Belastingdienst werkte zeer kritische Autoriteit Persoonsgegevens tegen

De werkwijze van de Belastingdienst in de toeslagenaffaire was ‘onrechtmatig, discriminerend en onbehoorlijk’. In een langverwacht rapport oordeelt de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) keihard over de afdeling toeslagen.

De Belastingdienst registreerde de dubbele nationaliteit van burgers, terwijl die geen rol mag spelen bij het al dan niet toekennen van kinderopvangtoeslag. Ook werd het gegeven of iemand wel of geen Nederlander is, evenals dubbele nationaliteit opgenomen in een model om risico’s mee af te wegen. Ook dit mag niet. Voorzitter Aleid Wolfsen van de AP: “De Belastingdienst handelde discriminerend. Voor toeslagen maakt de nationaliteit niet uit, alleen of iemand rechtmatig in Nederland verblijft.”

Het onbehoorlijk handelen ging bovendien lang door, ook nog nadat de Belastingdienst hierop gewezen was. Al in januari 2014 moest toeslagen dubbele nationaliteit uit de systemen wissen. Maar in mei 2018 waren er nog altijd 1,8 miljoen mensen met twee nationaliteiten geregistreerd. Begin dit jaar waren dat er nog meer dan 100.000. De kinderopvangtoeslagaffaire kwam aan het licht na onderzoek van Trouw en ‘RTL Nieuws’.

Dreigen met dwangsommen

De AP werd tegengewerkt tijdens het onderzoek, dat daardoor veel langer duurde dan gepland. Wolfsen zegt dat zijn dienst moest ‘duwen en sleuren’ en moest dreigen met dwangsommen om informatie boven water te krijgen. Bovendien kwamen er steeds nieuwe feiten en misstanden boven, zegt Wolfsen. Soms werd er gelogen door ambtenaren, bijvoorbeeld door te ontkennen dat de Belastingdienst dubbele nationaliteiten registreerde. “Misschien hebben sommige ambtenaren geen kennis hiervan, maar wij gaan ervan uit dat zo’n vraag wordt doorgeleid aan degene die hier het meest van weet.”

Wolfsen vindt het hoopgevend dat de Belastingdienst met het aantreden van nieuwe staatssecretarissen en een nieuwe ambtelijke top beduidend transparanter is gaan opereren. Wolfsen: “Dat sterkt het vertrouwen in het vervolg”. Als het ministerie van financiën officieel op het rapport gereageerd heeft, beslist de AP of er sancties volgen, zoals dwangsommen of boetes.

Staatssecretaris Alexandra van Huffelen noemt de conclusies “zeer ernstig” en zij maakte vrijdag nog eens excuses voor de handelswijze van de Belastingdienst. Zij zegt dat veel van de gevonden overtredingen inmiddels aangepast zijn. Zij probeert sinds haar aantreden begin dit jaar de cultuur bij de overheidsdienst te veranderen.

‘Maatregelen lijken me op zijn plaats’

Onlangs bleek uit onderzoek van Trouw en RTL Nieuws dat de Belastingdienst ook bij de inkomstenbelasting mogelijk tienduizenden mensen als fraudeur heeft aangewezen. Hier komt vermoedelijk geen nieuw onderzoek naar, mede omdat Wolfsen de indruk heeft dat de huidige politieke leiding zijn best doet om de cultuur bij de fiscus te veranderen. Wel doet de AP nog onderzoek naar de zogeheten Fraude Signalering Voorziening, een registratiesysteem voor mogelijke fraude dat in strijd is met de privacywet. Hierbij zegt Wolfsen geen tegenwerking te ervaren.

Het onderzoek van de AP richtte zich uitsluitend op de Belastingdienst als organisatie en niet op individuele ambtenaren. Twee maanden geleden deed het ministerie van financiën aangifte tegen de Belastingdienst, wegens knevelarij en beroepsmatige discriminatie. CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, die zich samen met SP’er Renske Leijten vastbeet in de affaire, wil dat er nog wel naar de rol van ambtenaren gekeken wordt: “Ik ben benieuwd wat er gebeurt met hoge ambtenaren die stelselmatig gelogen hebben. Maatregelen lijken me op zijn plaats, anders kan de staat niet functioneren.” 

Leijten is geïrriteerd dat het rapport aan het begin van het reces komt. De Kamer zal daardoor niet voor september debatteren over het onderzoek. Omdat overheidssystemen aan elkaar gekoppeld zijn, denkt het SP-Kamerlid dat ook bij andere diensten gediscrimineerd wordt: “Onze zoektocht om dit tot op de bodem uit te zoeken gaat door, want het rapport bevestigt weer dat dit heel hard nodig blijft”. Volgens Steven van Weyenberg (D66) passen de “harde conclusies” van de AP “helaas in het beeld van de afgelopen maanden”.

Lees ook:

Belastingdienst hield nóg een omstreden fraudejacht, nu bij aangifte inkomen

Niet alleen in de toeslagenaffaire werden mensen door de Belastingdienst als fraudeur bestempeld. Via het geheime ‘project 1043’ kregen tienduizenden burgers bij hun aangifte inkomstenbelasting te maken met de harde fraudeaanpak van de fiscus.

Kabinet legt werk omstreden fraudeteam van Belastingdienst stil

Het kabinet grijpt hard in bij de Belastingdienst en zet het werk van het omstreden fraudeteam voorlopig op de pauzestand.