AISHE is het Assessment Instrument for Sustainability in Higher Education, gericht op het in consensus vaststellen van de huidige situatie en van een strategie- en beleidsplan met betrekking tot duurzame ontwikkeling in een onderwijsinstelling, een faculteit of een opleiding in het hoger onderwijs.

De vijf fasen van AISHE

Structuur en toepassing bewerken

Herkomst bewerken

De methode werd in 2000-2001 ontworpen door Niko Roorda. De oorsprong van AISHE lag in het EFQM-model[1] voor kwaliteitsmanagement, dat de European Foundation for Quality Management (EFQM) in de jaren 1990 ontwikkelde. Teneinde daar assessments mee te kunnen uitvoeren, stelde het Instituut Nederlandse Kwaliteit (INK) een vijffasenmodel op. Dat model werd door een groep hogescholen omgewerkt naar een zelfevaluatiemodel ten behoeve van het hbo, de Methode voor kwaliteitsverbetering van het hoger onderwijs naar het EFQM-model.[2] Daaruit is vervolgens AISHE afgeleid, met een lijst van twintig criteria, waarvan de indicatoren gebaseerd zijn op licht gewijzigde definities van de vijf fasen, niet zozeer gericht op algemene kwaliteit maar meer in het bijzonder op duurzame ontwikkeling in het onderwijs, de bedrijfsvoering en de identiteit van de hogeschool of de universiteit.

Vijf fasen: een voorbeeld bewerken

Een criterium dat betrekking heeft op de expertise van het onderwijspersoneel biedt een goed voorbeeld van de vijf fasen. (Dit voorbeeld is ontleend aan AISHE 2.0, zie onder: het criterium Expertise behoort tot de module Identiteit.) Voor dit criterium zijn de beschrijvingen als volgt:

Fase 1: Activiteiten-georiënteerd bewerken
  • Personeelsontwikkeling m.b.t. duurzaamheid is gebaseerd op individuele initiatieven.
  • Individuele medewerkers hebben contact met directe stakeholders en met expertisecentra om op die manier hun kennis en ervaring met duurzaamheid te vergroten.
Fase 2: Proces-georiënteerd bewerken
  • Er is een ontwikkelingsplan voor het personeel m.b.t. duurzaamheid. Dit plan is tenminste gericht op de korte termijn.
  • Voor de uitvoering van het plan worden faciliteiten beschikbaar gesteld door het management.
  • De organisatie heeft regelmatig baat bij de expertise m.b.t. duurzaamheid die aanwezig is bij directe stakeholders. 
Fase 3: Systeem-georiënteerd bewerken
  • Er is een systematisch ontwikkelingsplan voor het personeel met betrekking tot duurzame ontwikkeling, tenminste gericht op de middellange termijn.
  • De expertise van de directe stakeholders wordt systematisch gebruikt voor de realisatie van dit plan.
  • Met dit doel wordt het externe netwerk systematisch onderhouden en uitgebreid.
Fase 4: Keten-georiënteerd bewerken
  • Het structurele contact met het externe netwerk draagt bij, niet alleen aan de expertise binnen de organisatie, maar ook aan die van de netwerkpartners.
Fase 5: Maatschappij-georiënteerd bewerken
  • De organisatie is of heeft een (inter)nationaal erkend expertisecentrum met betrekking tot duurzame ontwikkeling.
  • Kenmerkend voor dit centrum zijn termen zoals: excellent, innovatief, proactief, gericht op de lange termijn.
  • De samenleving en het proces van duurzame ontwikkeling hebben duidelijk profijt van deze expertise.

Assessment bewerken

Tijdens een AISHE-assessment komt een deelnemersgroep van circa vijftien personen bijeen, die samen alle soorten stakeholders van een faculteit of opleiding vertegenwoordigen: onder meer de directie, het onderwijzend en het niet-onderwijzend personeel, de studenten, het beroepenveld, en afhankelijk van het vakgebied ook anderen, bijvoorbeeld vertegenwoordigers van maatschappelijke of natuurorganisaties. Samen stellen zij, onder voorzitterschap van een gecertificeerde assessor, in consensus vast wat de huidige situatie is met betrekking tot duurzaamheid in de opleiding(en), en vervolgens hoe de gewenste situatie dient te zijn op een vooraf overeengekomen doeldatum, waarbij van elk doel concreet wordt bepaald hoe dat bereikt kan worden. Het assessment, dat een tot twee dagdelen duurt, wordt afgesloten met het vaststellen van prioriteiten. AISHE is daarmee naast een assessment- ook een strategiemethode voor ESD, gericht op het bereiken van intersubjectiviteit ten aanzien van de metingen en de doelen.

Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs bewerken

Op basis van AISHE werd het Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs gedefinieerd, dat vanaf 2002 aan honderden opleidingen en faculteiten van hogescholen en universiteiten is toegekend, bijvoorbeeld Hogere Agrarische School (HAS) en Stenden Hogeschool;[3] Hogeschool-Universiteit Brussel (HUB) en KHLeuven;[4][5] Hogeschool Arnhem-Nijmegen (HAN).[6] Het is een sterrensysteem, waarbij het Keurmerk wordt toegekend op het niveau van 1, 2 of meer sterren, afhankelijk van de uitkomsten van een AISHE-assessment.

Gedurende tien jaar werd het Keurmerk beheerd en toegekend door de Stichting Duurzaam Hoger Onderwijs (DHO), totdat de taken in 2011 werden overgenomen door Hobéon SKO, vanaf 2019 onderdeel van de KIWA Group.[7] Sinds 2021 wordt het systeem van assessments en keurmerken aangeduid als het ‘Sustainability in Higher Education’ beoordelingskader (SHE-kader).[8][9]

NVAO: Bijzonder Kenmerk bewerken

Nadat de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) in 2006 bijzondere kwaliteitskenmerken van opleidingen in het hoger onderwijs definieerde, werd duurzaamheid in 2007 erkend als een van de eerste bijzondere kenmerken,[10] waarbij AISHE werd overeengekomen als de enige methode om dit vast te stellen.[11] De eerste aldus vastgestelde bijzondere kenmerken werden toegekend aan drie opleidingen van Fontys Hogescholen en één van Saxion Hogeschool.[12] Ook na de wijziging in het accreditatiestelsel voor het hoger onderwijs in 2012 werd dit systeem gehandhaafd.[13] Tussen NVAO, de Stichting Duurzaam Hoger Onderwijs (DHO) en Roorda werd overeengekomen dat aanvankelijk het bezit van het AISHE 2 sterrenkeurmerk voldoende onderscheidend zou zijn om het bijzondere kenmerk toe te kennen; maar dat, indien dat niet langer uitzonderlijk zou zijn, de lat op 3 sterren gelegd zou worden. Daartoe werd een jaarlijkse toetsing afgesproken, en inderdaad werd in 2013 de vereiste omhoog geschroefd naar 3 sterren.[14]

Nederland bewerken

Het Bijzonder Kenmerk Duurzaam Hoger Onderwijs is onder meer toegekend aan faculteiten of opleidingen van Wageningen Universiteit & Research,[15] NHL Stenden Hogeschool,[16] Hogeschool Van Hall Larenstein,[17][18][19] Avans Hogeschool,[20][21] Fontys Hogescholen, Hogeschool Utrecht,[22] Marnix Academie,[23] Hanzehogeschool,[24] Hogeschool Rotterdam,[25] Saxion Hogeschool,[26] Christelijke Hogeschool Windesheim,[27] Hogeschool Arnhem-Nijmegen.[28]

Vlaanderen bewerken

In Vlaanderen worden door de NVAO geen bijzondere kenmerken toegekend, maar wel het Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs. Hogeschool EHSAL, de voormalige Economische Hogeschool Sint-Aloysius (thans behorende tot Odisee) behaalde als een van de eerste Vlaamse instellingen een keurmerk. In de Hogeschool-Universiteit Brussel (thans behorend tot de Katholieke Universiteit Leuven) werden tussen 2006 en 2010 enkele AISHE-assessments uitgevoerd, evenals in de Arteveldehogeschool;[29] en in de Katholieke Hogeschool Leuven (nu onderdeel van University College Leuven-Limburg) tussen 2003 en 2010 elf, in de meeste gevallen leidend tot Keurmerken.[30] Sindsdien wordt bij duurzaamheidsassessments gebruikt gemaakt van AISHE 2.0.[31]

 
Uitslagdiagram van AISHE 2.0, dat de huidige en de gewenste situatie toont, zoals in consensus is vastgesteld tijdens een assessment

AISHE 2.0 bewerken

Naar aanleiding van herhaalde verzoeken vanuit het onderwijsveld om AISHE uit te breiden met meer criteria met betrekking tot bedrijfsvoering, onderzoek en samenleving, startte in 2007 een internationaal project om de methode te herontwerpen. Vertegenwoordigers van universiteiten en hogescholen in Oostenrijk, Zweden, Spanje en Nederland ontwierpen de vernieuwde methode AISHE 2.0,[32][33] bestaande uit 5 modulen met elk 6 criteria. Als hulpmiddel voor de registratie van assessments kwam AISHE 2.0 Reporter beschikbaar. Vervolgens is AISHE 2.0 toegepast in verschillende landen, bijvoorbeeld in het Vlaamse University College Leuven-Limburg (UCLL).[34]

AISHE in basis-, voortgezet en beroepsonderwijs bewerken

VMBO, MBO en VO bewerken

Ook buiten het hoger onderwijs is AISHE in gebruik genomen, onder meer in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Dat gebeurde al in 2002 in het Wellantcollege (thans behorend tot Yuverta): het volledige assessmentrapport is online beschikbaar.[35] De methode is in een door Duurzaam MBO voor het mbo aangepaste vorm onder meer toegepast bij het ROC van Amsterdam en bij het Koning Willem I College,[36] dat daarmee in 2013 als eerste mbo-school in Nederland een Keurmerk Duurzaam Middelbaar Beroepsonderwijs ontving.[37] De huidige AISHE-versie voor voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) en mbo is het Groene Kompas.[38][39] Vervolgens is het Groene Kompas ook voor het voortgezet onderwijs (vo) ontwikkeld.[40]

Basisonderwijs bewerken

De stichting Duurzame PABO ‘vertaalde’ en vereenvoudigde AISHE en past het resultaat toe binnen basisonderwijs en pabo, onder de naam Primary Sustainable Education (PRISE).[41]

Overig bewerken

Ook commerciële organisaties zetten AISHE in bij hun dienstverlening in het onderwijs. Een voorbeeld is Constantis, dat TripppleEducation baseert op een combinatie van ISO 26000 en AISHE.[42] Auteurs pasten AISHE toe om hun eigen assessments te ontwerpen, bijvoorbeeld de methodiek De Toetsing getoetst.’[43][44]

 
De 30 criteria van FFEA: Future-Focesed Entrepreneurship Assessment (Toekomstgericht Ondernemen)

AISHE buiten Nederland en Vlaanderen: assessment en onderzoek bewerken

AISHE is en wordt in enkele tientallen landen toegepast. In Zweden is door de netwerkorganisatie voor duurzaam hoger onderwijs, Högre Utbildning för Hållbar Utveckling (HU2),[45] het AISHE-boek in het Zweeds vertaald en toegepast.[46] Göteborgs universitet en Mälardalen Högskola (thans Mälardalen University) pasten AISHE als eerste Zweedse instellingen toe,[47] waarover de Zweedse afdeling van het Wereld Natuurfonds (WWF) waarderend schreef.[48]

In Brazilië is AISHE eveneens toegepast als assessmentmethode in universiteiten, onder meer in Universidade de Passo Fundo,[49] Universidade Federal do Recôncavo da Bahia,[50] Universidade Federal de Mato Grosso do Sul,[51] Universidade Federal de Rondônia.[52] Assessments vonden ook plaats in Duitsland, Italië, Oostenrijk,[53][54] Spanje,[55] Saoedi-Arabië,[56] Oekraïne,[57] en andere landen, en in een aangepaste vorm in Tanzania, Ghana, Kenia, Niger, Senegal, Benin, Burkina Faso.[58]

Als methode of inspiratiebron voor onderzoek met betrekking tot duurzame ontwikkeling is AISHE ingezet in onder meer Zweden,[59] Duitsland,[60] Spanje,[61] Brazilië.[62]

Internationaal is AISHE 2.0 geaccepteerd als een van de assessmentmethoden[63] van het Platform for Sustainability Performance in Education.[64] Vergelijkbare methoden zijn onder meer STARS van AASHE, het netwerk voor onderwijs voor duurzame ontwikkeling in Noord-Amerika;[65] AUA (Alternative University Appraisal), dat vooral wordt toegepast in Azië en de landen in de Stille Oceaan;[66] en USAT (Unit-Based Sustainability Assessment Tool), gericht op het hoger onderwijs in Afrika.[67] Voor verschillende van deze en andere assessmentmethoden voor onderwijs voor duurzame ontwikkeling is AISHE als inspiratiebron gebruikt.[68][69][70][71] In meerdere studies zijn AISHE en andere methoden met elkaar vergeleken, waarbij voor- en nadelen van elk werden bediscussieerd.[72][73][74]

FFEA: toekomstgericht ondernemen bewerken

Naar aanleiding van verzoeken vanuit bedrijven is AISHE 2.0 omgevormd tot een assessmentmethode voor bedrijven, overheids- en zorginstellingen en ngo’s: FFEA, Future-Focused Entrepreneurship Assessment.[75]

Deze methode is niet alleen gericht op maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO), maar in ruimere zin ook op andere aspecten die bepalend zijn voor de toekomstkansen en -bedreigingen van een organisatie. De structuur van de methode is gelijk aan die van AISHE 2.0.[76]

FFEA is voorzien van een reeks hulpmiddelen, waaronder persoonsassessments, scans, workshops, serious games. Deze zijn gebundeld onder de naam FFEA Extensions.

Externe links bewerken

Bronnen bewerken

  1. (en) The EFQM Model. EFQM. Gearchiveerd op 14 april 2023. Geraadpleegd op 14 april 2023.
  2. Stevens, Ronald, Kemenade, Everard van (1996). Kwaliteitsverbetering op basis van EFQM. Geraadpleegd op 14 april 2023.
  3. Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs voor opleidingen Leisure Management en Tourism Management van Stenden Hogeschool. Gearchiveerd op 18 april 2023.
  4. Wim Lambrechts et al (2013): The integration of competences for sustainable development in higher education: an empirical analysis of bachelor programs in management.
  5. (en) Lambrechts, Wim, Mulà, Ingrid, Ceulemans, Kim, Molderez, Ingrid, Gaeremynck, Veerle (1 juni 2013). The integration of competences for sustainable development in higher education: an analysis of bachelor programs in management. Journal of Cleaner Production 48: 65–73. ISSN:0959-6526DOI:10.1016/j.jclepro.2011.12.034.
  6. 4 sterren voor duurzaamheid. www.han.nl. Geraadpleegd op 14 april 2023.
  7. Hobéon sluit zich aan bij Kiwa Group..
  8. Hobéon (2021): SHE-kader 2021.
  9. (Redactie) Leerdam, Marvin; Gulik, Suzanne van, Beoordelingskader duurzame ontwikkeling in het hoger onderwijs SHE 2021 p. 4. Hobéon Certificering (december 2020). Geraadpleegd op 14 april 2023.
  10. Kwaliteit en Bekostiging in het hoger onderwijs. Commissie Kwaliteit en Bekostiging hoger onderwijs (oktober 2008). ISBN 978 90 5910 526 3.
  11. NVAO erkent duurzame ontwikkeling als 'bijzonder kenmerk' bij accreditatie. De Nederlandse Grondwet (overgenomen van netwerk Duurzaam Hoger Onderwijs) (2007-06). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  12. NVAO erkent bijzondere kenmerken. Trajectum, Hogeschool Utrecht (16 januari 2007). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  13. Selectielijst voor de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) en diens taakvoorganger de Nederlandse Accreditatieorganisatie (NAO). Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (Versie vastgesteld Staatscourant 7827, 23 april 2012).
  14. Bijzonder kenmerk Duurzaam hoger onderwijs. Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (September 2013). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  15. Kwaliteitszorg aan Wageningen University goed beoordeeld. Wageningen University & Research (25 mei 2018). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  16. Jaarverslag 2017. Stenden Hogeschool (2017).
  17. Barnier, Leonie (9 juni 2010). Over duurzaamheid ideeën genoeg bij Van Hall Larenstein. Vakblad Groen Onderwijs 8
  18. Jaarplan 2016 Hogeschool VHL. Hogeschool Van Hall Larenstein (2 juli 2015).
  19. Jan van Iersel en Kitty Kwakman, Jaarverslag 2020, onderdeel Bestuursverslag. Hogeschool Van Hall Larenstein.
  20. Bom, Jan (Najaar 2015). Tienduizenden duurzame studenten. P+ 2015: 27-28
  21. Schoolfacilities (december 2018). Duurzaamheid: een serieuze zaak bij Avans. Schoolfacilities 35: 8-9
  22. Bonhof, Geri, Jan Bogerd, Anton Franken (2015), Jaarverslag 2014. Hogeschool Utrecht.
  23. NVAO (2019), Vertrouwen in kwaliteit. Totaal Overzicht Bijzonder Kenmerk. Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie.
  24. Hoge onderwijsonderscheiding voor Instituut voor Bedrijfskunde van Hanzehogeschool. Groninger Internet Courant (26 januari 2011). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  25. “We zijn goed op weg, maar er mag meer samenhang komen in duurzaamheid”. Onderzoek studenten naar duurzaamheid bij Hogeschool Rotterdam. Hogeschool Rotterdam (22 april 2022). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  26. Sustainable Development Goals in ons onderwijs. Saxion Hogeschool (2023). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  27. Christelijke Hogeschool Windesheim B: Global Project and Change Management. Limited Study Programme Assessment. Netherlands Quality Agency (NQA) (februari 2020).
  28. Duurzame Ontwikkeling en Kwaliteitszorg binnen de HAN. Hogeschool Arnhem Nijmegen (oktober 2011). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  29. Bourdeaud’hui, Julie (2016), Het verbinden van educatieve en organisatorische veranderingstrajecten voor duurzaam hoger onderwijs. UC Leuven-Limburg, Groep Management & Technologie, "Hoofdstuk 14: “Lifecycling” in de Arteveldehogeschool - Bachelor in het Officemanagement". ISBN 978 90 902 9668 5.
  30. Ceulemans, Kim, Wim Lambrechts, Annemie Vervrangen (1 maart 2011), Duurzaamheidsaudits in het hoger onderwijs. Do's en dont's op basis van het AISHE-instrument. Associatie KU Leuven: Markt Duurzame Ontwikkeling in Hoger Onderwijs.
  31. Wim Lambrechts & Sara Rymenams (2015): Sustainability assessment in higher education: first application and evaluation of AISHE 2.0 in Belgium. Conference: Global Cleaner Production and Sustainable Consumption Conference, Sitges, Barcelona, Spain, November 2015.
  32. Roorda, Niko, Urbano Fra Paleo, Sylvia Waara, Christian Rammel (2020), AISHE 2.0. Assessment Instrument for Sustainability in Higher Education, Editie 2.0 Nederlands. Niko Roorda Sustainability. ISBN 978-90-828908-2-2.
  33. (en) Roorda, Niko, Urbano Fra Paleo, Sylvia Waara, Christian Rammel (2020), AISHE 2.0. Assessment Instrument for Sustainability in Higher Education, Edition 2.0 English. Niko Roorda Sustainability. ISBN 978-90-828908-3-9.
  34. Madeira, Ana C., Maria Antónia Carravilla, José F Oliveira, Carlos A.V. Costa (9 november 2011). A Methodology for Sustainability Evaluation and Reporting in Higher Education Institutions. Higher Education Policy 24
  35. Duurzaamheid als leergebied. Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (2004), "Bijlage 19".
  36. MBO Auditing instrument Duurzaamheid. Duurzaam MBO. Gearchiveerd op 17 april 2023. Geraadpleegd op 17 april 2023.
  37. Keurmerk Duurzaam mbo voor opleiding Koning Willem I College. Onderwijs Brabant (28 november 2013). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  38. Remmerswaal, Anne, Heleentje Swart (februari 2016), Het Groene Kompas voor duurzame ontwikkeling in het MBO, Versie 2.0. Wageningen Universiteit, Educatie- en Competentiestudies & Nordwin College.
  39. Swart, Heleentje, Anne Remmerswaal (februari 2016), Het Groene Kompas, voor duurzame ontwikkeling in het MBO: Handleiding. Wageningen Universiteit, Educatie- en Competentiestudies & Nordwin College & Oberon.
  40. Het Groene Kompas, voor duurzame ontwikkeling in het vo. Geraadpleegd op 17 april 2023.
  41. PRISE (Primary Sustainable Education). Duurzame PABO. Geraadpleegd op 17 april 2023.
  42. Constantis: Flyer TripppleEducation. Geraadpleegd op 17 april 2023.
  43. Sluijsmans, Dominique, Desirée Joosten-ten Brinke, Tamara van Schilt-Mol (2015), Kwaliteit van toetsing onder de loep. Handvatten om de kwaliteit van toetsing in het hoger onderwijs te analyseren, verbeteren en borgen. MAKLU uitgevers, Antwerpen. ISBN 9789044132946.
  44. Lectoraat Eigentijds beoordelen en beslissen (april 2021), De Toetsing Getoetst: Werkboek. Werken aan de kwaliteit van toetsing. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Gearchiveerd op 21 december 2022. Geraadpleegd op 17 april 2023.
  45. (sv) AISHE – bedömningsprocess i sex steg. Högre Utbildning för Hållbar Utveckling - HU2. Gearchiveerd op 17 april 2023. Geraadpleegd op 17 april 2023.
  46. (sv) Roorda, Niko, Vertaling: Lena Friesen, Lena Wiedefjäll (2008), AISHE: Självvärderingsverktyg för hållbar utveckling i högre utbildning. Mälardalen Högskola. ISBN 97886135171. Gearchiveerd op 17 april 2023. Geraadpleegd op 17 april 2023.
  47. Boman, Johan, Ulf P. Andersson (juni 2013). Eco-labelling of courses and programs at University of Gothenburg. Journal of Cleaner Production 48. DOI:https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2011.10.024.
  48. Susie Broquist-Lundegård (Södertälje naturskola), Nina Wolf (Ekocentrum), Erika Åberg (Naturskolan i Umeå), Gittan Matsson (Falu kommun) (2021), Sustainable Schools. Schools working with sustainable development. Världsnaturfonden WWF; Södertälje naturskola.
  49. Brandli, Luciana, Marcos Antonio Leite Frandoloso, Niko Roorda, Kéllen Tolotti Fraga, Leticia Canal Vieira (22 januari 2014). Evaluation of sustainability using the AISHE Instrument: case study in a Brazilian University. Brazilian Journal of Science and Technology 1. DOI:10.1186/2196-288X-1-4.
  50. Souza, Leandro Barreto, Renato de Almeida, Lidiane Mendes Kruschewsky Lordelo (2021). O uso do instrumento Aishe na gestão para a sustentabilidade em uma universidade pública. Revista de Gestão e Avaliação Educacional 10. DOI:10.5902/2318133865694.
  51. Yamamoto, Viviane Suemi, Rosamaria Moura-Leite, Nelson Santos Machado, Wesley Ricardo de Souza Freitas (maart 2020). Sustentabilidade no Ensino: Um Diagnóstico dos Cursos de Graduação em Administração da Universidade Federal de Mato Grosso do Sul. Revista FSA 3. DOI:10.12819/2020.17.3.8.
  52. Oliveira Licorio, Angelina Maria de, Marcos Aurélio Borchardt, Jonimar Da Silva Souza, Osmar Siena, Gleimiria Batista Da Costa (2014). Avaliação da Sustentabilidade do Ensino de Uma ies Localizada na Amazônia Brasileira. ENGEMA XVI
  53. Kromp-Kolb, H., T. Lindenthal, L. Bohunovsky, T. Weiger (15 mei 2014), Handbuch zur Erstellung von Nachhaltigkeitskonzepten für Universitäten. Allianz nachhaltiger Universitäten in Österreich.
  54. Ribeiro, Maria Miguel, Elona Hoover, Gemma Burford, Julia Buchebner, Thomas Lindenthal (2016). Values as a bridge between sustainability and institutional assessment: A case study from BOKU University. International Journal of Sustainability in Higher Education 17 no. 1. DOI:10.1108/IJSHE-12-2014-0170.
  55. Buil-Fabregá, Marian, Matilde Martínez Casanovas, Noemí Ruiz-Munzón, Walter Leal Filho (23 augustus 2019). Flipped Classroom as an Active Learning Methodology in Sustainable Development Curricula. Sustainability 11. DOI:10.3390/su11174577.
  56. Alghamdi, Naif (9 mei 2018), University Campuses in Saudi Arabia. Sustainability Challenges and Potential Solutions, PhD Thesis. Delft University of Technology. DOI:10.4233/uuid:7e494678-0bef-44e6-ab22-f6332eb9a525. ISBN 978 94 6295 919 4.
  57. Maslyukivska, Olena, Baltic Universities Programme Teachers Training Course Visby, Sweden Education for sustainable development at the National University of “Kyiv-Mohyla Academy”. Baltic Universities Programme (3 juni 2009). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  58. Pousga, Salimata, Olivier Bello, Judith Francis, Hamidou Boly (27 juni 2018). Assessing Food and Nutrition Training in Burkina Faso Using the “Auditing Instrument for Food Security in Higher education (AIFSHE). Journal of Food Security 6(2). DOI:10.12691/jfs-6-2-3.
  59. Isaksson, Raine, Mikael Johnson (28 augustus 2013). A Preliminary Model for Assessing University Sustainability from the Student Perspective. Sustainability 2013 (5). DOI:10.3390/su5093690.
  60. Fischer, Daniel (2011). Monitoring Educational Organizations’ Culture of Sustainable Consumption: Initiating and Evaluating Cultural Change in Schools and Universities. Journal of Social Sciences 7 (1)
  61. Hidalgo, David Alba, et al (mei-augustus 2012). Estrategias de sostenibilidad y responsabilidad social en las universidades españolas: una herramienta para su evaluación. Profesorado, Revista de curriculum y formación del profesorado 16 (2)
  62. Gustavson, Laura Morten (6 mei 2016), Higher Education Institutions: a strategy towards sustainability and an evaluation scheme, MSc Thesis. Pontifícia Universidade Católica do Rio de Janeiro.
  63. The Tools - Getting Started. The Platform for Sustainability Performance in Education. Geraadpleegd op 17 april 2023.
  64. The Platform for Sustainability Performance in Education. EAUC. Geraadpleegd op 17 april 2023.
  65. STARS. The Sustainability Tracking, Assessment & Rating System. Association for the Advancement of Sustainability in Higher Education (AASHE). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  66. Alternative University Appraisal (AUA). United Nations University. Geraadpleegd op 17 april 2023.
  67. Unit-based Sustainability assessment tool. United Nations Environmental Programme (UNEP). Geraadpleegd op 17 april 2023.
  68. Togo, Muchaiteyi, Heila Lotz-Sisitka (2009), Unit-Based Sustainability Assessment Tool (USAT). A resource book to complement the UNEP Mainstreaming Environment and Sustainability in African Universities Partnership (MESA). Howick, Share‐Net. ISBN 978 1 919991 09 2.
  69. Alghamdi, Naif (3 januari 2017). Assessment tools’ indicators for sustainability in universities: an analytical overview. International Journal of Sustainability in Higher Education 18. DOI:10.1108/IJSHE-04-2015-0071.
  70. Drahein, Alfred Douglas, Edson Pinheiro De Lima, Sergio Eduardo Gouvea Da Costa (maart 2019). Sustainability assessment of the service operations at seven higher education institutions in Brazil. Journal of Cleaner Production 212. DOI:10.1016/j.jclepro.2018.11.293.
  71. Du, Yawei, Monique Arkesteijn, Alexandra den Heijer, Kun Song (augustus 2020). Sustainable Assessment Tools for Higher Education Institutions: Guidelines for Developing a Tool for China. Sustainability 12 (16). DOI:10.3390/su12166501.
  72. Filho, Walter Leal (ed.) (juli 2012), Sustainable development at universities : new horizons. Peter Lang, "Hoofdstuk 29: Implementing Sustainability at the Campus – Towards a better Understanding of Participation Processes within Sustainability Initiatives". ISBN 9783631625606.
  73. Berzosa, A., M.O. Bernaldo, G. Fernandez-Sanchez (2017). Sustainability assessment tools for higher education: An empirical comparative analysis. Journal of Cleaner Production 161. DOI:10.1016/j.jclepro.2017.05.194.
  74. Gamage, Kelum A. A., Nanda Gunawardhana (Eds.) (2022), The Wiley Handbook of Sustainability in Higher Education Learning. Wiley-Blackwell, Hoboken, New Jersey, "Sustainability Assessment Tools in Higher Education Institutions: Comprehensive Analysis of the Indicators and Outlook". ISBN 978 1 119 85283 4.
  75. Machado, Carolina, J. Paulo Davim (maart 2018), Corporate Social Responsibility in Management and Engineering. River Publishers, Gistrup, Denemarken. DOI:10.1201/9781003337737-2, "Hoofdstuk 2: Future-Focused Entrepreneurship Assessment (FFEA)". [[Speciaal:Booksources/9788793609617; e-ISBN 9788793609600|ISBN 9788793609617; e-ISBN 9788793609600]].
  76. Flórez, Maria, Alvaro Lleo, Pablo Ruiz-Palomino, A.F Muñoz-Villamizar (18 oktober 2021). Exploring the Relationship between Sustainability, Resilience, and Purpose in the Context of Corporations: A Comprehensive Literature Review. SSRN Electronic Journal 2021. DOI:10.2139/ssrn.3944148.