Belastingdienst hield nóg een omstreden fraudejacht, nu bij aangifte inkomen

De Belastingdienst heeft de afgelopen jaren tienduizenden mensen als fraudeur bestempeld op basis van profilering en ‘vermoedens van fraude’. Dat gebeurde niet alleen bij de kinderopvangtoeslag – ook bij de inkomstenbelasting moesten burgers zelf maar aantonen geen fraudeur te zijn. Zij kregen te maken met forse naheffingen omdat eerder goedgekeurde aftrekposten alsnog werden afgewezen. Ook kregen zij een vinkje achter hun naam, en werden nog jaren geconfronteerd met extra controle en toezicht.

Dit blijkt uit onderzoek van Trouw en RTL Nieuws, op basis van interne documenten, vrijgegeven stukken en uit gesprekken met (ex-)ambtenaren en burgers die al jaren met de fiscus overhoop liggen. Zij kwamen in het vizier door onderzoek dat mogelijk misbruik moest ‘ontregelen, smoren en voorkomen’. Uitgangspunt was het ‘hinderlijk volgen van potentiële misbruikers’, een aanpak waarover toenmalig staatssecretaris Weekers in 2013 werd geïnformeerd.

Project 1043

Onder de codenaam ‘project 1043’ wilde de Belastingdienst vanaf 2012 ‘systeemfraude’ in de inkomstenbelasting tegengaan. In de praktijk kwam dit neer op het massaal identificeren van burgers die hoge zorgkosten, giften of uitgaven voor pensioenvoorziening als aftrekpost opvoerden. Soms werden zij in fraudeonderzoeken betrokken omdat de fiscus hun belastingadviseur bestempelde als ‘facilitator’ van fraude, anderen werden simpelweg uit de systemen gevist omdat zij bepaalde aftrekposten in hun aangifte opvoerden.

Hoeveel mensen precies in het project betrokken raakten, is niet duidelijk. Het ministerie van financiën geeft al bijna twee maanden geen antwoord op vragen van Trouw en RTL Nieuws. Ook Kamerleden vroegen al meermalen opheldering over project 1043. In Den Haag geldt dit project als ‘explosief’, omdat wordt gevreesd dat de toeslagenaffaire overslaat naar de hele Belastingdienst. Bekend is dat 150 tot 200 belastingadviseurs als ‘facilitator’ zijn bestempeld door het zogeheten Combiteam Aanpak Facilitators (CAF). Gezamenlijk hadden zij zo’n 150.000 klanten, die te maken kregen met de harde fraudeaanpak van de fiscus.

Uit vertrouwelijke gegevens van de Belastingdienst in handen van Trouw en RTL Nieuws blijkt dat de groep mogelijk nog veel groter is. Tussen 2012 en 2018 werden ruim 110.000 aangiften inkomstenbelasting geselecteerd onder de codenaam ‘1043’. Die selectie wordt voorzien van de vermelding ‘fraude’ en ‘afwijkende behandeling gewenst’. Welke bewijzen de Belastingdienst op het moment van selectie heeft voor fraude, is echter volstrekt onduidelijk.

Beluister hier de door Blendle ingesproken versie van dit artikel. 

Aftrekposten standaard afgewezen

Uit gesprekken met belastingadviseurs en burgers die betrokken raakten in het fraudeproject, blijkt dat de fiscus net als in de toeslagenaffaire de bewijslast omdraaide. Aftrekposten werden standaard afgewezen, en bewijzen dat zij terecht waren vaak niet geaccepteerd. De fiscus wees bijvoorbeeld doktersverklaringen af bij aftrek van zorgkosten, of kwitanties en verklaringen van goede doelen in het geval van giften. Wat er wel nodig was om de rechtmatigheid van aftrekposten te kunnen aantonen, werd veelal niet gezegd.

Dat zij betrokken waren in een onderzoek naar fraude kregen mensen bovendien niet te horen. Medewerkers van de belastingtelefoon kregen instructies mensen hierover niet te informeren als zij belden over het uitblijven van een reactie op hun aangifte, of naheffingen van duizenden euro’s vanwege afgewezen aftrekposten. Ook in de toeslagenaffaire lagen er instructies gedupeerde ouders niets te zeggen over fraudeonderzoeken.

Jarenlange achtervolging

Eenmaal betrokken worden in zo’n onderzoek betekent voor velen dat de Belastingdienst hen nog jaren achtervolgt. Uit recente vertrouwelijke gegevens blijkt dat zo’n 18.000 mensen nog altijd onder het vergrootglas liggen vanwege een combinatie van de stempels ‘1043’ en ‘CAF’. Daaronder bevinden zich ook gedupeerde ouders uit de toeslagenaffaire. Zij zijn automatisch op een controlelijst gezet vanwege het eerdere vermoeden van fraude met toeslagen. Hoewel zij nu gecompenseerd worden, staan zij nog altijd op speciale lijsten bij de fiscus voor hun aangiften inkomstenbelasting.

De automatische verscherpte controle van burgers bij de Belastingdienst gebeurt via een zogeheten AKI. Dit betekent dat de fiscus een vinkje achter iemands naam zet, waardoor aangiften vanwege ‘risico’s’ altijd geselecteerd worden voor grondige controle.

Belastingambtenaren kunnen zelf deze AKI’s aanmaken in de systemen. Uit handboeken waar Trouw en RTL Nieuws inzage in hadden blijkt dat ambtenaren betrokken burgers voor zes jaar kunnen blokkeren, zonder dat zij dit weten. Die periode kan eerder afgesloten worden, maar ook verlengd, waardoor mensen soms jarenlang onder de loep van de Belastingdienst blijven liggen.

Lees ook:

Belastingdienst had een geheime fraudelijst, in strijd met de privacywet

Een tot voor kort geheim registratiesysteem van de Belastingdienst voor ‘signalen’ van fraude is volledig in strijd met de privacywet. Pas na aanhoudende vragen van Trouw en RTL Nieuws heeft de fiscus het systeem uit de lucht gehaald.

De Belastingdienst bepaalde vooraf hoeveel fraudebestrijding moest opleveren

Bij het opsporen van fraude door de Belastingdienst werden jarenlang doelstellingen gehanteerd voor de opbrengsten die daarmee moesten worden binnengehaald. Dreigden die niet gehaald te worden, dan werd het systeem scherper gesteld.

Komen er straks nog meer lijken uit de kast bij de fiscus, vraagt de Tweede Kamer zich af

De Tweede Kamer wil in debat over etnisch profileren door de Belastingdienst. “De Belastingdienst heeft zich wederom niet aan de wet gehouden.”