Het explosieve memo werd jarenlang onder de pet gehouden

Het interne advies dat juriste Sandra Palmen op 13 maart 2017 aan haar leidinggevenden verstuurde is misschien wel het explosiefste document uit de hele kinderopvangtoeslagenaffaire. De Belastingdienst Toeslagen stopte haar memo meer dan drie jaar in de doofpot. Staatssecretaris Toeslagen Alexandra van Huffelen kreeg het pas op 14 oktober jongstleden onder ogen en zond het zes dagen later naar de Tweede Kamer.

De Kamerleden vonden de inhoud zo verbijsterend, dat de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag op de valreep een extra verhoordag inlaste om Palmen te ondervragen. Palmen was destijds degene die bij de afdeling Toeslagen de juridische en vaktechnische kwaliteit moest bewaken.

Palmen beschrijft dinsdag tegenover de commissie hoe ze al vrij snel een slecht gevoel kreeg bij de manier waarop haar werkgever omging met ouders wier toeslagen waren stopgezet. ‘De advocaat van de ouders stelde steeds vragen waar ze van mijn collega’s geen goed antwoord op kreeg.’

Haar bazen wilden op gegeven moment weten hoe Palmen aankeek tegen een recente uitspraak van de Raad van State. Dat arrest betrof een verloren beroepszaak tegen een vrouw die procedeerde tegen het besluit haar kinderopvangtoeslag stop te zetten. De Raad van State wees het hoger beroep van de Belastingdienst af, omdat de dienst − aldus het arrest − ‘bij de stopzetting niet de vereiste zorgvuldigheid heeft betracht en in strijd met de geldende regels heeft gehandeld’.

Advocate Eva González Pérez, die maandag voor de parlementaire commissie verscheen, lag op dat moment al een tijdje in de clinch met de Belastingdienst. Namens ruim veertig gedupeerden eiste ze schadevergoeding wegens het onrechtmatig beëindigen en terugvorderen van hun toeslagen. Bij Toeslagen vonden ze de vasthoudende González Pérez maar knap lastig, blijkt uit het onder de pet gehouden memo. ‘Er is veel discussie en irritatie over en weer. Feit is echter dat de uitspraak voor een deel haar klacht bevestigt’, schrijft Palmen daarin.

De juriste van de Belastingdienst constateert dat het arrest een bredere uitwerking heeft dan de individuele casus van de moeder uit deze rechtszaak. De handelwijze die de Raad van State veroordeelt heeft de Belastingdienst immers ook toegepast bij het stopzetten van de kinderopvangtoeslag van andere ouders.

Palmen trekt een pijnlijke conclusie: ‘De Raad van State heeft vernietigend geoordeeld [...] Hoe is het mogelijk geweest de toeslag voor 300 burgers op deze wijze stop te zetten − met een onjuiste rechtsgrond − en geen acht te slaan op de rechtsbescherming? [...] Hoe is het mogelijk geweest dat bezwaren twee jaar zijn blijven liggen? [...] De Belastingdienst Toeslagen heeft laakbaar gehandeld.’ Ze adviseert haar meerderen schuld te bekennen. ‘Mijn advies is de klacht (van de ouders, red.) gegrond te verklaren en een vorm van compensatie aan te bieden.’

Met andere woorden: uit Palmens nu pas openbaar gemaakte expertadvies blijkt dat de top van de afdeling Toeslagen begin 2017 al te horen kreeg dat het gevoerde beleid onrechtmatig was, dat ouders terecht bezwaar maakten en dat zij een schadevergoeding verdienden. Het managementteam Toeslagen, dat Palmens advies in ontvangst nam, sloeg die raad echter in de wind en ging door op de ingeslagen weg.

De ondervragingscommissie stelde Palmen dinsdag natuurlijk de waarom-vraag. Daar had ze geen goed antwoord op. ‘Ik heb het doorgestuurd naar twee leden van het managementteam. Een van hen schrok er heel erg van en zei: ‘dit gaat een heel groot issue worden. Ik stuur het door naar Gerard (Blankestijn, de directeur Toeslagen - red.)’.’ Het advies zou besproken worden op een heidag van het topmanagement, maar Palmen hoorde daarna eigenlijk niets meer, vertelt ze de Kamercommissie.

Haar memo heeft toenmalig staatssecretaris Eric Wiebes nooit bereikt. In juni 2019 kreeg kreeg Blankestijns opvolger Agaath Cleyndert het − ter voorbereiding van een Kamerdebat − toegestuurd van Palmens collega. Ook Cleyndert gaf het document niet aan Wiebes’ ambtsopvolger Menno Snel. Opnieuw verdween het meer dan een jaar in een la, hoewel de Tweede Kamer toen al volop bezig was met het toeslagendrama en eiste dat de onderste steen boven moest komen. Woensdag mogen Blankestijn en Cleyndert de Kamerleden komen uitleggen waarom ze deze steen lieten liggen.