چرا صادرات افغانستان زیر حاکمیت طالبان به هند افزایش یافته؛ اما به پاکستان کاهش؟

بانک جهانی می‌گوید که صادرات مواد غذایی افغانستان به هند در سال ۲۰۲۳ در مقایسه با صادرات این کشوری زیر حاکمیت طالبان به پاکستان به طور چشمگیری افزایش یافت.

در گزارش سالانه این بانک تحت نام "بررسی اقتصادی افغانستان" که در دهم مارچ نشر شد، آمده است که صادرات افغانستان به هند از جنوری ۲۰۲۳ تا جنوری ۲۰۲۴، بیست و دو درصد افزایش را نشان می‌دهد در حالی که در این مدت صادرات افغانستان به پاکستان ۱۸ درصد بود.

پاکستان همسایه افغانستان همواره از حامیان نزدیک طالبان خوانده شده است.

• اما چرا صادرات افغانستان زیر حاکمیت طالبان به هند افزایش یافته؛ اما به پاکستان کاهش؟

طارق فرهادی آگاه امور اقتصادی چنین پاسخ می دهد: " صادرات افغانستان با هند در این مدت کم شده بود، و این ۲۲ درصد که در گزارش آمده از یک مبلغ کم همین ۲۲ درصد افزایش یافته که بسیار زیاد هم نیست. امکان دارد که میوه خشک از راه چابهار صادر شده باشد و یا هم از راه پاکستان، پاکستانی‌ها اجازه داده باشند که به هند صادر شده باشد اما این راه حل کلی به افغانستان نیست زیرا شرکای عمده تجاری این کشور ایران و پاکستان است."

فرهادی در مورد این‌که چرا به اساس ارزیابی بانک جهانی صادرات به پاکستان کاهش یافته است، چنین می‌گوید:
"مشکل با پاکستان این است که وقتی پاکستان به دلایل سیاسی گذرگاه‌های تورخم و اسپین بولدک را مسدود می‌کند، کالا‌های تجارتی هم بند می‌ماند. صادرات افغانستان به پاکستان بیشتر میوه جات است که زود ضایع می‌شود؛ اگر بنادر را باز هم کند یک حصه از میوه جات خراب می‌شود. مشکل پاکستان این است که سیاست را با تجارت شریک می‌سازد و ضرر آن به تجار می‌رسد."

اما نصرالله استانکزی آگاه امور سیاسی به این باور است که کاهش صادرات افغانستان با پاکستان و افزایش آن با هند بیشتر بُعد سیاسی دارد:
"از نظر سیاسی حداقل در دو سال گذشته تنش بین اسلام آباد و کابل، باعث شده که سکتور اقتصاد و تجارت را هم زیر فشار قرار دهد. از طرف دیگر هند به عنوان رقیب جدی پاکستان، هر حکومت که در کابل باشد و با اسلام آباد روابطش متشنج باشد، فرصت می‌دهد که از نظر اقتصادی پاکستان را تحت فشار قرار بدهد."

به گفته آقای استانکزی باز شدن بندر چابهار در ایران هم در این میان نقش زیاد داشته است:
"با باز شدن بندر چابهار هندی‌ها علاقه دارند که دو بُعد بازی بکنند، یکی که همان تجارت عنعنوی‌شان را با افغانستان باز بکنند و از نظر سیاسی و اقتصادی، مارکیت پاکستان را که با افغانستان است تحت شعاع قرار بدهند."

بانک جهانی می‌گوید که صادرات افغانستان در جنوری ۲۰۲۴ با پنج درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۲۳ به بیش از ۱۴۰ میلیون دالر رسید در حالی که در جنوری ۲۰۲۳ این رقم، بیش از ۱۴۸ میلیون دالر بود.

• چرا صادرات زغال سنگ از افغانستان به پاکستان کاهش یافته؟

بانک جهانی می‌گوید که صادرات زغال سنگ افغانستان به پاکستان در سال ۲۰۲۳ ضربه قابل توجهی را متحمل شد و با ۸۷ درصد کاهش به نزدیک چهار میلیون دالر رسید؛ زیرا به گفته این بانک، پاکستان زغال سنگ خودش را که به مراتب ارزانتر تمام می شد، ترجیح داد.

صادرات زغال سنگ افغانستان به پاکستان از موارد مورد علاقه اسلام آباد بود که پس از برگشت طالبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱، به یک موضوع داغ مبدل شد.

شهباز شریف حدود دو سال پیش در زمان صدارت نخستش گفت که کشورش می‌خواهد زغال سنگ افغانستان را با تخفیف بالا خریداری کند.

اما حکومت طالبان بعداً مالیات بر صادرات زغال سنگ را افزایش داد که ظاهراً به میل پاکستان نبود.

• پاکستان چرا دیگر علاقمند به زغال سنگ افغانستان نیست؟

طارق فرهادی چنین پاسخ می دهد:
" پاکستان از افریقای جنوبی و دیگر کشورها زغال سنگ ارزانتر و با کیفیت بالاتر یافته و خودش بندر کراچی را دارد و می‌تواند با کشتی از هر کشور دیگر وارد کند و از همین رو درخواستش از زغال افغانستان کاهش یافت چرا که از جاهای دیگر خریداری می‌کند."

اما نصرالله استانکزی با آقای فرهادی هم نظر نیست:
"پاکستان می‌خواست که با این اقدامش دو ضربه بزند: از یک طرف مواد خام را از حکومتی که هیچ نوع تجربه در مسائل اقتصادی و تجارتی نداشت به دست بیاورد و دوم اینکه می‌خواست انرژی خود را تامین کند. طالبان هم در آغاز با هزینه پایین با پاکستان قرارداد کردند؛ اما بعداً که مالیات را افزایش دادند، پاکستان واکنش نشان داد و این می‌تواند به عنوان یک عامل باشد در مناسبات دو جانبه."

اما بانک جهانی می‌گوید که خسارتی را که افغانستان در بخش صادرات زغال سنگ از سوی پاکستان متحمل شد با افزایش صادرات مواد غذایی و نساجی تا حدی جبران کرد.

براساس گزارش بانک جهانی، میوه خشک و تازه افغانستان، منسوجات و همچنان پنبه این کشور حالا بیشتر به هند صادر می‌شود.

اما بانک جهانی در گزارش خود گفته که واردات افغانستان نسبت به جنوری ۲۰۲۳ افزایش ۳۷ درصدی را شاهد بوده که باعث افزایش کسر تجارتی شده است.

• دلیل افزایش واردات افغانستان چیست؟

طارق فرهادی در پاسخ می گوید:
"متاسفانه افغانستان کشوری است که دو یا سه چند صادرات خود، واردات می کند. از جمله مواد خوراکی، مواد صنعتی و مواد ساختمانی زیرا افغانستان کشور مصرفی است و این مواد را تهیه نمی کند و از دیگر کشورها مجبور است برای مصرفش وارد کند."

بانک جهانی، حجم واردات سالانه افغانستان را پنج و نیم میلیارد دالر تخمین زده است چیزی که به گفته بانک جهانی کسر تجارتی سه و نیم میلیارد دالری را در افغانستان ایجاد کرده است.

• کسر تجارتی چیست؟

فرهادی می گوید:
" کسر تجارتی یعنی یک کشور نسبت به صادرات، واردات داشته باشد و در حقیقت واردات افغانستان افزایش یافته و صادرات کاهش یافته است. احتمالاً بخاطری که بنادر چند بار مسدود شدن کالای تجار آسیب دید و همین باعث شد که صادرات کمتر شود و کسر تجارتی به میان آید."

در گزارش بانک جهانی آمده است که ایران با ۳۲ درصد، امارات متحده عربی با ۲۷ درصد، پاکستان با ۱۴ درصد و چین با ۵ درصد، منبع عمده واردات افغانستان در ۲۰۲۳ بوده اند.

• کدام کالا‌ها بیشتر به افغانستان وارد می شوند؟

براساس گزارش بانک جهانی، مواد غذایی مختلف، از جمله آرد، برنج، چای، ماشین آلات و تجهیزات مانند وسایل نقلیه و ماشین آلات زراعتی و مواد سوخت از جمله کالاهایی اند که افغانستان بیشتر به آن نیاز دارد و به آن کشور وارد می‌شود.

رادیو آزادی خواست از مقام‌های طالبان در مورد گزارش بانک جهانی بپرسد. اما تا تهیه این گزارش به پرسش‌ها پاسخ ندادند. پیش از این مقام‌های طالبان ادعا کرده بودند که حکومت طالبان، افغانستان را از سقوط اقتصادی نجات داده است. اما بانک جهانی در گزارش تازه خود اقتصاد افغانستان را کم جان توصیف کرده و گفته است که تورم همچنان ادامه دارد.

با برگشت طالبان به قدرت در نزدیک سه سال گذشته، افغانستان هنوز هم با مشکل اقتصادی جدی رو به رو است.

سازمان ملل متحد می‌گوید که نزدیک سی میلیون نفر در افغانستان تحت حاکمیت طالبان به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند.

• وضعیت اقتصادی جاری در افغانستان بر زندگی مردم چه تاثیری گذاشته است؟

وضعیت اقتصادی افغانستان زیر سلطه طالبان به شدت بر زندگی روزمره مردم عادی تأثیر گذاشته است. به طور مثال، به گفته بانک جهانی ارزش پول افغانی کاهش یافته است.

از سوی دیگر بهای نیازمندی‌های اولیه گران شده و افزایش میزان بیکاری بر قدرت خرید مردم عادی در شهر‌ها و به خصوص روستاها تاثیر گذاشته است. از سوی دیگر، از ناامنی غذایی و فقدان مراقبت‌های اولیه در بخش صحت گزارش می‌شود. گزارش‌های بین المللی نشان می‌دهند که زنان، کودکان و سالمندان بیشتر از دیگران آسیب پذیر هستند.

در گوشه‌ای از شهر هرات در غرب افغانستان، خیرمحمد ۷۲ ساله که نان آور همسر پیر و دو دخترش است، مجبور به گدایی شده است.

او درباره مشکلاتش به رادیو آزادی چنین می گوید:
"خداوند می‌داند که اینجا کسی یک نانی به من کمک خواهد کرد یا خیر. مشکلات ما به اوج خود رسیده است. یک بوجی آرد اگر ۵۰۰ افغانی قیمت داشته باشد، همین پول را از کجا بیارم و آرد بخرم؟ اگر یک بشکه روغن ۲۰ کیلویی به ۲۰۰ افغانی باشد، همین مبلغ پول را از کجا بیارم تا یک کیلو روغن و یا یک کیلو برنج بخرم؟ پول نیست."

حمید بیانی یکی از صدها هزار مهاجر افغان است که چندی پیش از پاکستان اخراج و به افغانستان منتقل شده است.

او بخشی از مشکلات خود را چنین بیان می کند:
"زمستان را به بسیار سختی سپری کردیم بدون بخاری و گاز. حالا که رمضان آمده نمی‌دانم که سحری و افطاری تهیه می‌توانم یا نه، اینجا کار هم پیدا نمی‌شود و در وضعیت بد قرار داریم."