Politiek Den Haag verwacht vandaag een pijnlijk en zeer kritisch rapport over het falen van individuele politici, topambtenaren en de hele rechtsstaat in de toeslagenaffaire.
Naar gedupeerde ouders werd jarenlang niet geluisterd en hun rechten werden uitgehold. Signalen dat onschuldige mensen in grote financiële nood kwamen door een te harde uitleg van wetgeving en een ontspoorde fraudejacht, werden jaren genegeerd.
Vanmiddag om 13.00 uur presenteert de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) het verslag met de officiële 'bevindingen'. Na maanden onderzoek en twee weken openbare verhoren onder ede, overhandigt commissievoorzitter Chris van Dam (CDA) het rapport aan Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib.
De presentatie is vanaf 13.00 uur live te volgen via onze site en apps.
Buikpijn en schaamrood
In de verhoren met (oud-)topambtenaren en politici bleek al dat zij 'buikpijn' hadden van het hardvochtig beleid. Ook vertelden ze dat zij het 'schaamrood' op de kaken kregen toen de ernst en omvang van de affaire aan het licht kwam, na onthullingen van RTL Nieuws en Trouw.
Premier Mark Rutte sprak van een 'verschrikkelijk ongeluk', oud-staatssecretaris Menno Snel (Financiën) van ouders die zijn 'aangereden' door de staat. Commissievoorzitter Van Dam vatte verhoren samen door te zeggen dat het leek op 'het wereldkampioenschap bestuurlijk onvermogen'.
Ouders werden vermalen
De ondervragingscommissie werd afgelopen zomer ingesteld. Na een reeks onderzoeken bleef voor de Tweede Kamer onduidelijk wat politieke en ambtelijke hoofdrolspelers wisten en waarom zij toch niet ingrepen. Tienduizenden ouders kwamen in grote financiële problemen door het stopzetten en terugvorderen van toeslagen voor kinderopvang. Velen van hen werden onterecht bestempeld als fraudeur en kregen te maken met loonbeslag en huisuitzettingen.
Ook door de hoogste rechters werd lang niet ingegrepen, waardoor het hele systeem van rechtsbescherming van burgers ernstig tekortschoot. Gedupeerde ouders werden zo vermalen, zeker als zij in het vizier kwamen bij de 'institutioneel vooringenomen' fraudejacht. Zelfs toen de Raad van State en de Nationale Ombudsman in 2017 de Belastingdienst een forse tik op de vingers gaven, werd het beleid niet gecorrigeerd en kregen ouders geen schadevergoeding.
Alles of niets
De POK vorderde duizenden documenten bij onder meer de ministeries van Financiën, Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Algemene Zaken. Maar ook de afgelopen weken bleven nieuwe, gevoelige documenten opduiken die de onderzoekscommissie niet had gekregen. Het ging bijvoorbeeld om een explosief memo uit 2017, waarin toen al werd gezegd dat de Belastingdienst in een vermeende fraudezaak 'laakbaar' had gehandeld en dat ouders moesten worden gecompenseerd.
Ook werd een vertrouwelijk advies van de landsadvocaat niet aan de commissie gegeven, waaruit blijkt dat de 'alles of niets-benadering' (het terugvorderen van álle toeslagen bij kleine foutjes), al veel eerder hersteld had kunnen worden. En eergisteren werd een nota uit november 2019 openbaar, waarin de hoogste ambtenaar van Financiën toen al zei dat er misschien ambtsmisdrijven zijn gepleegd.
Aanwijzingen voor meineed?
De commissie zal daarom naar verwachting forse kritiek hebben op de informatievoorziening aan de Tweede Kamer. Niet alleen in het verleden, omdat de Kamer dan eerder het beleid had kunnen veranderen, maar ook over de recente afwikkeling.
In Den Haag zijn er ook twijfels of hoofdpersonen onder ede de gehele waarheid hebben gesproken, bijvoorbeeld over het nogmaals 'verdwijnen' van dat memo in 2019, toen de hele affaire escaleerde. Of de POK daadwerkelijk aanwijzingen of bewijs heeft voor mogelijke meineed, moet vandaag blijken uit het eindverslag.
Nieuwe dynamiek
De POK komt zelf niet met politieke conclusies. Voorzitter Van Dam zei eerder dat de commissie een 'foto' wil maken, een feitelijke reconstructie. Of het rapport nog politieke gevolgen zal hebben is niet duidelijk. Vorig jaar trad staatssecretaris Snel al af vanwege de affaire.
In de coalitie wordt gevreesd dat het rapport zo vlak voor de verkiezingen een 'nieuwe dynamiek' zal veroorzaken, ook omdat compensatie van duizenden gedupeerde ouders nog steeds traag op gang komt. Na het rapport volgt eerst een officiële kabinetsreactie. Halverwege januari volgt een Kamerdebat met premier Rutte, minister Hoekstra en betrokken staatssecretarissen.
