Ambtenaren Sociale Zaken wijzen terug naar Financiën

De top van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) vindt dat de Belastingdienst niet duidelijk heeft gewaarschuwd voor de misstanden die voortkwamen uit de harde fraudebestrijding rondom de kinderopvangtoeslag. Waar topambtenaren van Financiën eerder deze week de schuld van het meedogenloze handhavingsbeleid vooral bij Sociale Zaken neerlegden, kaatsten vertegenwoordigers van dat departement de bal donderdag weer terug tijden hun verhoren in de Tweede Kamer.

„Ik kan me niet herinneren dat een van de DG’s [directeuren-generaal van Financiën] aan mijn bureau heeft gestaan om duidelijk te zeggen: ‘En nu is het genoeg!’”, zei bijvoorbeeld Marcelis Boereboom, tussen 2013 en 2017 directeur-generaal Werk van het ministerie van SZW bij zijn verhoor voor de Parlementaire onderzoekscommissie. Intensief contact tussen verschillende departementen, vulde hij aan, „is wel gebruikelijk”. Boereboom zei ook dat hij andere signalen binnen het eigen ministerie evenmin had doorgekregen, bijvoorbeeld een advies van de landsadvocaat – al uit 2009 – dat de alles-of-niets-benadering bij ouders die geen eigen bijdrage aan de kinderopvang hadden betaald juridisch gezien niet per se nodig was. Het was jarenlang praktijk van de Belastingdienst om in dat geval de gehele kinderopvangtoeslag terug te vorderen.

Ook de hoogste ambtenaar van Sociale Zaken, secretaris-generaal Loes Mulder, klaagde dat ze vanuit Financiën niet duidelijk te horen had gekregen dat er grote problemen waren ontstaan uit het harde terugvorderingsbeleid als er bij ouders ook maar het kleinste vermoeden van onregelmatigheid bij hun kinderopvangtoeslag was gerezen. „Sinds ik SG ben, ben ik nooit door iemand van Financiën aangesproken met de boodschap: ‘Jongens, er gaat hier iets heel erg mis!’” Waar Hans Blokpoel, de voormalig algemeen directeur Belastingen van Financiën, maandag voor de ondervragingscommissie had verklaard dat hij van de hardheid van het Toeslagenstelsel „heel veel buikpijn” had gekregen, zei Mulder donderdag: „Hij had mij kunnen bellen.”

Bestuurlijke organisatie

En toch zei dezelfde Loes Mulder het vervelend te vinden dat betrokken ambtenaren in de Toeslagenaffaire die al jaren speelt, vooral naar elkaar wijzen. „Het lelijkste is als we allemaal elkaar de schuld gaan geven. Ik heb niet iedereen heel hard zelf verantwoordelijkheid zien nemen.”

Lees ook Zo sneuvelde het plan om gedupeerden van de toeslagenaffaire te compenseren

De belangrijkste oorzaak dat de problemen zo hardnekkig zijn – eerst ernstig leed veroorzaken bij gedupeerde gezinnen, en daarna traag zijn met eerherstel en financiële compensatie – wijt Mulder aan de bestuurlijke organisatie. Beleidsmatig liggen er twee wetten aan ten grondslag, waar twee verschillende departementen verantwoordelijk voor zijn. Financiën gaat over de Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen, en Sociale over de Wet Kinderopvang. Daarnaast is de Belastingdienst – onderdeel van het Ministerie van Financiën – verantwoordelijk voor de uitvoering, in opdracht van drie andere departementen: Binnenlandse Zaken voor de huurtoeslag, VWS voor de zorgtoeslagen en SZW voor het kindgebonden budget en de kinderopvangtoeslag. „Dat is een uitzonderlijk ingewikkelde constructie.”

Vrijdag verschijnen er twee voormalige topambtenaren van Financiën bij de Parlementaire ondervragingscommissie. Volgende week is het de beurt aan de betrokken politici.