smash_patriarchyHet patriarchaat is een systeem van gender polariteit. Dat wil zeggen: alle menselijke variatie en diversiteit wordt gedwongen, gekneed en geperst in twee hokjes, mannen en vrouwen, met zeer rigide voorgeschreven regels voor hun gedrag (genderrollen). Mannen en vrouwen moeten zich op een bepaalde manier gedragen, in het algemeen kunnen we stellen dat dit de tegenstelling mannelijk-dominant versus vrouwelijk-ondergeschikt is, maar dat is iets te simpel.

Mensen die niet willen of kunnen voldoen aan de voorgeschreven norm, zoals hiertegen rebellerende feministes, homomannen, lesbische vrouwen, transgender personen… worden keihard aangepakt en lopen veel risico op geweld, sociale uitsluiting, criminalisering en nog veel meer.

Er kan geargumenteerd worden dat zowel mannen als vrouwen te lijden hebben onder dit systeem, en ik geloof inderdaad dat dat zo is – een mooie en kritische analyse hiervan wordt gemaakt door bell hooks in Feminist Theory: From Margin to Center (1). Stel jezelf maar eens de vraag: zijn mensen helemaal in staat om zich te uiten zoals ze dat willen? Mogen we allemaal onze emoties tonen als we dat willen, of onze kracht, of onze kwetsbaarheid, of onze vreugde, of onze afkeer of ons genot? Zijn we in staat om te gaan en staan waar we willen, nee te zeggen als we iets niet willen, zonder angst voor uitsluiting of fysiek of seksueel geweld? Dit is duidelijk niet zo, en dat hindert ons allemaal, we zijn allemaal dus minder vrij, minder mens dan we zouden kunnen zijn zonder dit onderdrukkende systeem.

Hoewel dus zowel mannen als vrouwen nadeel ondervinden van dit systeem, is er toch een significant – kwalitatief – verschil: het patriarchaat organiseert die gecreëerde groepen namelijk ook zo dat de groep van mannen boven de groep van vrouwen staat (dit heet genderstratificatie, in sociologische termen). Vrouwen als groep worden onderdrukt. Dat wil zeggen, over het algemeen hebben mannen meer macht, meer toegang tot publieke voorzieningen en meer mogelijkheden tot zelfontplooiing. Vrouwen zijn vaker slachtoffer van geweld en seksueel misbruik. Vrouwen staan nog al te vaak in voor de schaduwkant van de (carriëre-) man: zijn huishouden doen, zijn kinderen verzorgen, zijn ontspanning bieden, zijn mooi verzorgde en opgemaakte seksspeeltje zijn.

Seksualisering van dominantie

Deze onderdrukking is ook een seksuele onderdrukking: één van de centrale zaken van patriarchaat is dat vrouwen als seksobject beschikbaar moeten zijn. De dominantie van mannen over vrouwen wordt geseksualiseerd en als natuurlijk, gewenst en erotisch voorgesteld. Op die manier blijft die dominantie gemakkelijker voortbestaan: als de meeste mensen denken dat iets natuurlijk en gewenst is, gaat er minder verzet zijn.

Onderdrukking kunnen we zien op verschillende gebieden, zoals seks, en ook reproductie: wie zorgt er voor de kinderen, wie steekt daar het meeste tijd in, wie controleert er wanneer en hoeveel vrouwen kinderen kunnen/moeten baren of juist niet. Doorheen de geschiedenis lijkt het zo dat in alle, en heel verschillende, culturen, er altijd al gestreden is over het beslissingrecht van toegang tot seks en beslissingen over kinderen krijgen (2).

Omdat het zo belangrijk is, nog eens: patriarchaat betekent/vereist de permanente seksuele beschikbaarheid van vrouwen. Vrouwen moeten beschikbaar zijn voor mannen. Om (individueel) te bezitten in monogame huwelijken of (als groep) in polyamoureuze kringen (3), te kopen via vrouwenhandel en prostitutie, of te verkrachten.

Geen “battle of the sexes”

Het patriarchaat is een heel complex systeem. Een eerste belangrijke misvatting is dat seksisme of patriarchaat iets te maken zou hebben met de “battle of the sexes”, een term die je nogal eens leest in populistische literatuur. Die zou impliceren dat er een soort oorlog gaande is tussen mannen en vrouwen. Dat is een vergissing die vaak gemaakt wordt, en het is een heel cruciale fout.

Het patriarchaat is ultiem slechts ten voordele van een klein groepje van mannen uit de hogere klassen. De strijd die feministes voeren is een strijd tegen dit onderdrukkende systeem, niet tegen individuele mannen op zich. Ik geloof dat het verdwijnen van het patriarchaat en de klassenmaatschappij, het meer egalitair organiseren van de samenleving, uiteindelijk alle mensen (alle genders) beter zal maken.

Mannen en vrouwen kunnen dus samen strijden tegen het patriarchaat. Nu zullen er een paar mannen mischien opgelucht ademhalen, blij dat de feministische kritiek zich niet tegen hen zal richten. Toch wel. Dat samen strijden kán, zei ik, maar in de praktijk gebeurt het zeer weinig.

Het grote probleem van mannen is dat ze weinig geneigd zijn hun houdingen, denkkaders en acties in vraag te stellen. Dominante groepen hebben daar in het algemeen natuurlijk minder baat bij dan onderdrukte groepen. Door hun gedrag reproduceren mannen seksisme en helpen zo de onderdrukking van vrouwen in stand houden. Soms proberen ze iets goeds te doen en heeft dat toch een verkeerd effect. Feministes noemen dat wel eens de wet van intentie (bedoeling) versus effect:

“There I became acquainted with Men Stopping Violence through the keynote address of its executive director, Kathleen Carlin. Through her I learned of the Principle of Intentions versus Effects: what gives my actions their moral value is not necessarily my intentions, but rather their effects on others – specifically, those people who are disenfranchised by my privilege, those marginalized by my sense of entitlement.”

— Red Crowley, The Lie of Entitlement (4)

Het eerste wat mannen moeten doen als ze bondgenoten willen worden van feministes – en feminisme is de verzetsbeweging tegen het patriarchaat – is zichzelf in vraag stellen en overgaan tot fundamentele zelfkritiek: waarom wil ik mee doen aan die strijd? Hoe zorg ik ervoor dat ik vrouwen in hun strijd steun zonder in fouten te vervallen zoals (a) te arrogant mijn mening opdringen of het voortouw te nemen, (b) door mijn acties vrouwen minder zichtbaar maken, (c) de reddende ridder te willen spelen, (d) mezelf door mijn politiek activisme een vrijkaart te geven voor persoonlijk incorrect gedrag? Kortom, mannen moeten werken aan het afleren van hun seksistische socialisering. Een aantal boeken van John Stoltenberg en Robert Jensen kunnen hierbij helpen, maar ik denkdat ook dit iets is dat best in groep kan worden uitgewerkt: ook mannen kunnen bewustzijnsvormingsgroepen oprichten om elkaar te helpen komaf te maken met het problematische concept van mannelijkheid. Die groepen kunnen dan best zowel een persoonlijk luik hebben (vorming, socialisering, deconstructie) als een politiek luik (het steunen van de vrouwenstrijd).

Deelsystemen van het patriarchaat

De term patriarchaat wordt vaak nogal simplistisch gehanteerd, vandaar dat ik die wat duidelijker wil uitwerken. Ik denk niet dat er één groot, monolitisch blok is dat het patriarchaat vormt, ik denk eerder dat het patriarchaat bestaat uit allerlei deelsystemen die samen gecombineerd, als tralies van een vogelkooi, zorgen voor de onderdrukking van vrouwen:

“Consider a birdcage. If you look very closely at just one wire in the cage, you cannot see the other wires. If your conception of what is before you is determined by this myopic focus, you could look at that one wire, up and down the length of it, and be unable to see why a bird would not just fly around the wire any time it wanted to go somewhere. Furthermore, even if, one day at a time, you myopically inspected each wire, you still could not see why a bird would gave trouble going past the wires to get anywhere. (…)

It is only when you step back, stop looking at the wires one by one, microscopically, and take a macroscopic view of the whole cage, that you can see why the bird does not go anywhere; and then you will see it in a moment. It will require no great subtlety of mental powers. It is perfectly obvious that the bird is surrounded by a network of systematically related barriers, no one of which would be the least hindrance to its flight, but which, by their relations to each other, are as confining as the solid walls of a dungeon.”

Marilyn Frye, The Politics of Reality: Essays in Feminist Theory (5)

De verschillende deelsystemen van het patriarchaat gaan we in andere teksten bespreken, er valt veel te schrijven over al die systemen. Enkele voorbeelden: prostitutie, vrouwenhandel en pornografie; interacties tussen groepen; interacties tussen individuen…

Hoe verzetten we ons?

Verzet plegen tegen een systeem dat zo oud is, en ons al zo lang in zijn macht heeft, is een zware opgave. Alleen kan je zoiets niet. Alle feministes die ik ontmoet of wiens verhalen ik hoor, zijn het er allemaal over eens dat ons verenigen in groepen de enige manier is om effectief te vechten tegen dit systeem. En het is een strijd. Een strijd om macht.

“Empowerment is not just a feeling. To get power, you have to take it, and that means you need to try to understand where it is and who has it and how they use it; and you would also do well to have some positive vision of what you would do with power if you had it. This is heady and complicated stuff. It can’t be glossed over in a chatroom or on a talk show. It takes time, and effort, and dedication to doing something difficult. That’s why it is so important to keep teaching radical feminism—real feminism—in universities.”

—Rebecca Whisnant, Beyond Multiple Choice (6)

Seksisme is iets dat constant herhaald (gereproduceerd) moet worden om effectief te blijven – vrouwen moeten regelmatig op hun plaats gezet worden, mannen die afwijken moeten terug in het hokje geduwd enz. Feministes willen natuurlijk dat herhalingsproces stopzetten, zand in de machine gooien, de samenleving anders organiseren.

Wij willen alle deelsystemen van het patriarchaat slopen of transformeren. Er is bijvoorbeeld  geen enkele reden voor het voortbestaan van systemen als vrouwenhandel en prostitutie. Die moeten verdwijnen. Pornografie, gedefinieerd als die beelden die zorgen voor de blijvende onderdrukking van vrouwen door het uitdragen van de dominante, vrouwenhatende ideologie, door dominantie te seksualiseren en te fetisjiseren, door vrouwen voor te stellen als objecten en als koopwaar, moet verdwijnen.

“In my view, those of us who are women inside this system of reality will never be free until the delusion of sexual polarity is destroyed and until the system of reality based on it is eradicated entirely from human society and from human memory.

This is the revolutionary possibility inherent in the feminist struggle.”
—Andrea Dworkin, The Root Cause (7)

Meer lezen

Referenties

(1) bell hooks. Feminist Theory: From Margin to Center. (1984) 2000. South End Press.

(2) voor interessant onderzoek hierover van een hedendaagse sociologe, zie het werk van Rae Lesser Blumberg.

(3)  Lost Clown. (The long awaited) Polyamory and Activism theory. 2006. http://angryforareason.blogspot.com/2006/05/long-awaited-polyamory-and-activism.html

(4) Red Crowley. The Lie of Entitlement. 2001. http://www.menstoppingviolence.org/LearnMore/articles/TheLieOfEntitlement.pdf

(5) Marilyn Frye. The Politics of Reality: Essays in Feminist Theory. 1983. Crossing Press.

(6) Rebecca Whisnant. Beyond Multiple Choice. 2001. SaidIt. Vol2 nr 9. http://www.saidit.org/archives/mar01/article1.html

(7) Andrea Dworkin. The Root Cause. Our Blood: Prophecies and Discourses on Sexual Politics. 1975. http://www.nostatusquo.com/ACLU/dworkin/OurBloodIV.html