Terug naar de krant

Aangifte tegen Belastingdienst slaat in als een bom

Leeslijst analyse

Toeslagenaffaire Financiën zag geen andere uitweg dan aangifte doen tegen de eigen Belastingdienst, wegens knevelarij en discriminatie.

Leeslijst

Machtsmisbruik, ambtsmisdrijven, discriminatie, aangifte, vermoedens van ernstige feiten en het middeleeuws klinkende ‘knevelarij’. Een lange lijst aan strafrechtelijk-juridische begrippen kwam dinsdag langs in het eerste Vragenuurtje van de Tweede Kamer sinds de coronamaatregelen van half maart. Er heerste een bedrukte, bijna verslagen stemming. Kamerleden en staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Financiën, D66) spraken alsof er zojuist een dierbaar iemand was overleden.

Het nieuws dat het ministerie van Financiën aangifte heeft gedaan tegen de Belastingdienst wegens vermoedens van strafbare feiten, gepleegd door ambtenaren in de toeslagenaffaire, is ingeslagen als een bom in Den Haag. En ver daarbuiten.

Een ingrijpend besluit, zei Van Huffelen, met „enorme impact”. Allereerst voor alle duizenden gedupeerde ouders in het almaar voortdurende schandaal rondom de kinderopvangtoeslag. En voor de medewerkers van de Belastingdienst en het ministerie.

Maar ook: een „gitzwarte dag” voor het vertrouwen in de overheid, verwoordde D66-Kamerlid Steven van Weyenberg ieders gedachten. Een strafrechtelijke aanklacht tegen eigen ambtenaren is geen besluit dat een bewindspersoon lichtzinnig neemt.

Lees ook Dubbele nationaliteit 11.000 belastingbetalers reden voor extra controle
De kwestie rondom afkomst en extra controles van de Belastingdienst speelt al langer, ook rondom de toeslagenaffaire.

Na jarenlange ontkenningen dat er in die slepende affaire honderden, mogelijk duizenden gezinnen welbewust en opzettelijk door belastingambtenaren zijn benadeeld, moest de zittende staatssecretaris dinsdag erkennen dat dat mogelijk toch het geval is geweest. Ze zag geen andere uitweg dan aangifte doen bij het Openbaar Ministerie tegen de eigen Belastingdienst wegens vermoedens van mogelijke (ambts)misdrijven. Een ultieme stap, waar haar voorganger nooit aanleiding toe zag.

Deskundige buitenstaander

Uit onderzoek door een deskundige buitenstaander – de Amsterdamse advocaat en voormalig officier van justitie Hendrik Jan Biemond – bleek dat er bij drie teams die tussen 2013 en 2017 belast waren met de opsporing van fraude met kinderopvangtoeslag mogelijk sprake was van (ambts)misdrijven. Het gaat om vermoedens van zogeheten ‘knevelarij’ – het vorderen van een betaling bij een burger terwijl de ambtenaar weet dat deze die niet verschuldigd is – en ‘beroepsmatige discriminatie’. Op het eerste misdrijf staat een gevangenis straf van maximaal zes jaar en een boete van maximaal 87.000 euro. Op het tweede een celstraf van ten hoogste zes maanden en een boete tot 8.700 euro.

Het mogelijk discrimineren bleek uit documenten die Biemond in de omstreden fraudeaanpak was tegengekomen. In drie concrete gevallen bleek dat er „mogelijk sprake is geweest van het verrichten van onderzoekshandelingen op basis van nationaliteit waarbij een discriminatoir onderscheid wegens ras is gemaakt”.

Van Huffelen kwam op de dag van het advies in actie, ongekend snel in deze zaak

De advocaat concludeert dat de aanwijzingen die hij heeft gevonden zo ernstig zijn dat de bewindspersonen van het ministerie van Financiën krachtens het wetboek van strafvordering zelfs verplicht zijn om aangifte te doen. Die aangifte is overigens gericht tegen de Belastingdienst als overheidsorganisatie, en niet tegen individuele ambtenaren. Het is aan justitie om na nader strafrechtelijk onderzoek te bepalen of bepaalde ambtenaren ook nog persoonlijk zullen moeten worden vervolgd.

Het was niet staatssecretaris Van Huffelen zelf die het onderzoek van Biemond had geïnitieerd. Dat was de Tweede Kamer, nadat haar voorganger Menno Snel was blijven volhouden dat er binnen de Belastingdienst geen aanwijzingen waren gevonden van mogelijke ambtsmisdrijven. Uit de vele dossiers die door Wob-procedures (Wet openbaarheid van bestuur) van journalisten naar buiten waren gekomen was bijvoorbeeld volgens SP-Kamerlid Renske Leijten inmiddels duidelijk geworden dat de toeslagenaffaire „een opeenstapeling is van machtsmisbruik, ambtsmisdrijven en plichtsverzuim”, zei zij begin dit jaar in debat met minister Hoekstra (Financiën, CDA). Hierop besloot Hoekstra, die de opgestapte Snel in december tijdelijk had vervangen, om een second opinion te bestellen.

Advocaat Biemond kreeg de opdracht in maart. Nu, twee maanden later, is zijn advies klaar. En nog dezelfde dag kwam staatssecretaris Van Huffelen in actie. Dat is een snelheid die in het slepende toeslagenschandaal nog niet aan de orde geweest is.

Talloze onderzoeken

Er liepen en lopen nog talloze onderzoeken naar de ware toedracht van de hardvochtige wijze waarop de Belastingdienst fraude met toeslagen heeft aangepakt. Sinds de Ombudsman in oktober 2017 een specifieke zaak met onterecht beschuldigde ouders aan het licht bracht, vasthoudende Tweede Kamerleden (CDA en SP voorop) daarop kritisch doorvroegen en onderzoeksjournalisten van Trouw en RTL met een sloot aan onthullingen kwamen, duurde het nog anderhalf jaar voor staatssecretaris Snel „uit zijn tunnelvisie” kwam, zoals hij het zelf formuleerde.

Daarna was het lang wachten op de uitkomsten van de commissie-Donner voordat het kabinet besloot om de steeds groter worden groep gedupeerden niet alleen excuses, maar ook financiële compensatie aan te bieden. De uitwerking van dat mea culpa vraagt nog altijd heel veel geduld van de betrokken ouders, die in meer of mindere mate jarenlang door de overheid stelselmatig zijn benadeeld – „institutionele vooringenomenheid door de Belastingdienst”, noemde Donner dat. Er hangt nog een onderzoek door de Autoriteit Persoonsgegevens naar etnisch profileren in de lucht.

De strafrechtelijke aangifte is een nieuwe, schokkende fase in de toeslagenaffaire, die de afloop ervan niet meteen dichterbij brengt. Mocht het strafrechtelijk onderzoek inderdaad leiden tot vervolging van hetzij de Belastingdienst als overheidsorganisatie, dan wel betrokken ambtenaren – of allebei – en er door de strafrechter onherroepelijke veroordelingen volgen, dan gaan er jaren overheen. Het zou gedupeerde ouders meer munitie in handen geven om extra schadevergoeding van de staat te eisen.

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 20 mei 2020.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in