Geruzie belemmerde snellere compensatie van toeslagouders
Uit de vierde dag van de verhoren van de commissie-Kinderopvangtoeslag bleek dat er al jarenlang van spraakverwarring sprake was tussen de ministeries van financiën en sociale zaken.
De ministeries van financiën en sociale zaken ruzieden vorig jaar zomer met elkaar over de vraag wie de compensatie van de gedupeerde ouders in kindertoeslagaffaire zou moeten betalen. Daardoor duurde het uiteindelijk opnieuw ruim een jaar voordat hiermee een begin werd gemaakt.
Dat bleek gisteren tijdens de verhoren van de commissie-Kinderopvangtoeslag. Drie topambtenaren van Sociale Zaken werden gehoord. De commissie heeft een appwisseling tussen de bewindslieden en de ambtelijke top in bezit, waarin felle woorden worden gewisseld. Directeur Van Tuyll van Kinderopvang voelde zich ‘belazerd’ door Financiën, omdat dat een persbericht van juni vorig jaar de indruk wekte dat de toeslagproblemen aan de Wet kinderopvang zou liggen. “Terwijl er ook in de uitvoering heel veel mis is gegaan”, aldus Van Tuyll.
Toenmalig staatssecretaris Menno Snel wilde in juni vorig jaar de ruim 300 ouders van de veelbesproken CAF11-zaak compenseren, nadat duidelijk was dat de Belastingdienst verouderde signalen had aangegrepen om hun gastouderbureau aan te pakken. Maar Sociale Zaken wilde niet financieel opdraaien voor die compensatie. Volgens secretaris-generaal Loes Mulder van sociale zaken wilde het ministerie dat niet, uit vrees dat de rekening zou oplopen. “Het was niet duidelijk hoeveel mensen, ook voor andere zaken als de kinderopvangtoeslag, hier aanspraak op konden maken.” De angst voor precedentwerking blokkeerde de oplossing voor gedupeerde ouders, van wie sommigen al sinds 2014 in de problemen zitten.
Spraakverwarring
Deze gang van zaken is illustratief voor de al jaren durende spraakverwarring tussen de ministeries van financiën en sociale zaken, bleek gisteren. Woensdag stelden topambtenaren van Financiën dat zij jarenlang vergeefs bij Sociale Zaken aandacht vroegen voor de acute problemen van ouders. Dit signaal was bij de ambtenaren van Sociale Zaken onvoldoende doorgedrongen, erkenden zij donderdag. Financiën was toegezegd dat toenmalig minister Asscher van sociale zaken hierover voor Kerst 2014 een notitie zou krijgen, maar die is nooit gemaakt.
Sociale Zaken ging vanaf 2014 wel aan de slag met een grootschalige wijziging van het stelsel van kinderopvangtoeslag, vertelde voormalig directeur-generaal Marcelis Boereboom. “We voelden groot ongemak met deze wet en wilden er vanaf. Daar hebben we vol op ingezet. Maar we leven nu bijna in 2021. We hadden beter tegelijkertijd een ander spoor moeten volgen, en een noodwet maken om de scherpe randjes eraf te halen.”
Die scherpe randjes zijn de ‘goedwillende’ ouders die niet de hele eigen bijdrage voor de kinderopvang hadden betaald, een handtekening te weinig opgaven of adresgegevens van het kind niet hadden ingevuld. De Belastingdienst eiste dan sinds 2013 de toeslag over het hele jaar terug. Dat heette de ‘alles-of-niets’-aanpak. Financiën schat nu dat hierdoor 26.000 ouders zijn gedupeerd en werkt sinds dit jaar aan herstel en compensatie.
Erkenning van verantwoordelijkheid
Secretaris-generaal Mulder betreurt dat Sociale Zaken al die tijd geen aandacht voor de acute problemen had. “Dat verwijt ik mezelf, want ik zag en sprak mensen met hoge schulden bij de Belastingdienst. Maar ik heb nooit bedacht: zit er iets raars in die wet wat dit veroorzaakt?” Deze erkenning van de eigen verantwoordelijkheid voor de problemen had Mulder tijdens de verhoren van de afgelopen dagen wel gemist: “Ik heb niet iedereen veel verantwoordelijkheid zien nemen, nee”.
Sociale Zaken werkte vanaf 2014 jarenlang aan een ander stelsel, waarbij toeslagen rechtstreeks aan kinderopvanginstellingen zou worden betaald. Toch strandde dit idee uiteindelijk in april 2018. Alle ambtenaren waren ervoor, maar staatssecretaris Van Ark schoot het voorstel af vanwege onvoldoende politieke steun.
Vandaag laatste dag verhoren ambtenaren
Vandaag is de laatste dag dat de commissie ambtenaren hoort, voordat volgende week de (oud-)bewindslieden aan bod komen. ’s Ochtends verschijnt voormalig directeur-generaal Jaap Uijlenbroek van de Belastingdienst. Hij trad begin 2017 aan, en werd begin dit jaar ontslagen als gevolg van de toeslagenaffaire. ’s Middags verschijnt voormalig secretaris-generaal Manon Leijten van financiën, die als hoogste baas van het departement regelmatig pas laat op de hoogte kwam van problemen bij de fiscus. De commissie zal van beiden willen horen: wat deden zij in de jaren dat de problemen rond de fraudejacht van de Belastingdienst duidelijk werd, en waarom werd niet eerder ingegrepen en gecompenseerd toen duidelijk werd hoe mis het was gegaan?
Lees ook:
Top Belastingdienst wijst naar Sociale Zaken in toeslagenaffaire. ‘We voelden ons onmachtig’.
Het ministerie van sociale zaken gaf keer op keer geen toestemming aan de Belastingdienst om minder rigide om te gaan met het terugbetalen van de Kinderopvangtoeslag.