Jood - I

Jood

Ontdekking: Jood werd in 1811 ontdekt door de Franse scheikundige Barnard Courtois. Courtois was bezig met de onttrekking van natrium en kalium uit de as van zeewier. Zodra deze stoffen waren verwijderd voegde hij zwavelzuur (H₂SO₄) toe voor de verdere verwerking van de as. Een keer voegde hij per ongeluk teveel zwavelzuur toe, zodat een fel gekleurde wolk van de as ontsnapte. Het gas condenseerde op metalen voorwerpen in de kamer en vormde zuiver jood. Op dit moment wordt jood gewonnen uit neerslagen van verschillende stoffen (NaIO₃ en NaIO₄) in Chili en Bolivia.

Mensen hebben bepaalde hoeveelheden jood nodig om hun lichaam gezond te houden. Jood is namelijk een deel van het hormoom thyroxine, een schildklierhormoon dat de fysieke en mentale ontwikkeling van het menselijk lichaam regelt. Een tekort aan jood kan zwellingen in de schildklier veroorzaken. Om dit te voorkomen wordt jood tegenwoordig aan tafelzout toegevoegd.

Toepassingen: Jood wordt gebruikt als indicator voor verschillende stoffen en kalium jodide (KI) wordt gebruikt om fotografische film te maken. Een mengsel van jodium en alcohol wordt gebruikt om wonden te helen. Een radioactief isotoop van jodium, jodium-131, wordt gebruikt om schildklierbeschadiging te behandelen.

Men moet voorzichtig zijn met het gebruik van jodium. Het kan namelijk de huid verbranden en ogen en slijmvliezen beschadigen. Puur jodium is zeer giftig wanneer het wordt ingeslikt.

Gezondheidseffecten van Jood

Veel medicijnen en schoonmaakmiddelen voor huidwondjes bevatten jood. Het is ook een bestanddeel van waterzuiveringstabletten die gebruikt worden bij de drinkwaterbereiding.

Jood is een bouwstof van schildklierhormonen die essentieel zijn voor groei, het zenuwstelsel en de stofwisseling. Mensen die geen of heel weinig brood eten, kunnen een tekort aan jood krijgen. Hierdoor vertraagt de schildklierfunctie en zwelt de schildklier op. Dit wordt ook wel struma genoemd. Grote hoeveelheden jood kunnen ook schadelijk zijn; hierdoor gaat de schildklier te snel werken. Dit vindt zijn weerslag in het gehele lichaam; het veroorzaakt verstoorde hartritmes en gewichtsverlies.

Jood 131 is een van de radionucleotiden die betrokken is bij atmosferische testen van nucleaire wapens. Deze zijn begonnen in de VS in 1945 en geëindigd in China in 1980. Jood 131 is een van de radionucleotiden met een lang halfwaardetijd. Het zal daardoor nog eeuwenlang aanwezig blijven in het milieu en kanker veroorzaken bij mensen. Jood 131 doet het risico op kanker en andere ziekten als schildklierafwijkingen en hormoonstoornissen toenemen.

Milieu-effecten van Jood

Jood kan van nature in de lucht, het water en de bodem gevonden worden. Oceanen zijn de belangrijkste natuurlijke bron van jood. In de lucht kan jood zich met waterdeeltjes verenigen en neerslaan op de bodem of het water. Jood in de bodem hecht zich aan organisch materiaal en blijft dan voor een lange tijd op dezelfde plaats. Planten die op deze bodems groeien, kunnen jood absorberen. Vee en andere dieren op hun beurt jood wanneer ze deze planten eten.
Jood dat zich in het oppervlaktewater bevindt verdampt en komt op die manier weer in de lucht terecht. Door kool of fossiele brandstoffen voor energie te verbranden komt er joodgas in de lucht terecht. Maar de hoeveelheid jood dat door menselijke activiteit in de lucht terecht komt, is zeer klein in vergelijking met de hoeveelheid die vanuit de oceanen verdampt.
Jood kan radioactief zijn. Tijdens chemische reacties in de atmosfeer worden er op natuurlijke wijze radioactieve joodisotopen gevormd. De meeste radioactieve joodisotopen hebben zeer korte halfwaardetijd en worden snel omgevormd tot stabiele joodmengsels. Er is echter een radioactieve vorm van jood dat een halfwaarde tijd van miljoenen jaren heeft en een ernstige bedreiging vormt voor het milieu. Deze isotoop komt via kerncentrales, waar het gevormd wordt tijdens de verwerking van uranium en plutonium, in de lucht terecht. Ongevallen in kerncentrales hebben de uitstoot van grote hoeveelheden radioactief jood in de lucht als gevolg gehad.

Jood en water