieder geval de hoofdletters staan, want het gaat om een naam. En net als in New Yorkse blijft ook de spatie gehandhaafd in zulke samenstellingen.
Let op de streepjes en spatie (de naam blijft intact) in anti-Zwarte Piet-activist. Oogt vreemd, is correct. Het eerste streepje staat er vanwege de botsing met de hoofdletter (net als in anti-Amerikaans), het tweede streepje staat er voor de leesbaarheid (om een woordbeeld met ...tacti... erin te vermijden).
Wie niet het personage bedoelt maar personen die zich verkleden, kan zwarte piet schrijven: voor het schoolfeest komen we nog zwarte pieten tekort. Het is nog afwachten of Roetveeg Piet een personage wordt, wel zijn er al roetveegpieten gesignaleerd (één woord).
Met het werkwoord zwartepieten wordt een kaartspel aangeduid, waarin je iemand de zwartepiet kunt geven (zonder spatie). Dat kan ook figuurlijk: Wilders probeerde Klaver de zwartepiet toe te spelen.
Sinterklaas (de feestdag, maar ook het personage) is met een hoofdletter. Hier geldt hetzelfde onderscheid tussen personage en verklede persoon: er loopt een sinterklaas op straat. Afleidingen krijgen een kleine letter: sinterklaaspapier, sinterklaassurprise. Maar Sinterklaasavond krijgt, als niet-officiële maar wel gangbare benaming voor het feest, toch een hoofdletter.

Zie ook het lemma feestdagen.

Appendix 1: Vaak verkeerd gespelde woorden

A
aanvoerster achillespees althans abracadabra acuut aluminium a capella adellijk anekdote accelereren aggregaat aperitief accommodatie agressie applaudisseren accorderen akkefietje a priori, het apriori accuraat akkoord au pair

B
baby's behartigenswaardig bravoure bacteriën bijous buiig barbecue, barbecuen boeddhisme burgerlijk bedrijfschap bonafide

C
caissière comité controle cappuccino commissaris cordon bleu carrousel commissie cordon sanitaire chic, chique, chiquer, chicst conciërge coryfee coup (coup d'état) clientèle, cliëntelisme consciëntieus coupe (coupe soleil, colonne consensus coupe Venezia, Coupe du Monde)

D
debacle deëscaleren distantiëren, zich decor direct dedain directeur

E
ecstasy, xtc elan epicentrum eczeem elektriciteit et cetera eega elektronica ethisch eengezinswoning enigszins etnisch

F
faillissement fietsster freudiaans faliekant fiftyfifty fulltime faxen financieel, financiële

G
gecommitteerde gerechtelijk guerrilla gedweeë gewelddadig gynaecoloog geenszins glooiing geprivilegieerd graffiti

H
halsstarrig hasj hobby's harddrugs helikopter hockeyer hartstikke hinniken
I
impresario incompatibilité d'humeur intact

J
jurisprudentie

K
kakofonie koeioneren kostuum karikatuur koloniën knowhow kordon

L
lawaaiig liniaal lokaal lineair litteken linea recta locatie

M
maffia, maffioos, maffiosi marxisten modem maïs millennium mujahedin malafide minuscuul manoeuvreren minutieus

N
naoorlogs neuriën nochtans

O
officieel, officiële oktober onoorbaar oké onmiddellijk onverbiddelijk

P/Q
parttime peloton, penalty's, per se, politiekordon, pony's, porselein prehistorie procedé product, productiviteit postmodern project piramide postuum publicatie pittoresk prakkiseren
pyjama politieagent predikaat quitte

R
radicaal represaille rock 'n' roll recensent retorisch rugbyer rechterlijk reünie ruïne rechtszaak rhythm and blues ruziën reëel, reële rigoureus regime ritme

S
schaatsster soeverein stagiair, stagiaire seks, seksistisch, sekstoerisme softdrugs stalinisten sekte, sektarisch spaceshuttle stampij separatisme sperzieboon stiekem sexappeal, sexy spioneren strikt shock sponsors surseance skiën, skiede, geskied staakt-het-vuren smeuïg staatsiebezoek, staatsieportret

T /U
tact tiranniek trakteren taxiën toentertijd triatlon tendensen toernooi
try-out tennisster tournee tezamen total loss uitentreuren

V
vacuüm variëren, gevarieerd veronachtzamen vacant verbeurdverklaring vakantie vergoelijken

W / X
waterpoloër
wishful thinking wiet woordvoerster xtc

Z
zaniken zenboeddhist zo-even

Appendix 2: Vervangers voor Engelse woorden

Het gebruik van Engelse woorden is niet verboden in de Volkskrant, maar het mag wel ietsje minder. Daarom is er een lijst samengesteld met Nederlandse equivalenten voor vaak gebruikte Engelse woorden en woorden van Engelse herkomst.

Deze woordenlijst is bedoeld als hulpmiddel voor (eind)redacteuren. Vooral in artikelen waarin een of meer Engelse termen vaak voorkomen, is het raadzaam ter afwisseling Nederlandse alternatieven te gebruiken.

De lijst van ongeveer 200 woorden is een ingekorte en bewerkte versie van 2400 x liever Nederlands; woordenlijst onnodig Engels van de Stichting Nederlands.

A
afchecken: afvinken, afkruisen
air marshal: vluchtbegeleider, vluchtbeveiliger
all terrain bike (ATB): terreinfiets
assessment: 1. geschiktheids-test, profieltoets, geschiktheidsonderzoek; 2. taxatie beanbag: klapkogel

B
benchmark: ijkpunt, referentiepunt
bible belt: bijbelgordel
board: bestuur, directie, college, (-)raad, commissie
bodyguard: lijfwacht
bookmark: favoriet, bladwijzer
braindrain: kennisvlucht
break-even: quitte, in even-wicht, kostenneutraal
break-even-point: omslag-punt, evenwichtspunt, rentabiliteitsdrempel
bypass: 1. (ader)omleiding, 2. rondweg, omleiding

C
callcenter: 1. belbalie (wordt gebeld), 2. belbureau (belt zelf)
catain of industry: grootindustrieel, bedrijfstopman/ vrouw
carport: autoafdak, autoluifel
catering: 1. maaltijdverzorging, proviandering, 2. eten en drinken
ceo: algemeen directeur, directeur, bestuursvoorzitter, topman
CFO: financieel directeur, de financiële man, de financieel bestuurder
checkpoint: controlepost
civil society: maatschappelijk middenveld
cold case: gesloten zaak
compatible: verenigbaar, combineerbaar, uitwisselbaar
consultancy: adviespraktijk content: inhoud, materiaal

D
database: databank
debriefen: verslag laten uitbrengen; nabespreken
decoder: decodeerkastje
diehard: 1. doorbijter, doorzetter, onverzettelijk persoon, 2. fanatiekeling
direct mail: postreclame, persoonlijk gerichte reclame
display: 1. afleesvenster(tje), scherm(pje), 2. uitstalling, uitstalrek, standaard
downloaden: binnenhalen, ophalen

E
e-banking: telebankieren, netbankieren
e-business: webhandel
e-commerce: webhandel, elektronisch zakendoen
economy class: toeristenklasse
executive class: zakenklasse
exit poll: stembuspeiling, uitgangspeiling
eye-opener: openbaring, ontdekking

F
face-to-face: 1. oog in oog, in persoon, 2. openhartig, recht in het gezicht
fact sheet: informatieblad, feitenoverzicht
family planning: geboortebeperking, geboorteregeling
fast-food: 1. snelle hap, 2. gemaksvoeding, kant-en-klaarvoedsel
feeling: gevoel, intuïtie, zesde zintuig
fiber: 1. vezel, 2. glasvezel
finest hour: mooiste moment, hoogtepunt
first lady: presidentsvrouw, premiersvrouw
fitness: fitheid, conditietraining
flatscreen: vlakscherm
flyer: strooibiljet
founding father: grondlegger, stichter, oprichter
four-wheel drive: (auto met) vierwielaandrijving, 4x4
fulltimer: voltijdwerker, voltijder

G
gadget: speeltje, hebbeding(etje), snufje
gay scene: homocircuit, nichtenwereld
genderkliniek: geslachtskeuzekliniek
girlpower: meidenmacht
global: wereldwijd, mondiaal
globalization: mondialisering
global village: het dorp de wereld
godfather: peetvader
good governance: behoorlijk bestuur, goed bestuur
grading: 1. classificatie, rangschikking, inschaling, 2. kwaliteit(sbepaling)
grip: 1. greep, vat, houvast, 2. handvat,
greep hacker: (computer)kraker

H
hamstring: achterdijbeenspier, dijspier
hanggliden: zeilvliegen
hardware: apparatuur
hatemail: haatpost, scheldbrieven
hattrick: driepunter
helpdesk: hulpbalie, hulplijn
hit-and-run (in samenstelling): bliksem-, overrompelings-, verrassings-
hit-and-run (uitdrukking): 1. guerrillatactiek, 2. door-rijden na aanrijding
holding: houdstermaatschappij
house-warmingparty: (huis)-inwijdingsfeest
hovercraft: 1. zweefboot, luchtkussenboot, 2. luchtkussenvoertuig
human capital: personeel, menselijk kapitaal, medewerkers
human interest: het menselijk element, de menselijke kant
human resource management: 1. personeelsbeleid, 2. (afdeling) personeelszaken
human resources: 1. personeelsbeleid, (afdeling) personeelszaken, (afdeling) personeel en organisatie, 2. personeel, menselijk kapitaal, (productie)factor arbeid
hype: (media)gekte, (media)rage

I
imagebuilding: imagovorming, beeldvorming
impact: invloed, uitwerking, draagwijdte
impact hebben: aankomen, inslaan
impeachment(procedure): afzetting (sprocedure), ambtsontzetting(szaak)
incentive: 1. prikkel, stimulans, aansporing, 2. financiele stimulans
inchecken: (zich laten) inboeken, (zich laten) inschrijven
incompatible: onverenigbaar, niet-combineerbaar, nietuitwisselbaar
indoor- (in samenst.): binnen-, zaal-, overdekt
inside-information: kennis van binnenuit
intakegesprek: opnamegesprek, inschrijvingsgesprek
intelligence: 1. inlichtingenwerk, spionage, 2. inlichtingendienst, veiligheidsdienst, geheime dienst, 3. (geheime) informatie
intensive care: 1. (afdeling) intensieve bewaking, 2. intensieve zorg, intensieve verpleging
international: interlandspeler
internetprovider: internetaanbieder
in the middle of nowhere: in de rimboe, aan het einde van de wereld

J
job rotation: functieroulering

L
landslide: (politieke) aardverschuiving
last-in, first-out: (het) laatst erin, (het) eerst eruit
law and order: orde en gezag
lead (in samenstellingen): eerste light: 1. caloriearm, mager, slank, 2. -arm
link: 1. (ict) koppeling, door-klikpunt, verwijzer, schakel, 2. schakel, verband
linken: 1. (ict) koppelen, door-verwijzen, 2. (fig.) verbinden, in verband brengen
long-stay (in samenst.): verblijfs-, langverblijf-long-stay(-unit): verblijfsafdeling, afdeling langverblijf

M
mail: post
major (znw.): hoofdvak
management: 1. bedrijfsvoering, leiding (geven), (bestuur en) beheer, 2. (bedrijfs)leiding, directie, bestuur, 3. bedrijfskunde
marketeer: marktanalist, markt strateeg, marktkundige
marketen: vermarkten mediation: (rechts)be middeling
mediator: bemiddelaar, scheidingsbemiddelaar
merchandisen: exploiteren, uitbaten
minor (znw.): bijvak mismanagement: wanbeheer, wanbeleid, wanbestuur mission
statement: (organisatie-, bedrijfs-, ondernemings)doelstelling(en), begin-selverklaring, missie
monitor: 1. (beeld)scherm, 2. waarnemer; mentor
monitoren: volgen, bewaken, in de gaten houden
mountainbike: bergfiets, terreinfiets

N
nichemarkt: nismarkt, micro-markt
no cure no pay: (beloning/betaling) op resultaatbasis, (beloning/betaling) op succesbasis
no-fly zone: vliegverbodszone
no-nonsense- (in samenst.): rechttoe-rechtaan, ... zonder flauwekul
non-profit(-): zonder winstoogmerk, ideëel
non-stop (bijv. nw.): doorlopend, doorgaand, direct
non-stop (bijw.): 1. onafgebroken, onophoudelijk, aan één stuk, 2. zonder tussenlanding

O
official: 1. (overheids)functionaris, hoogwaardigheidsbekleder, 2. bondsbestuurder, bondsafgevaardigde, sportbons, 3. wedstrijdleider, wedstrijdcommissaris
old boys' network: ouwejongensnetwerk, vriendjespolitiek
one man one vote: per persoon één stem
one-way mirror, one-way screen: observatiespiegel
onlineverbinding: internetverbinding
open-minded: met open geest, open(staand) voor, onbevooroordeeld
outlet: 1. fabriekswinkel, rest-verkoop, 2. afzetgebied, markt, 3. (fig.) uitlaatklep
outplacement: vertrekbemiddeling, uitplaatsing
output: 1. productie, opbrengst, 2. resultaat, uitkomst, 3. rendement, (nuttig) effect
outsourcen: (werk) uitbesteden, (persoon) uitlenen, detacheren
overhead: 1. algemene kosten, vaste kosten, indirecte kosten, bedrijfsvoeringskosten, 2. (ict) systeembehoefte
oversized: bovenmaats, ruim(vallend) (koffie)pad: (koffie)rondje, (koffie)patroon

P
paragliden: schermvliegen
paratrooper: parachutist, paratroeper
partnership: 1. samenwerkingsverband, samenwer-king, 2. participatie, deelgenootschap
partydrug: feestpil
pilot (in samenst.): proef-pilot: voorstudie, proefproject
pixel: beeldschermpunt
point of no return: beslissend moment
prefab (bijv. nw./in samenst.): geprefabriceerd, kant-en-klaar-prefab: montagebouw, systeembouw
premium (in samenst.): topklasse-, beste, top-
prepaid (bijv. nw./in samenst.): beltegoed-, opwaardeer-, met vooruitbetaling
private banking: persoonlijk vermogensbeheer, particulier vermogensbeheer
processing: verwerking, procesbesturing, aansturing promoten: aanprijzen
public relations: externe betrekkingen

R
rapid reaction force: snelleinterventiemacht, snellereactiemacht
recall: 1. (product) terughalen, 2. (hoogwaardigheidsbekleder) terugroepen, 3. (ict) trefpercentage
remake: nieuwe versie, heruitvoering, nieuwe verfilming
research and development (R & D): onderzoek en ontwikkeling
resetten: herstarten, op nul zetten
royalty-watcher: hofverslaggever, hofkenner, vorstenhuisdeskundige
running mate: 1. vicekandidaat, 2. vicepresidentskandidaat, kandidaat-vicepresident

S
sealen: verzegelen, dichtfoliën
second opinion: tweede beoordeling, tweede diagnose
short-stay(-unit): kortverblijf, afdeling kortverblijf
sidekick: aangever
sideletter: 1. geheime over-eenkomst, sluikcontract, nevenclausule, 2. bijlage
skateboard: schaatsplank
skateboarden: plankschaatsen
skyline: (stads)silhouet
snowboard: sneeuwplank
snowboarden: plankskiën
spin-off : uitstralingseffect, neveneffect, bijproduct
sprinkler: sproeier, sproei-installatie
stalken: belagen, hinderlijk (achter)volgen
stand-upcomedian: standwerkcabaretier
subcontractor: onderaannemer
surfboard: 1. zeilplank, 2. golf-plank
SUV: luxe terreinwagen
swing state: zwevende staat, twijfelstaat

T
time-out: 1. (spel)onderbreking, adempauze, 2. rustdag, 3. (ict) wachttijd
timesharing: 1. tijdsdeling, simultaanbediening, 2. deeltijdeigendom
touchscreen: aanraakscherm
trial and error: proefondervindelijk
tweeter: hogetonenluidspreker

U
undercover: onder dekmantel
undercover-agent: (politie-) infiltrant, stille
undercover-operatie: dekmanteloperatie, infiltratieactie
urban legend: broodje aap, broodje-aapverhaal

V
voice control: stembesturing

W
wallpaper: (ict) schermbehang
webmaster: webbeheerder
wetland: waterland
whiplash: zweepslagtrauma, nekzweepslag
woofer: lagetonenluidspreker
workaholic: werkverslaafde

Z
zero-tolerance(beleid): geen pardon(beleid), nul tolerantie (beleid)

Appendix 3: Landen, hoofdsteden en inwoners (en een enkele provincie)

Deze landenlijst is gebaseerd op: Buitenlandse aardrijkskundige namen in het Nederlands, lijst van de Nederlandse Taalunie.
De volgorde is: land, inwoner, bijvoeglijk naamwoord, hoofdstad.

A
Afghanistan, Afghaan, Afghaans. Hoofdstad: Kabul. Verder: Hindu-kushgebergte, Khyberpas, Panjshirvallei, Tarin Kowt.
Albanië, Albanees, Albanees. Hoofdstad: Tirana. Verder: Shkodra, Durrës, Gjirokastra, Skanderbeg.
Algerije, Algerijn, Algerijns. Hoofdstad: Algiers.
Andorra, Andorrees, Andorrees. Hoofdstad: Andorra La Vella.
Angola, Angolees, Angolees. Hoofdstad: Luanda.
Argentinië, Argentijn, Argentijns. Hoofdstad: Buenos Aires.
Armenië, Armeniër, Armeens. Hoofdstad: Erevan.
Australië, Australiër, Australisch. Hoofdstad: Canberra.
Azerbeidzjan, Azerbeidzjaan, Azerbeidzjaans. Hoofdstad: Bakoe. Verder: Nagorno-Karabach. Hoofdstad: Stepanakert.

B
Bahama’s, Bahamaan, Bahamaans. Hoofdstad: Nassau.
Bahrein, Bahreiner, Bahreins. Hoofdstad: Manamah.
Bangladesh, Bengalees, Bengalees. Hoofdstad: Dhaka.
Belarus, Belarus, Belarussisch. Hoofdstad: Minsk.
België, Belg, Belgisch. Hoofdstad: Brussel. Vlaamse namen aanhouden voor het Vlaamse taalgebied en Franse voor Wallonië. Uitzonderingen: Luik (i.p.v. Liège), Namen (Namur), Doornik (Tournai), Maas, Ardennen, Henegouwen (Hainaut), Nijvel (Nivelles), Oostende, Hoei (Huy). Bij Franstalige namen kunnen de Nederlandse tussen haakjes worden gezet: Bastogne (Bastenaken; n.b. Luik-Bastenaken-Luik), Mons (Bergen).
Belize, Belizaan, Belizaans. Hoofdstad: Belmopan.
Benin, Beniner/Beninse, Benins. Hoofdstad: Porto-Novo.
Bhutan, Bhutaan, Bhutaans. Hoofdstad: Thimphu.
Bolivia, Boliviaan, Boliviaans. Hoofdstad: La Paz (NB: Sucre is de constitutionele hoofdstad).
Bosnië-Herzegovina, Bosniër, Bosnisch. Hoofdstad: Sarajevo. De bevolking bestaat overwegend uit drie ‘naties’: Bosniakken (in het verleden vaak aangeduid als Moslims; zie ook het lemma Joegoslavië), Kroaten en Serviërs. Bosnië-Herzegovina bestaat uit twee entiteiten: de Federatie van Bosnië en Herzegovina (ook wel Bosniak-Kroatische Federatie of, in het verleden, Moslim-Kroatische Federatie genoemd) en de Republika Srpska.
Botswana, Botswaan, Botswaans. Hoofdstad: Gaborone.
Brazilië, Braziliaan, Braziliaans. Hoofdstad: Brasilia.
Brunei, Bruneier, Bruneis. Hoofdstad: Bandar Seri Begawan.
Bulgarije, Bulgaar, Bulgaars. Hoofdstad: Sofia.
Burkina Faso, Burkinees, Burkinees. Hoofdstad: Ouagadougou.
Burundi, Burundees, Burundees. Hoofdstad: Bujumbura.

C
Cambodja, Cambodjaan, Cambodjaans. Hoofdstad: Phnom Penh.
Canada, Canadees, Canadees. Hoofdstad: Ottawa.
Centraal-Afrikaanse Republiek, Centraal-Afrikaan, Centraal-Afrikaans. Hoofdstad: Bangui.
Chili, Chileen, Chileens. Hoofdstad: Santiago.
China, Chinees, Chinees. Hoofdstad: Beijing. Voor Chinese namen pinyin aanhouden (bijvoorbeeld: Shanghai), behalve voor Tibet, Kanton (Guangzhou), Gele Rivier (Huang He). De spelling Peking geldt als verouderd.
Colombia, Colombiaan, Colombiaans. Hoofdstad: Bogotá.
Comoren, Comorees, Comorees. Hoofdstad: Moroni.
Congo: er zijn twee Congo’s. 1) de Republiek Congo, die als Congo-Brazzaville kan worden aangeduid. Congo-lees, Congolees. Hoofdstad: Brazzaville. 2) de Democratische Republiek Congo, die als Congo-Kinshasa kan worden aangeduid. Als uit de context blijkt om welk land het gaat, kan verder in de tekst Congo volstaan, omdat dit Congo het vaakst in het nieuws is. Congolees, Congolees. Hoofdstad: Kinshasa.
Costa Rica, Costa Ricaan, Costa Ricaans. Hoofdstad: San José.
Cuba, Cubaan, Cubaans. Hoofdstad: Havana.
Cyprus, Cyprioot, Cypriotisch. Hoofdstad: Nicosia. Hoofdstad van Noord-Cyprus (het Turkse deel): Lefkosa.

D
Denemarken, Deen, Deens. Hoofdstad: Kopenhagen. Eilanden: Seeland, Jutland, Faeröer, Funen, Groenland. Wateren: Grote Belt, Kleine Belt, Sont. Verder: Kaap Skagen (i.p.v. Skagens Horn) en Jammerbocht.
Djibouti, Djiboutiaan, Djiboutiaans. Hoofdstad: Djibouti.
Dominica, Dominicaan, Dominicaans. Hoofdstad: Roseau.
Dominicaanse Republiek, Dominicaan, Dominicaans. Hoofdstad: Santo Domingo.
Duitsland, Duitser, Duits. Hoofdstad: Berlijn. Duitse spelling aanhouden, behalve voor: Aken, Keulen, Neurenberg, Rijn, Moezel, Zwarte Woud, Zevengebergte, Beieren, Sleeswijk-Holstein, Nedersaksen, Noordrijn-Westfalen, Rijnland-Palts.

E
Ecuador, Ecuadoraan, Ecuadoraans. Hoofdstad: Quito.
Egypte, Egyptenaar, Egyptisch. Hoofdstad: Caïro Verder: Sharm el-Sheikh.
El Salvador, Salvadoraan, Salvadoraans. Hoofdstad: San Salvador.
Equatoriaal-Guinea, Equatoriaal-Guineeër, Equatoriaal-Guinees. Hoofdstad: Malabo.
Eritrea, Eritreeër, Eritrees. Hoofdstad: Asmara.
Estland, Est, Estlands. Hoofdstad: Tallinn.
Ethiopië, Ethiopiër, Ethiopisch. Hoofdstad: Addis Abeba. Verder: Tigray.

F
Falklandeilanden, Falklandeilander, Falklandeilands. Hoofdstad: Stanley.
Faeröer, Faeröerder, Faeröers. Hoofdstad: Thorshavn.
Fiji, Fijiër, Fijisch. Hoofdstad: Suva.
Filipijnen, Filipijn, Filipijns. Hoofdstad: Manilla.
Finland, Fin, Fins. Hoofdstad: Helsinki.
Frankrijk, Fransman, Française (mv. Fransen), Frans. Hoofdstad: Parijs. Franse spelling aanhouden (dus Lille, niet Rijsel), behalve voor: Duinkerke, Straatsburg, Elzas, Vogezen, Lotharingen, Corsica.
Friesland, Fries, Fries
Frans-Guyana, Frans-Guyaan, Frans-Guyaans. Hoofdstad: Cayenne.

Frans-Polynesië, Frans-Polynesiër, Frans-Polynesisch. Hoofdstad: Papeete.

G
Gabon, Gabonees, Gabonees. Hoofdstad: Libreville.
Gambia, Gambiaan, Gambiaans. Hoofdstad: Banjul.
Georgië, Georgiër, Georgisch. Hoofdstad: Tbilisi. Verder: Ossetië (Osseten) met hoofdstad Tsjinvali; Abchazië (Abchazen) met hoofdstad Soechoemi.
Ghana, Ghanees. Hoofdstad: Accra.
Gibraltar, Gibraltarees, Gibraltarees. Hoofdstad: Gibraltar.
Grenada, Grenadaan, Grenadaans. Hoofdstad: Saint George’s.
Griekenland, Griek, Grieks. Hoofdstad: Athene. Verder: Corfu, Thessaloniki, Egeïsche Zee, Peloponnesos.
Groenland, Groenlander, Groenlands. hoofdstad: Nuuk.
Groot-Brittannië (officieel: Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland), Brit, Brits. Hoofdstad: Londen. De landen Schotland (hoofdstad: Edinburgh), Wales (hoofdstad: Cardiff), Noord-Ierland (hoofdstad: Belfast) en Engeland behoren tot het Verenigd Koninkrijk. Als enige heeft Engeland geen zelfbestuur. Verder: Theems.
Guadeloupe, Guadelouper, Guadeloups. Hoofdstad: Basse-Terre.
Guam, Guamees, Guamees. Hoofdstad: Agana.
Guatemala, Guatemalteek, Guatemalteeks. Hoofdstad: Guatemala-stad.
Guinee, Guineeër/Guineese, Guinees/Guineese. Hoofdstad: Conakry.
Guinee-Bissau, Guinee-Bissauer, Guinee-Bissaus. Hoofdstad: Bissau.
Guyana, Guyaan, Guyaans. Hoofdstad: Georgetown.

H
Haïti, Haïtiaan, Haïtiaans. Hoofdstad: Port-au-Prince.
Honduras, Hondurees, Hondurees. Hoofdstad: Tegucigalpa.
Hongarije, Hongaar, Hongaars. Hoofdstad: Boedapest.
Hongkong, Hongkonger, Hongkongs. Hoofdstad: Hongkong.

I
Ierland, Ier, Iers. Hoofdstad: Dublin.
IJsland, IJslander, IJslands. Hoofdstad: Reykjavik.
India, Indiër/Indiase, Indiaas. Hoofdstad: New Delhi. Verder: Kashmir, Mumbai (niet Bombay), Kolkata (niet Calcutta), Chennai (niet Madras).
Indonesië, Indonesiër, Indonesisch. Hoofdstad: Jakarta. Indonesische spelling wordt aangehouden, behalve voor Atjeh, Atjeeër, Atjees. Verder: Sulawesi (was: Celebes), Kalimantan, Yogyakarta, Borobudur, Irian Jaya, Papoea.
Irak, Irakees, Iraaks. Hoofdstad: Bagdad. Verder: Al Kut, Amara, Diwaniya, Irbil, Kerbela, Kirkuk, Nasiria, Nedjef, Samawah, Suleymaniye, Tikrit, Zubayr, Shatt al-Arab.
Iran, Iraniër, Iraans. Hoofdstad: Teheran. Verder: Eiland Kharg, Straat van Hormuz, Qum.
Israël, Israëliër (of Israëli), Israëlisch. Hoofdstad: Jeruzalem. Verder: Eilat, Kiryat Shemona, Netanya, Beersheva, Betlehem.
Italië, Italiaan, Italiaans. Hoofdstad: Rome. Verder: Florence, Venetië, Genua, Mantua, Padua, Triëst, Tiber, Tyrreense Zee, Adriatische Zee, Dolomieten, Apennijnen, Lombardije, Apulië, Leghorn is Livorno.
Ivoorkust, Ivoriaan, Ivoriaans. Hoofdstad: Yamoussoukro.

J
Jamaica, Jamaicaan, Jamaicaans. Hoofdstad: Kingston.
Japan, Japanner, Japans. Hoofdstad: Tokio.
Jemen, Jemenitisch, Jemeniet. Hoofdstad: Sanaa. Verder: Aden.
Joegoslavië bestaat niet meer.
Jordanië, Jordaniër, Jordaans. Hoofdstad: Amman.

K
Kaapverdië, Kaapverdiër, Kaapverdisch. Hoofdstad: Praia.
Kameroen, Kameroener, Kameroens. Hoofdstad: Yaoundé.
Kazachstan, Kazach, Kazachs. Hoofdstad: Astana. Verder: Almati.
Kenia, Keniaan, Keniaans. Hoofdstad: Nairobi.
Kirgizië, Kirgies, Kirgizisch. Hoofdstad: Bisjkek.
Koeweit, Koeweiti, Koeweits. Hoofdstad: Koeweit.
Kroatië, Kroaat, Kroatisch. Hoofdstad: Zagreb.

L
Laos, Laotiaan, Laotiaans. Hoofdstad: Vientiane.
Latijns-Amerika, Latijns-Amerikaan, Latijns-Amerikaans.
Lesotho, Lesothaan, Lesothaans. Hoofdstad: Maseru.
Letland, Let, Letlands. Hoofdstad: Riga.
Libanon, Libanees, Libanees. Hoofdstad: Beiroet. Verder: Choufgebergte, Bekavallei.
Liberia, Liberiaan, Liberiaans. Hoofdstad: Monrovia.
Libië, Libiër, Libisch. Hoofdstad: Tripoli. Verder: Benghazi, Tobruk, Golf van Sydra.
Liechtenstein, Liechtensteiner, Liechtensteins. Hoofdstad: Vaduz.
Litouwen, Litouwer, Litouws. Hoofdstad: Vilnius.
Luxemburg, Luxemburger, Luxemburgs. Hoofdstad: Luxemburg.

M
Macau, Macauer, Macaus. Hoofdstad: Macau.
Madagaskar, Malagassiër, Malagassisch. Hoofdstad: Antananarivo.
Malawi, Malawiër, Malawisch. Hoofdstad: Lilongwe.
Maldiven, Maldiviër, Maldivisch. Hoofdstad: Malé.
Maleisië, Maleisiër, Maleisisch. Hoofdstad: Kuala Lumpur.
Mali, Malinees, Malinees. Hoofdstad: Bamako.
Malta, Maltees, Maltees. Hoofdstad: Valletta.
Marokko, Marokkaan, Marokkaans. Hoofdstad: Rabat. Verder: Marrakech, Fez, Meknès.
Martinique, Martinikaan, Martinikaans. Hoofdstad: Fort-de-France.
Mauritanië, Mauritaniër, Mauritaans. Hoofdstad: Nouakchott.
Mauritius, Mauritiaan, Mauritiaans. Hoofdstad: Port Louis.
Mexico, Mexicaan, Mexicaans. Hoofdstad: Mexico-Stad.
Midden-Amerika, Midden-Amerikaan, Midden-Amerikaans.
Moldavië, Moldaviër, Moldavisch. Hoofdstad: Chisinau. Verder: Transnistrië.
Monaco, Monegask, Monegaskisch. Hoofdstad: Monaco.
Mongolië, Mongoliër, Mongolisch. Hoofdstad: Ulaanbaatar. (Mongool is een lid van het Mongoolse ras, Mongools verwijst naar de Mongoolse taalgroep).
Montenegro, Montenegrijn, Montenegrijns. Hoofdstad: Podgorica.
Montserrat, Montserrataan, Montserrataans. Hoofdstad: Plymouth.
Mozambique, Mozambikaan, Mozambikaans. Hoofdstad: Maputo.
Myanmar, Myanmarees, Myanmarezen. Hoofdstad: Naypyidaw.

N
Namibië, Namibiër, Namibisch. Hoofdstad: Windhoek.
Nederlandse Antillen, Nederlands-Antilliaan, Nederlands-Antilliaans. Hoofdstad: Willemstad.
Nepal, Nepalees, Nepalees. Hoofdstad: Kathmandu.
Nicaragua, Nicaraguaan, Nicaraguaans. Hoofdstad: Managua.
Nieuw-Caledonië, Nieuw-Caledoniër, Nieuw-Caledonisch. Hoofdstad: Nouméa. Verder: Kanaken.
Nieuw-Zeeland, Nieuw-Zee-lander, Nieuw-Zeelands. Hoofdstad: Wellington.
Niger, Nigerees, Nigerees. Hoofdstad: Niamey. Nigeria, Nigeriaan, Nigeriaans. Hoofdstad: Abuja.
Noord-Korea, Noord-Koreaan, Noord-Koreaans. Hoofdstad: Pyongyang.
Noord-Macedonië, (Noord-)Macedoniër, (Noord-)Macedonisch. Hoofdstad: Skopje. (Tot 2019 heette dit land Macedonië; na een akkoord met Griekenland is het voorvoegsel ‘Noord’ erbij gekomen, maar dat hoeft niet te worden gebruikt voor de woorden ‘Macedoniër’ en ‘Macedonisch’.)
Noorwegen, Noor, Noors. Hoofdstad: Oslo.

O
Oeganda, Oegandees, Oegandees. Hoofdstad: Kampala.
Oekraïne, zie het lemma Oekraïne.
Oezbekistan, Oezbeek, Oezbeeks. Hoofdstad: Tasjkent.
Oman, Omani, Omaans. Hoofdstad: Masqat.
Oostenrijk, Oostenrijker, Oostenrijks. Hoofdstad: Wenen. Verder Duitse namen, m.u.v. Karinthië.
Oost-Timor, Oost-Timorees, Oost-Timorees. Hoofdstad: Dili.

P
Pakistan, Pakistaan, Pakistaans. Hoofdstad: Islamabad. Verder: Kashmir.
Panama, Panamees, Panamees. Hoofdstad: Panama-stad.
Papoea-Nieuw-Guinea, inwoner omschrijven. Hoofdstad: Port Moresby.
Palestina, Palestijn, Palestijns. Verder: Gazastrook, Gaza-Stad, Westelijke Jordaanoever (ook: Westoever).
Paraguay, Paraguayaan, Paraguayaans. Hoofdstad: Asunción.
Peru, Peruaan, Peruaans. Hoofdstad: Lima.
Polen, Pool, Pools. Hoofdstad: Warschau. Verder: Krakow, Nowa Huta. Rivieren: Oder, Neisse, Wisla (vh. Weichsel, Vistula). Landstreken: Silezië en Oost-Pruisen.
Portugal, Portugees, Portugees. Hoofdstad: Lissabon. Verder: Taag, Azoren, Kaap Sint Vincent.
Puerto Rico, Puerto Ricaan, Puerto Ricaans. Hoofdstad: San Juan.

Q
Qatar, Qatarees, Qatarees. Hoofdstad: Doha.

R
Roemenië, Roemeen, Roemeens. Hoofdstad: Boekarest. Verder: Transsylvanië, Walachije.
Rwanda, Rwandees, Rwandees. Hoofdstad: Kigali.
Rusland, Rus/russin, Russisch. Hoofdstad: Moskou (Moskoviet). Verder: St.-Petersburg, Jekaterinenburg (was: Sverdlovsk); Volgograd (maar: Wolga), Tsjetsjenië (Tsjetsjenen), Ingoesjetië (Ingoesjeten), Mescheten (Turks volk in de Kaukasus), Kalmukkië.

S
Salomonseilanden, inwoner omschrijven. Hoofdstad: Honiara.
San Marino, San Marinees, San Marinees. Hoofdstad: San Marino.
Saoedi-Arabië, Saoediër, Saoedisch. Hoofdstad: Riyad. Verder: Jeddah, Mekka.
Sao Tomé en Principe, Santomees, Santomees. Hoofdstad: Sao Tomé.
Senegal, Senegalees, Senegalees. Hoofdstad: Dakar.
Servië, Serviër, Servisch. Hoofdstad: Belgrado. Kosovo is een provincie van Servië, hoofdstad: Pristina.
Seychellen, Seycheller, Seychels. Hoofdstad: Victoria.
Sierra Leone, Sierra Leoner, Sierra Leoons. Hoofdstad: Freetown.
Singapore, Singaporaan, Singaporaans. Hoofdstad: Singapore.
Slovenië, Sloveen, Sloveens. Hoofdstad: Ljubljana.
Slowakije, Slowaak, Slowaaks. Hoofdstad: Bratislava.
Soedan, Soedanees, Soedanees. Hoofdstad: Khartoem.
Somalië, Somaliër, Somalisch. Hoofdstad: Mogadishu.
Spanje, Spanjaard, Spaans. Hoofdstad: Madrid.
Sri Lanka, Sri Lankaan, Sri Lankaans. Hoofdstad: Colombo.
Suriname, Surinamer, Surinaams. Hoofdstad: Paramaribo.
Swaziland, Swaziër, Swazisch. Hoofdstad: Mbabane.
Syrië, Syriër, Syrisch. Hoofdstad: Damascus.

T
Tadzjikistan, Tadzjiek, Tadzjieks. Hoofdstad: Doesjanbe.
Taiwan, Taiwanees, Taiwanees. Hoofdstad: Taipei.
Tanzania, Tanzaniaan, Tanzaniaans. Hoofdstad: Dodoma (voorheen Dar es Salaam, waar nog steeds feitelijk
de regering zetelt).
Thailand, Thai (meervoud: Thai), Thais. Hoofdstad: Bangkok.
Togo, Togolees, Togolees. Hoofdstad: Lomé.
Tonga, Tongaan, Tongaans. Hoofdstad: Nuku’alofa.
Tsjaad, Tsjadiër, Tsjadisch. Hoofdstad: Ndjamena.
Tsjechië, Tsjech, Tsjechisch. Hoofdstad: Praag.
Tunesië, Tunesiër, Tunesisch. Hoofdstad: Tunis. Verder: Sousse.
Turkije, Turk, Turks. Hoofdstad: Ankara. Verder: Istanbul, Zuidwest-Anatolië.
Turkmenistan, Turkmeen, Turkmeens. Hoofdstad: Asjchabad.

U
Uruguay, Uruguayaans, Urugayaans. Hoofdstad: Montevideo.

V
Vaticaanstad, inwoner omschrijven, Vaticaans. Hoofdstad: Vaticaanstad.
Venezuela, Venezolaan, Venezolaans. Hoofdstad: Caracas.
Verenigde Arabische Emiraten . Hoofdstad: Abu Dhabi. Emiraten: Abu Dhabi, Dubai, Sharjah, Ras al Khaimah, Umm al Kuwein, Fujairah, Ajman.
Verenigde Staten, Amerikaan, Amerikaans. Hoofdstad: Washington. Engelse spelling aanhouden (b.v. North Carolina), behalve voor Californië. Verder: Hawaii, Hawaiiaan, Hawaiiaans. Hoofdstad: Honolulu.
Vietnam, Vietnamees, Vietnamees. Hoofdstad: Hanoi. Verder: Ho Chi Minhstad (voorheen Saigon).

W
West-Samoa, West-Samoaan, West-Samoaans. Hoofdstad: Apia.

Z
Zambia, Zambiaan, Zambiaans. Hoofdstad: Lusaka.
Zimbabwe, Zimbabwaan, Zimbabwaans. Hoofdstad: Harare.
Zuid-Afrika, Zuid-Afrikaan, Zuid-Afrikaans. Hoofdstad: Pretoria of Kaapstad. Verder: Transkei, Bophu that swana, Zulu, KwaZulu-Natal.
Zuid-Korea, Zuid-Koreaan, Zuid-Koreaans. Hoofdstad: Seoul.
Zuid-Soedan, Zuid-Soedanees, Zuid-Soedanees. Hoofdstad: Juba.
Zweden, Zweed, Zweeds. Hoofdstad: Stockholm.
Zwitserland, Zwitser, Zwitsers. Hoofdstad: Bern. Verder: Luzern, Sion, Biel (niet Bienne), St. Gallen. Kantons: Ticino, Vaud, Valais, Fribourg, Neuchâtel, Genève, Jura, Graubünden. Lac Leman is Meer van Genève.